* Αναλυτικοί πίνακες με τις αποτιμήσεις και τις αποδόσεις βασικών δεικτών σε Ευρώπη και Αμερική δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".

Oσοι περίμεναν κάποια ανάκαμψη της εγχώριας οικονομίας από το φετινό φθινόπωρο διαψεύστηκαν και όλοι τώρα αναμένουν ότι τουλάχιστον οι επόμενοι επτά μήνες θα είναι πολύ δύσκολοι.

Οι εισηγμένες εταιρείες φοβούνται και νέα υποχώρηση της ζήτησης από τους καταναλωτές, ενώ παράλληλα δεν βλέπουν τόνωση των επενδύσεων, τουλάχιστον μέχρι και το πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους.

Οι φόβοι τους αυτοί ενισχύονται από τον εκτροχιασμό των δημόσιων οικονομικών και τις «αναταράξεις» που προκαλούν οι αιχμηρότατες παρατηρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα αρνητικά διεθνή δημοσιεύματα, τα σκληρά μέτρα που θα εφαρμόσει η κυβέρνηση, η αβεβαιότητα στην αγορά ομολόγων, η πτώση των τιμών των μετοχών κ.λπ.

Και το χειρότερο είναι ότι φέτος το οπλοστάσιο των εταιρειών είναι αρκετά περιορισμένο, καθώς φαίνεται να έχουν εξαντλήσει τις περισσότερες από τις δυνατές επιλογές τους. Τα αποθέματα μειώθηκαν ήδη, οι απαιτήσεις «μαζεύτηκαν», το προσωπικό συρρικνώθηκε, οι δαπάνες περιορίστηκαν... Επιπλέον, το 2010 δεν αναμένεται ούτε νέα πτώση στα επιτόκια, ούτε νέα υποχώρηση στις τιμές των πρώτων υλών.

Οι παράγοντες της αγοράς και τα στελέχη των εισηγμένων δεν κρύβουν τον έντονο προβληματισμό τους για την πορεία της οικονομίας το επόμενο έτος, καθώς βλέπουν τη ζήτηση να διατηρείται σε πολύ χαμηλά επίπεδα και επίσης επειδή φοβούνται ότι η πρόθεση της νέας κυβέρνησης για αύξηση των εσόδων και για περιστολή των δαπανών -ανεξάρτητα από τις θετικές μακροπρόθεσμες επιδράσεις που θα έχει- θα πλήξει τη χρονιά που έρχεται την οικονομία και θα τη βυθίσει σε ακόμη πιο χαμηλά επίπεδα.

Πώς είναι δυνατόν, αναρωτιούνται πολλοί, να τονωθεί το οικονομικό κλίμα, όσο συνεχίζονται οι αναταράξεις στην αγορά ομολόγων, όταν η ελληνική οικονομία σχολιάζεται δυσμενώς σε καθημερινή βάση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τους διεθνείς επενδυτικούς οίκους και όσο σχεδιάζονται και νέα σκληρά μέτρα από τη νέα κυβέρνηση;

Αν πέρυσι το πρόβλημα βρισκόταν στο ότι οι τράπεζες είχαν κλείσει τη στρόφιγγα των δανείων, κύκλοι της αγοράς φοβούνται ότι το 2010 το πρόβλημα θα προέλθει από την ακόμη χαμηλότερη ζήτηση, η οποία μάλιστα θα βρει τις επιχειρήσεις και τις οικογένειες χωρίς «λίπος», καταπονημένες από την υπερδωδεκάμηνη κρίση.

Επιπλέον, μπορεί το 2009 οι επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα να μειώθηκαν δραματικά, ωστόσο υπάρχει ο φόβος ότι, τουλάχιστον κατά τους επόμενους εννέα μήνες, θα περιοριστούν ακόμη περισσότερο. Ο βασικός λόγος είναι ότι η αρχή της κρίσης βρήκε πολλές επιχειρήσεις να έχουν επενδυτικά προγράμματα σε εξέλιξη, τα οποία συνεχίστηκαν αναγκαστικά μέχρι να ολοκληρωθούν.

Για το 2010 δεν θα υπάρξει η ανάλογη «πολυτέλεια» και οι ιδιωτικές επενδύσεις αναμένεται να υποχωρήσουν τουλάχιστον μέχρι να ξεκινήσουν τα πρώτα σημαντικά projects του ΕΣΠΑ, γεγονός όμως που δεν αναμένεται να συμβεί τους πρώτους μήνες του νέου έτους.

Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, υπάρχουν και οι περισσότερο αισιόδοξοι κύκλοι, οι οποίοι πιστεύουν ότι μετά το φετινό -1% το ελληνικό ΑΕΠ θα σημειώσει άνοδο της τάξεως του 0,5% σε σταθερές τιμές ή του 2% σε τρέχουσες, με κύρια στήριξη τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα των ετών 2008 και 2009.

Τα υψηλά ελλείμματα, πιστεύουν, στηρίζουν την οικονομία με διαφορά χρονικής φάσης και έτσι το 2010 δεν θα είναι τόσο κακό όσο λέγεται. Με αυτού του είδους τις απόψεις, που κάνουν λόγο για περιορισμένη αύξηση του ΑΕΠ για τη διετία 2010 - 2011, συντάσσονται ορισμένοι τραπεζίτες και κάποιοι από τους διεθνείς επενδυτικούς οίκους, όπως για παράδειγμα η Merrill Lynch.

--- Πού ποντάρουν οι τράπεζες

Οι τράπεζες καλούνται να κερδίσουν δύο στοιχήματα μέσα στο 2010. Το πρώτο αφορά στο θέμα της ρευστότητάς τους μετά και την απροθυμία της ΕΚΤ να χρηματοδοτεί τόσο έντονα τις ελληνικές (και όχι μόνο) τράπεζες, μέσα από ενεχυριασμό κρατικών τίτλων. Και το δεύτερο σχετίζεται με το ενδεχόμενο νέας έξαρσης των μην εξυπηρετούμενων δανείων στην Ελλάδα και στη ΝΑ. Ευρώπη.

Απέναντι σε αυτούς τους κινδύνους οι τραπεζίτες ρίχνουν τους τόνους και ενδεικτικές είναι οι δηλώσεις του κ. Μ. Γιαννόπουλου, τη Δευτέρα (γενικού και οικονομικού διευθυντή της Alpha Bank), και του προέδρου της Εθνικής κ. Τ. Αράπογλου (την Τετάρτη). Γενικότερα, οι τραπεζίτες, παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζουν τη δυσκολία της όλης κατάστασης, υποστηρίζουν πως τα πράγματα είναι διαχειρίσιμα και σε κάθε περίπτωση καλύτερα από αυτά που αναφέρονται σε ορισμένα media.

Συγκεκριμένα, αναφέρονται στα αυξημένα καθαρά επιτοκιακά περιθώρια που αναμένουν μέσα στο 2010, ενώ υποστηρίζουν ότι διαθέτουν και εναλλακτικούς τρόπους υποκατάστασης των κεφαλαίων που αντλούν από την ΕΚΤ.

Ως προς το ζήτημα των επισφαλειών, οι τραπεζίτες αναμένουν σταδιακή υποχώρηση των προβλέψεων μέσα στο 2010, πλην όμως οικονομικοί παράγοντες υποστηρίζουν πως σε περίπτωση σημαντικής επιδείνωσης της κατάστασης στην οικονομία η μπόρα θα πάρει και τις τράπεζες, ακόμη και εκείνες που ήταν προσεκτικές όταν έδιναν δάνεια στους πελάτες τους. Για τις υπόλοιπες, ούτε λόγος...

Όσον αφορά στη ρευστότητα, οι τράπεζες έχουν αναμφίβολα «γεμάτα ταμεία» και δηλώνουν πρόθυμες να επιστρέψουν τα κρατικά κεφάλαια που οδήγησαν στην έκδοση προνομιούχων μετοχών.

Ωστόσο, για να δουλέψει το σύστημα, ρευστότητα χρειάζεται και το ελληνικό δημόσιο και ας μην ξεχνάμε πως οι τράπεζες είναι μέχρι σήμερα πολύ καλοί πελάτες των κρατικών ομολόγων. Αν λοιπόν το ελληνικό δημόσιο δεν βρει δανειστές στο εξωτερικό, αυτό σημαίνει ότι οι τράπεζες θα αναγκαστούν να επενδύσουν τη ρευστότητά τους σε κρατικά ομόλογα, είτε λάβουν χρηματοδότηση από την ΕΚΤ είτε όχι.

--- Εμπόριο: «σκυμμένο κεφάλι»

Κανείς από τους παράγοντες του εμπορικού κλάδου δεν βλέπει βελτίωση της κατάστασης τουλάχιστον μέχρι και το πρώτο εξάμηνο του 2010. Ο πρόεδρος της Jumbo, κ. Απ. Βακάκης, είχε μιλήσει ήδη από τις αρχές Σεπτεμβρίου για την πιθανότητα νέας υποχώρησης της αγοράς, ενώ στη συνέχεια υπήρξαν πολλές δηλώσεις που αναφέρονταν με σαφή προβληματισμό στην πορεία της ζήτησης.

Χαρακτηριστικά είναι όσα υποστήριξε ο διευθύνων σύμβουλος της Fourlis Συμμετοχών, κ. Απ. Πεταλάς, στο πλαίσιο της πρόσφατης παρουσίασης της εισηγμένης στην ΕΘΕ: «Για το δ΄ τρίμηνο, η κατάσταση στην αγορά φαίνεται πιο δύσκολη από αυτήν που περιμέναμε. Κατά την αντίστοιχη περυσινή περίοδο η ψυχολογία ήταν ιδιαίτερα πεσμένη και αρχικά εκτιμούσαμε πως φέτος τα πράγματα θα ήταν σαφώς καλύτερα.

Όμως, έχουμε μπει σε ένα νέο κλίμα αβεβαιότητας, καθώς όλη η φιλολογία που αναπτύσσεται τελευταία έχει επηρεάσει τον καταναλωτή και ίσως τώρα η κατάσταση να είναι ακόμη πιο δύσκολη, καθώς η κρίση αφορά στην Ελλάδα και όχι σε ολόκληρο τον κόσμο».

Άλλος παράγοντας της αγοράς ανέφερε στον «Μ»: «Το κλίμα θα εξακολουθήσει να είναι πολύ σφιχτό, τουλάχιστον μέχρι και το πρώτο εξάμηνο του 2010. Το θέμα των επιταγών αντιμετωπίζεται πολύ δύσκολα από τις τράπεζες. Ενδεχομένως να υπάρξει στο συγκεκριμένο ζήτημα κάποια βελτίωση εν όψει αυξημένης ζήτησης στις γιορτές, όμως μετά τα πράγματα θα δυσκολέψουν ιδιαίτερα».

Γενικότερα, οι εμπορικές εταιρείες είναι πολύ συγκρατημένες για το 2010 και δεν είναι τυχαίο πως οι περισσότερες διατηρούν χαμηλότερα αποθέματα σε σχέση με την αντίστοιχη περυσινή περίοδο. Οι άμυνες μάλιστα που διαθέτουν απέναντι στη συγκυρία δεν είναι μεγάλες. Τα επιτόκια δεν θα εμφανιστούν χαμηλότερα σε σύγκριση με φέτος και τα μόνα οφέλη που μπορούν να προκύψουν είναι κάποιες επιπλέον μειώσεις κόστους από κινήσεις που ξεκίνησαν φέτος και αναμένεται να αποδώσουν κάτι παραπάνω μέσα στο 2010.
 
Κάποια οφέλη για πολλές εισηγμένες θα προκύψουν επίσης από το γεγονός ότι έχουν μειώσει την έκθεσή τους στις τράπεζες, άρα πιθανότατα θα επιβαρυνθούν με χαμηλότερους τόκους. Κάποιες εταιρείες, επίσης, θα αναπροσαρμόσουν την γκάμα προς χαμηλότερης ποιότητας προϊόντα, τα οποία μάλιστα θα προσπαθήσουν να προωθήσουν και μέσα από μεγαλύτερες εκπτώσεις - προσφορές. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, θα οδηγήσει σε αυξημένα μερίδια αγοράς, όμως θα «χτυπήσει» στην... κάτω γραμμή των αποτελεσμάτων.

--- Οι «αδύναμοι κρίκοι»

Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα για τις επιχειρήσεις που ήδη αντιμετώπιζαν προβλήματα πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση στην ελληνική οικονομία. Αρχικά, οι τράπεζες έσπευσαν να στηρίξουν τις συγκεκριμένες εταιρείες μέσω αναχρηματοδοτήσεων δανείων και άλλων κινήσεων, ώστε να αποφύγουν τις επισφάλειες. Δεν ήταν μάλιστα λίγες οι περιπτώσεις όπου τα πιστωτικά ιδρύματα αναγκάστηκαν να αγοράσουν ακίνητα των εταιρειών αυτών για να μειώσουν το ύψος των ανείσπρακτων απαιτήσεών τους.

Στον κατασκευαστικό κλάδο, για παράδειγμα, το ανεκτέλεστο υπόλοιπο συμβάσεων είναι σαφώς μειωμένο για αρκετές μικρομεσαίες εισηγμένες, σε μια περίοδο όπου δεν αναμένονται σημαντικές επενδύσεις από τον ιδιωτικό τομέα και η αγορά ακινήτων θα αρχίσει να ανακάμπτει (στην καλύτερη περίπτωση) από το δ΄ τρίμηνο του 2010 και μετά.

Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση κάποιες εταιρείες «προικοδοτήθηκαν» με ορισμένες υπεργολαβίες που πήραν από τα «μεγάλα μαγαζιά», ωστόσο αυτό ούτε αρκετό είναι ούτε σίγουρο πως θα επαναληφθεί και στο μέλλον. Οι προσπάθειες περικοπής δαπανών, σε συνδυασμό με τις πωλήσεις ακινήτων και όποιων άλλων περιουσιακών στοιχείων θα μπορούσαν να ρευστοποιηθούν, είναι η άμυνα των συγκεκριμένων επιχειρήσεων.

Πολύ δύσκολο αναμένεται το 2010 και για τις εταιρείες πληροφορικής, ιδίως για εκείνες που βλέπουν το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των έργων τους να μειώνεται μέρα με την ημέρα. Οι επιχειρήσεις καλούνται να κάνουν υπομονή, καθώς οι πρόσφατες εκλογές μετέφεραν χρονικά για κάμποσους μήνες την εκκίνηση των έργων του Δ΄ ΚΠΣ.

--- Μερίδια αγοράς - εξωτερικό

Τις καλύτερες άμυνες για το 2010 αναμένεται να εμφανίσουν δύο κατηγορίες επιχειρήσεων:

1 Όσες δραστηριοποιούνται σε μεγάλο βαθμό στο εξωτερικό, οπότε μέχρις ενός σημείου αναμένεται να ωφεληθούν από την ανάκαμψη που θα σημειώσει η διεθνής οικονομία.

2 Οι εταιρείες που προβλέπεται να κερδίσουν μερίδια αγοράς σε βάρος των ανταγωνιστριών τους.

Ακόμη όμως και σε αυτήν την περίπτωση, οι άνθρωποι της αγοράς δηλώνουν συγκρατημένοι και αναρωτιούνται: «Εμείς αυξήσαμε φέτος κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες το μερίδιο αγοράς μας, αλλά τι να το κάνεις αυτό, όταν είδαμε το σύνολο της αγοράς να υποχωρεί κατά 40% το πρώτο εξάμηνο και κατά κάτι λιγότερο μέχρι σήμερα;».

Η «ΑΜΥΝΑ» ΤΗΣ... ΥΠΟΑΠΟΔΟΣΗΣ

Σημαντικό όπλο για τη Σοφοκλέους και τις εγχώριες μετοχές παραμένουν οι δείκτες αποτίμησης, αλλά όχι πια και οι ρυθμοί κερδοφορίας. Και αυτό γιατί ο Γενικός Δείκτης έχει υποχρεωθεί τον τελευταίο μήνα σε σημαντικές απώλειες, έναντι κερδών στις διεθνείς αγορές.

Η Σοφοκλέους έχει απολέσει τα κέρδη του τριμήνου, όταν οι μεγάλοι βασικοί ευρωπαϊκοί δείκτες όπως ο DAX, ο CAC και ο FTSE 100 κινούνται ανοδικά, με κέρδη 4,5%, 3,6% και 8,7% αντίστοιχα. Παράλληλα, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ο S&P 500 και ο DJ 30 είχαν μεγαλύτερα κέρδη από όλες τις ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές αγορές με 7,8% και 9,7%. Η ελληνική αγορά έχει κινηθεί με χαμηλότερους ρυθμούς ανόδου και για το εξάμηνο, ενώ πλέον έχει χάσει την υψηλή υπεραπόδοση που τη διέκρινε από τις αρχές του έτους.

Η ουσία είναι ότι το Χ.Α. διαπραγματεύεται με σημαντικό discount για τους πολλαπλασιαστές κερδοφορίας με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, 11,05 φορές τα κέρδη του 2009 έναντι 16,77 φορών για τον DJ Euro Stoxx. Παράλληλα, ο FTSE/ASE-20 διαπραγματεύεται με ακόμα «ελκυστικότερους» δείκτες για το 2009, ήτοι 10,69 φορές.

Οι ρυθμοί αύξησης των κερδών ανά μετοχή για τις ελληνικές εταιρείες της υψηλής κεφαλαιοποίησης παραμένουν σε χαμηλότερα επίπεδα από τον μέσο όρο των ευρωπαϊκών μετοχών, καθώς για το τρέχον έτος ο ρυθμός αύξησης των κερδών του FTSE/ASE-20 υπολογίζεται στο -16,9%, έναντι -16,8% για τον DJ Euro Stoxx και -10% για τον DJ Stoxx 600.

Tο 2010, που έχει ίσως και μεγαλύτερη σημασία, οι δύο βασικοί εγχώριοι δείκτες πιστεύεται ότι θα επιδείξουν ρυθμό μεταβολής 11,4% ο Γενικός Δείκτης και 9,7% αυτός των blue chips, ενώ o DJ Euro Stoxx 14,2%. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τα μηνύματα από την πραγματική οικονομία ίσως το ποσοστό που προβλέπουν οι αναλυτές για την Ελλάδα να είναι υπερεκτιμημένο.

Οι αγορές διαθέτουν τη δική τους λογική και αυτό επιβεβαιώθηκε για ακόμα μία φορά. Έπειτα από συνεχόμενες μέρες «ευημερίας» στην εγχώρια αγορά, το sell-off των μετοχών προσγειώνει τους επενδυτές στην πραγματικότητα.

Η πτώση με αφορμή τις αρνητικές εξελίξεις σε μια σειρά στοιχεία για την ελληνική οικονομία έδειξε τη σκληρή πραγματικότητα όπου η πραγματική οικονομία δεν μπορεί να είναι πλήρως αποκομμένη από το Χ.Α. Οι διεθνείς αγορές συνεχίζουν να παρουσιάζουν άνοδο και να βρίσκονται κοντά στα υψηλά Οκτωβρίου, ενώ αντίθετα το Χ.Α. κινείται πτωτικά. 

Ο δείκτης DJ Euro Stoxx καταγράφει στο διάστημα μηνός απώλειες 0,9%, ενώ και οι επιμέρους δείκτες-«βαρόμετρα», ο DJ Stoxx 600 και ο αμερικανικός S&P 500, κινήθηκαν με ανοδικούς ρυθμούς της τάξεως του 0,8% και 2,4%, αντίστοιχα.

* Αναλυτικοί πίνακες με τις αποτιμήσεις και τις αποδόσεις βασικών δεικτών σε Ευρώπη και Αμερική δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".

** Αναδημοσίευση από το 610ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 27/11 - 1/12/2009.