* Δείτε το αναλυτικό διάγραμμα με την πορεία του Γενικού Δείκτη στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".

Με τον όγκο των συναλλαγών στο Χρηματιστήριο της Αθήνας να έχει επιστρέψει στα επίπεδα του Ιανουαρίου και με το ένα τρίτο του συνόλου να αφορά στην Εθνική Τράπεζα, είναι βέβαιο ότι οι επενδυτικές προσδοκίες δεν βρίσκονται στο καλύτερό τους σημείο.

Το χειρότερο όμως είναι πως έχουν περάσει δύο περίπου μήνες χωρίς η Σοφοκλέους να δει μια καλή είδηση. Οι προσδοκίες για οικονομική αντίδραση τύπου V έχουν πλέον ξεθωριάσει, τα δημόσια οικονομικά παραπαίουν, το πολιτικό κλίμα εμφανίζεται ρευστό και δεν είναι λίγοι οι παράγοντες της αγοράς που υποστηρίζουν πως τον πάτο του βαρελιού στην πραγματική οικονομία θα τον δούμε το προσεχές φθινόπωρο.

Από την άλλη πλευρά, όσοι θέλουν να βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο υποστηρίζουν ότι οι αυξήσεις κεφαλαίου των τραπεζών μπορεί μεν βραχυπρόθεσμα να παιδεύουν τη χρηματιστηριακή αγορά, όμως μεσοπρόθεσμα θα επιδράσουν θετικά, ιδίως αν επαληθευτεί μέσα στο φθινόπωρο το σενάριο που θέλει τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια να διατηρούνται σε επίπεδα χαμηλότερα των αρχικών προβλέψεων.

«Δεν μπορώ να προβλέψω την πορεία του Γενικού Δείκτη, ωστόσο η εμπειρία μου έχει δείξει ότι έπειτα από πολύ χαμηλούς όγκους συναλλαγών συνήθως ακολουθεί η πτώση», είπε χρηματιστηριακός παράγοντας της αγοράς, προσπαθώντας να περιγράψει την τρέχουσα κατάσταση στη Σοφοκλέους.

Και τα πράγματα σε ό,τι αφορά τον όγκο των συναλλαγών δεν είναι καθόλου ευχάριστα. Στις μέρες μας η αξία των συναλλαγών υπολογίζεται γύρω στα 130 εκατ. ευρώ, έχοντας επιστρέψει στα επίπεδα του Ιανουαρίου, όταν η διεθνής κρίση βρισκόταν στο χειρότερο σημείο της. Για λόγους σύγκρισης αναφέρουμε πως ο μέσος όρος της περιόδου 2002 - 2007 ήταν 235 εκατ. ευρώ.

Και το μόνο ανησυχητικό φαινόμενο δεν είναι απλώς η επιστροφή του τζίρου στα όρια του Ιανουαρίου αλλά και η σημαντική επικέντρωσή του σε μία μόνο μετοχή: για παράδειγμα, στη συνεδρίαση της 8ης Ιουλίου η μετοχή και το δικαίωμα της Εθνικής Τράπεζας προσέλκυσαν το 34% του συνολικού τζίρου...

Η εξέλιξη αυτή δείχνει ότι η κίνηση της Εθνικής να προχωρήσει σε αύξηση κεφαλαίου μπορεί μεν να την ισχυροποιεί σε μεσομακροπρόθεσμη βάση, ίσως επίσης να είναι και θετικό γεγονός για το μέλλον στη Σοφοκλέους (ποιος, για παράδειγμα, θα μπορούσε να φανταστεί αύξηση κεφαλαίου της συγκεκριμένης τράπεζας τον Ιανουάριο ή τον Μάρτιο;), ωστόσο αναμφίβολα δημιουργεί σημαντική προσφορά τίτλων που δυσκολεύεται να «χωνέψει» το σχετικά ρηχό μας χρηματιστήριο.

Και φυσικά, πέρα από την Εθνική Τράπεζα, έχουμε αυξήσεις κεφαλαίου και από άλλες τράπεζες, όπως το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο (ολοκληρώθηκε με επιτυχία), τη Γενική, την Αττικής, αλλά και από την Probank, η οποία -όπως όλα δείχνουν- θα καταφέρει τελικά να αντλήσει τα 80 εκατ. ευρώ στα οποία στοχεύει, χωρίς κανένας μέτοχος να ξεπεράσει το ποσοστό του 5%.

Με δεδομένη λοιπόν τη ρηχότητα του ελληνικού χρηματιστηρίου, παράγοντες της αγοράς φοβούνται μήπως και άλλες τράπεζες (π.χ. η Alpha, Eurobank και η Πειραιώς) προχωρήσουν και αυτές σε αυξήσεις κεφαλαίου στο προσεχές μέλλον. Οι διοικήσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων έχουν διαψεύσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, η Deutsche Bank ήρθε να καθησυχάσει τις ανησυχίες, λέγοντας ότι τέτοιες εκδόσεις δεν χρειάζονται, πλην όμως οι φόβοι επιμένουν και η UBS μίλησε για πιθανές αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου σε διάστημα 12 - 18 μηνών από σήμερα...

Η οικονομία

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, και επειδή η ορατότητα είναι περιορισμένη, πολλά θα κριθούν από την πορεία τόσο της διεθνούς οικονομίας όσο και των μη εξυπηρετούμενων δανείων κατά το δεύτερο μισό του 2009. Αν τελικά επιβεβαιωθεί η τάση σταθεροποίησης των επισφαλειών που είχε αρχίσει να παρατηρείται μέσα στο β΄ τρίμηνο του 2009, τότε αυτό θα είναι μια πολύ καλή είδηση τόσο για τα επιτελεία των τραπεζών όσο και για τους επενδυτές της Σοφοκλέους. Αν αντίθετα στο β΄ εξάμηνο δούμε τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια να φουντώνουν και πάλι μέσα σε κλίμα επιδείνωσης της διεθνούς οικονομίας, τότε κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το παραμικρό.

Η αλήθεια πάντως είναι ότι η χρηματιστηριακή αγορά έχει προεξοφλήσει (σε κάποιον τουλάχιστον βαθμό), σύμφωνα με τη UBS, προσφυγές άλλων τραπεζών σε αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου, καθώς από τις 17 Ιουνίου, ημέρα κατά την οποία ανακοινώθηκε η αύξηση κεφαλαίου της Εθνικής Τράπεζας, ο τίτλος της τελευταίας έχει υπεραποδόσει σε σύγκριση με τις μετοχές των υπόλοιπων μεγάλων τραπεζών.

Η διάψευση των προσδοκιών

Ο προβληματισμός πάντως των παραγόντων της αγοράς εντείνεται από το γεγονός ότι τους τελευταίους δύο μήνες οι θετικές ειδήσεις φαίνεται να έχουν στερέψει και κάποιες ανοδικές προσδοκίες, που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται τον Μάιο, έχουν αρχίσει να ξεθωριάζουν ή να μετατίθενται χρονικά για το δεύτερο εξάμηνο του 2010!

Τι είχε συμβεί τον Μάιο: Πρώτα απ’ όλα, η αγορά είχε ανακουφιστεί καθώς έβλεπε τις τράπεζες να ανακτούν τη ρευστότητά τους και τον συστημικό κίνδυνο να περιορίζεται δραστικά. Και δεύτερον, ύστερα από ένα ιδιαίτερα πτωτικό πρώτο τετράμηνο είδε τη ζήτηση στην πραγματική οικονομία να αρχίζει να ανακάμπτει. Κάποιοι τότε έσπευσαν να προβάλουν αυτήν την ανοδική αντίδραση στο μέλλον, μιλώντας για ένα πολύ καλύτερο δεύτερο εξάμηνο.

Σύμφωνα με τη λογική τους, η τόσο μεγάλη πτώση του πρώτου τετραμήνου δεν προήλθε από την κάμψη των οικονομικών επιδόσεων αλλά από την κατατρομοκράτηση των καταναλωτών από τα δελτία ειδήσεων των τηλεοπτικών σταθμών και από το ότι σιγά-σιγά η αναθέρμανση της ψυχολογίας θα οδηγούσε τον κόσμο και πάλι στις βιτρίνες των καταστημάτων. Υπήρξε επίσης και η εκτίμηση ότι σταδιακά η πολιτική της μείωσης των αποθεμάτων (destocking) που υιοθέτησαν όλες σχεδόν οι επιχειρήσεις θα έφτανε στα όριά της και από κάποιο σημείο του δευτέρου εξαμήνου και μετά θα βλέπαμε τις πωλήσεις των βιομηχανιών και των χονδρεμπόρων να ανεβαίνουν και πάλι.

Σε διεθνές επίπεδο, μάλιστα, γνωστοί χρηματιστηριακοί οίκοι είχαν αρχίσει να προβλέπουν πορεία της οικονομίας που θα είχε το σχήμα V, δηλαδή μετά τη βαθιά πτώση θα ακολουθούσε έντονη ανοδική αντίδραση, μεγάλης μάλιστα διάρκειας.

Με τα μέχρι λοιπόν σήμερα δεδομένα, όπως αυτά προκύπτουν από το ρεπορτάζ, το σενάριο του γράμματος V φαίνεται να μην είναι το πιθανότερο, τουλάχιστον για την ελληνική οικονομία, καθώς:

* Η οικοδομική δραστηριότητα αναμένεται να αρχίσει να ανακάμπτει από τα μέσα του 2010 και μετά (βλέπε σχετική έκθεση της Εθνικής Τράπεζας).

* Η ζήτηση για τσιμέντο στην ελληνική αγορά προβλέπεται να υποχωρήσει φέτος κατά 20% - 25%, σύμφωνα με πρόσφατη εκτίμηση της διοίκησης της ΑΓΕΤ Ηρακλής. Η πρόβλεψη αυτή είναι χειρότερη από τις υπόλοιπες που είχαμε στις αρχές του έτους, ενώ επίσης επί τα χείρω έχουν διαψευστεί οι όποιες αρχικές εκτιμήσεις για την πορεία συναφών κλάδων με την οικοδομή, όπως προφίλ αλουμινίου, σιδήρου κ.λπ.

* Το επίπεδο των αποθεμάτων σε επιχειρήσεις αρκετών κλάδων φαίνεται να εξακολουθεί να παραμένει σημαντικό, γεγονός που αναβάλλει τις μεγάλες παραγγελίες τους για το απώτερο μέλλον.

* Στον χώρο της ένδυσης το πρώτο εξάμηνο ήταν απογοητευτικό και οι εταιρείες στρέφουν το προϊοντικό τους μίγμα προς φθηνότερα προϊόντα, χαμηλότερης φυσικά ποιότητας. Οι προσδοκίες για το καλοκαίρι είναι μετριότατες παρά τη θεσμοθέτηση των προσφορών αμέσως πριν από την περίοδο των εκπτώσεων, ενώ όσα αναμένονται για καλύτερο τέταρτο τρίμηνο επηρεάζονται και από το γεγονός ότι θα υπάρξει σύγκριση με το πολύ κακό αντίστοιχο διάστημα του 2008 (επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης κ.λπ.).

* Τις επιπτώσεις της κρίσης υφίσταται ακόμη και ο αποκαλούμενος αμυντικός κλάδος της ιδιωτικής υγείας και οι αναλυτές βέβαια δεν μιλούν για πτώση του αριθμού των ασθενών αλλά για μειωμένα έσοδα ανά ασθενή, λόγω της κρίσης (τάση των πελατών να κατευθύνονται σε δωμάτια με περισσότερα κρεβάτια, άρα με χαμηλότερο κόστος κ.λπ.).

* Στον κλάδο των τροφίμων παρατηρήθηκε σημαντική υποχώρηση της ζήτησης τους πρώτους μήνες του 2009 και παράγοντες της αγοράς μιλούν για σημαντική μείωση του «μέσου καλαθιού» κάθε πελάτη. Οι καταναλωτές αποφεύγουν να ψωνίζουν οτιδήποτε «περιττό» ή, ακόμα, στρέφονται περισσότερο και προς τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας (private labels). Όσο για τις βιομηχανίες τροφίμων και καλλυντικών, σε συμφωνία με τις μεγάλες αλυσίδες λιανικής, έχουν περικόψει το κόστος των διαφημίσεων προς τα media και έχουν μεταφέρει τα ποσά αυτά με τη μορφή προσφορών και εκπτωτικών κουπονιών στα ράφια των καταστημάτων, προσπαθώντας να πείσουν τον καταναλωτή να αγοράσει σε περίοδο κρίσης...

* Σταθερά κοντά στο -10% παραμένει η μείωση των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών στη χώρα μας για το διάστημα Ιανουαρίου - Ιουνίου 2009 σε σχέση με την αντίστοιχη περυσινή περίοδο, επισημαίνει σε ανακοίνωσή του ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ).

Όπως τονίζει ο ΣΕΤΕ, η κάμψη αυτή σε απόλυτους αριθμούς σημαίνει μείωση περισσότερων από 560.000 τουριστών και αυτό με τη σειρά του μεταφράζεται σε απώλεια πιο πολλών από 19.000 θέσεων απασχόλησης. Σε επίπεδο εσόδων, είναι σίγουρο ότι η ποσοστιαία μεταβολή είναι μεγαλύτερη, δεδομένων των προσφορών που όχι μόνο συνεχίστηκαν αλλά και διευρύνθηκαν κατά τον Ιούνιο και θα συνεχιστούν και για τους υπόλοιπους μήνες του καλοκαιριού.

ΤΙ ΦΟΒΟΥΝΤΑΙ ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ

Οι παράγοντες της αγοράς όχι μόνο δεν βλέπουν πιθανό το σενάριο της έντονης ανοδικής πορείας από το δεύτερο εξάμηνο του έτους αλλά επιπλέον πολλοί από αυτούς υποστηρίζουν πως τον πάτο του βαρελιού δεν τον έχουμε δει ακόμη, φοβούμενοι ότι την κορύφωση της κρίσης θα τη υποστούμε το προσεχές φθινόπωρο. Έχουν μάλιστα να παραθέσουν και τα δικά τους επιχειρήματα:

1) Από το φθινόπωρο και μετά θα φανούν στην πραγματική οικονομία οι επιπτώσεις από τη μειωμένη φέτος τουριστική κίνηση, όπου υπολογίζεται υποχώρηση των επισκεπτών κατά 15% τουλάχιστον, παρά τις μειώσεις των τιμών που έχουν γίνει.

2) Το φθινόπωρο αναμένεται η επιβολή των νέων κυβερνητικών μέτρων με στόχους την αύξηση των φορολογικών εσόδων και τη βελτίωση των δημοσίων οικονομικών σε μόνιμη βάση, σύμφωνα με τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όλα δείχνουν πως τα μέτρα αυτά θα είναι επαχθέστερα από εκείνα του Ιουνίου, επηρεάζοντας τη ζήτηση στην πραγματική οικονομία.

3) Μετά το καλοκαίρι θα αρχίσουμε να βλέπουμε και τις δευτερογενείς επιδράσεις στην οικονομία από τις θέσεις εργασίας που χάθηκαν μέσα στο πρώτο φετινό εξάμηνο. Οι απολύσεις που έγιναν στην Ελλάδα ήταν πολλές, πλην όμως δεν πήραν μεγάλη δημοσιότητα καθώς είχαμε κλείσιμο επιχειρήσεων, αλλά και σταδιακή μείωση προσωπικού σε πολύ μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων.

4) Υπάρχουν κλάδοι που επηρεάζονται από την ύφεση με διαφορά φάσης. Για παράδειγμα, το ξέσπασμα της κρίσης το φθινόπωρο του 2008 βρήκε τις εταιρείες πληροφορικής, τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις αλλά και εταιρείες διαφόρων άλλων κλάδων με μια σειρά από υπογεγραμμένες συμβάσεις τις οποίες εκτελούν μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα το πρώτο εξάμηνο του 2009 να έχουν διατηρήσει ένα αρκετά ικανοποιητικό επίπεδο εργασιών. Ωστόσο, στους συγκεκριμένους κλάδους τα νέα έργα ρέουν με το σταγονόμετρο, οπότε το ανεκτέλεστο υπόλοιπο έργων τους συρρικνώνεται δραματικά μέρα με τη μέρα και η αγωνία τους φουντώνει, αφού αν δεν τονωθεί η αγορά και μάλιστα άμεσα πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις θα βρεθούν... χωρίς αντικείμενο το επόμενο έτος!

Υπάρχει επίσης και η εκλογική αβεβαιότητα. Η αγορά προτιμά τη διεξαγωγή εκλογών το 2010 και όχι το φθινόπωρο του 2009.

* Δείτε το αναλυτικό διάγραμμα με την πορεία του Γενικού Δείκτη στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".

** Αναδημοσίευση από το 590ό φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας "ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ", 10 - 14 Ιουλίου 2009.