Σε ουσιαστικές παραλείψεις εκ μέρους των ορκωτών ελεγκτών αναφέρθηκε ο α΄ αντιπρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς κ. Γιάγκος Χαραλάμπους μιλώντας στο συνέδριο του ΣΟΕΛ που πραγματοποιήθηκε το σαββατοκύριακο.

Ο κ. Χαραλάμπους τόνισε πως οι εποπτικές αρχές αλλά και οι ορκωτοί ελεγκτές δεν γνωρίζουν ακόμα το βάθος και το πλάτος της κρίσης και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αμφότεροι λειτουργούν με έναν παραδοσιακό τρόπο και δεν έχουν αντιληφθεί πως οι επιχειρήσεις που αποτελούν αντικείμενο ελέγχου ή εποπτείας λειτουργούν σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

Ο κοινός ρόλος, όμως, τόσο των ελεγκτών όσο και των εποπτικών αρχών σε κάθε περίοδο και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων είναι η διαφύλαξη της αξιοπιστίας της παρεχόμενης χρηματοοικονομικής πληροφόρησης, η οποία αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα της κεφαλαιαγοράς και κατ' επέκταση στην αποτελεσματική λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Τα θεμελιώδη μεγέθη των επιχειρήσεων, όπως αυτά παρουσιάζονται στις οικονομικές τους καταστάσεις, καθορίζουν τις προοπτικές και την πιστοληπτική ικανότητα των εταιριών, η ορθότητα προσδιορισμού της οποίας αποτελεί, ιδιαίτερα στην τρέχουσα συγκυρία, επιτακτική ανάγκη για την εύρυθμη και ορθολογική ανάλυση και αποτίμηση των επιχειρήσεων.

Υπό αυτή την έννοια, ελεγκτές και εποπτικές αρχές είναι οι θεματοφύλακες της αξιόπιστης χρηματοοικονομικής πληροφόρησης και της αποτελεσματικής λειτουργίας της κεφαλαιαγοράς και του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ιδίως στο περιβάλλον των ΔΠΧΠ (IFRS) που παρέχουν αυξημένη υποκειμενική κρίση από τις διοικήσεις των εταιριών, απαιτείται αντίστοιχα ο έλεγχος και η εποπτεία των χρησιμοποιηθέντων κριτηρίων υποκειμενικής κρίσεως από τους ελεγκτές και τις εποπτικές αρχές.

Ο ρόλος των ελεγκτών είναι σημαντικός, διότι αποτελούν θεσμικά την πρώτη γραμμή προάσπισης αυτού που ονομάζεται αξιόπιστη (εύλογη) παρουσίαση "fairly presentation" των οικονομικών καταστάσεων.

Λάθη και παραλείψεις

Σειρά λαθών και παραλήψεων έχουν επισημάνει, σύμφωνα με τον κ. Χαραλάμπους, τα αρμόδια τμήματα της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς στο ελεγκτικό έργο των οικονομικών καταστάσεων από τους ορκωτούς ελεγκτές λογιστές. Αντί να υπάρχει ποιοτική βελτίωση των παρεχόμενων πληροφοριών, υφίσταται μία κατάσταση που τείνει να χειροτερεύει. Αυτό αναμφίβολα θα οδηγήσει τις εποπτικές αρχές σε αυστηρότερα μέτρα και σε ποινές, σημείωσε ο αντιπρόεδρος της Ε.Κ.

Τα κυριότερα λάθη και ελλείψεις που έχουν διαπιστωθεί είναι τα ακόλουθα:

• Διαπιστώνονται λάθη ή και παραλείψεις στις οικονομικές καταστάσεις των εταιριών, τα οποία φαίνεται ότι δεν έχουν διαπιστωθεί από τους ελεγκτές. Είναι ενδεικτικό ότι σημαντικός αριθμός εισηγμένων εταιριών προβαίνει σε κάθε ημερομηνία αναφοράς, ύστερα από επισημάνσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, είτε στην επανακατάρτιση των οικονομικών καταστάσεων, όταν αλλάζουν τα οικονομικά μεγέθη, είτε σε διευκρινιστικές - συμπληρωματικές σημειώσεις, ανακοινώσεις στο ημερήσιο δελτίο τιμών του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι παρότι διανύομε τον 4ο χρόνο εφαρμογής των Διεθνών Προτύπων Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης, το 20% των εισηγμένων εταιριών στις 31/12/2007 και το 27% στις 30/6/2008 προέβησαν σε τέτοιου είδους ανακοινώσεις και διορθώσεις.

• Παρουσιάζονται θέματα εξαιρέσεων ως θέματα έμφασης: Π.χ. εταιρία έχει λογιστικοποιήσει πρόβλεψη για επισφαλείς απαιτήσεις, την οποία ο ελεγκτής δεν θεωρεί επαρκή, αλλά το θέμα παρουσιάζεται ως έμφαση στην έκθεση ελέγχου του. Άλλο παράδειγμα είναι η εκτεταμένη χρήση του θέματος έμφασης για το μη σχηματισμό προβλέψεων από τον μελλοντικό έλεγχο των ανέλεγκτων φορολογικά χρήσεων, παρότι αυτό είναι αποδεκτό μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις π.χ. να είναι σε εξέλιξη σχετική δικαστική διαδικασία.

• Παρατηρείται ότι συχνά η παρουσίαση θεμάτων έμφασης στις έκθεσεις ελέγχου - επισκόπησης είναι ασαφής και χωρίς αναφορά σε ποσοτικές επιπτώσεις (π.χ., στους λογαριασμούς των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων του παθητικού περιλαμβάνονται και ληξιπρόθεσμες οφειλές συνολικού ποσού 2.556 χιλ. ευρώ για τις οποίες δεν έχει σχηματιστεί σχετική πρόβλεψη).

• Υπάρχουν ενδείξεις ότι ελεγκτές συναινούν με την άποψη των διοικήσεων των εταιριών αναφορικά με τη διατύπωση της γνώμης τους, χωρίς να μελετούν εις βάθος τις επιπτώσεις για την πληροφόρηση από την αποδοχή αυτών των απόψεων.

• Υπάρχουν ενδείξεις αναποτελεσματικής αξιολόγησης από τους ελεγκτές των εκθέσεων εκτίμησης ακίνητης περιουσίας και αποτίμησης μη εισηγμένων εταιριών από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, οι οποίες βελτιώνουν σημαντικά τα αποτελέσματα, την καθαρή θέση και την κεφαλαιακή επάρκεια των εισηγμένων. Οι ελεγκτές οφείλουν, εφόσον δεν διαθέτουν την απαιτούμενη τεχνογνωσία για να εκφέρουν γνώμη, να την ενσωματώσουν μέσω είτε πρόσληψης είτε συνεργασίας με κατάλληλα καταρτισμένους εξωτερικούς εμπειρογνώμονες, προκειμένου να τους βοηθήσουν στο έργο τους.

• Υπάρχουν ενδείξεις αναποτελεσματικής αξιολόγησης από τους ελεγκτές των ενδεχόμενων υποχρεώσεων από δικαστικές διενέξεις των επιχειρήσεων πελατών τους, με συνέπεια είτε την ανεπαρκή γνωστοποίηση των ενδεχόμενων αυτών υποχρεώσεων, είτε τη μη έγκαιρη λογιστικοποίησή τους.

• Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ελεγκτές δεν ενημερώνονται εγκαίρως για τις αλλαγές στα υποδείγματα των εκθέσεων ελέγχου που πρέπει να χρησιμοποιούν κυρίως λόγω αλλαγών στο νομοθετικό πλαίσιο, με συνέπεια να αναγκάζονται στη συνέχεια σε επανέκδοση της έκθεσης ελέγχου - επισκόπησης.

• Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ελεγκτές δεν ενημερώνονται εγκαίρως και επαρκώς για τις αλλαγές στο εύρος της ελεγκτικής τους εργασίας, οι οποίες επέρχονται από αλλαγές στη νομοθεσία, όπως πρόσφατα με τον Ν. 3556/2007. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι ελλιπέστατες εκθέσεις Δ.Σ. της συντριπτικής πλειονότητας των εισηγμένων εταιριών στο εξάμηνο του 2008, οι οποίες υποτίθεται ότι είχαν επισκοπηθεί από τους ελεγκτές και η πληρότητα των οποίων πιστοποιούνταν στην έκθεση επισκόπησης των εξαμηνιαίων οικονομικών εκθέσεων στις 30/6/2008.

Επισημάνσεις για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία

Σε σειρά επισημάνσεων για θέματα ειδικότερης προσοχής και ενδιαφέροντος που αφορούν στις οικονομικές καταστάσεις που θα καταρτιστούν στο μέλλον προχώρησε ο αντιπρόεδρος της Ε.Κ.

Οι σημαντικότερες από αυτές είναι:

• Είναι κρίσιμο για τους ελεγκτές να επαναξιολογήσουν την πιστοληπτική ικανότητα των πελατών τους, ιδιαίτερα εκείνων με σημαντική βραχυπρόθεσμη δανειακή επιβάρυνση και με λοιπές βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις επειδή στην τρέχουσα οικονομική συγκυρία, όπου οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν λειτουργούν ομαλά, η προσφορά χρήματος έχει μειωθεί και τα επιτόκια μεταβάλλονται.

Ως γνωστόν, οι επιχειρήσεις δεν πτωχεύουν τόσο επειδή δεν έχουν κέρδη, αλλά κυρίως διότι δεν έχουν ρευστότητα. Ο ισχυρισμός της διοίκησης (management assertion) περί συνέχισης της δραστηριότητας (going concern) αποτελεί ίσως το σημαντικότερο στοιχείο που θα πρέπει να αξιολογηθεί από τους ελεγκτές στα επόμενα τρίμηνα και μέχρι την αποκατάσταση της λειτουργίας των αγορών χρήματος.

Στο πλαίσιο αυτό οι ελεγκτές θα πρέπει να προσέξουν την κατανομή και παρουσίαση των υποχρεώσεων των ελεγχόμενων εταιριών, μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων, ενώ η επιβεβαίωση των υπολοίπων τους μέσω τρίτων (third party confirmation) καθίσταται επιβεβλημένη.

• Συνιστάται να δοθεί ιδιαίτερη μέριμνα από τους ελεγκτές στον έλεγχο της εισπραξιμότητας και της αποτίμησης των απαιτήσεων και των λοιπών χρηματοοικονομικών στοιχείων των εταιριών.

Ο περιορισμός της ρευστότητας και της ζήτησης, που ανέκυψε από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση, καθώς και η κατάρρευση των αποτιμήσεων των διαπραγματευόμενων χρηματοοικονομικών εργαλείων διεθνώς αυξάνουν τον ελεγκτικό κίνδυνο για τα συγκεκριμένα κονδύλια του ισολογισμού. Δεν είναι λογικό σε μια περίοδο όπως αυτή οι δείκτες επισφαλειών να βαίνουν μειούμενοι.

• Είναι εξίσου σημαντικό οι ελεγκτές να αξιολογούν σε βάθος και πλάτος τις νέες αποτιμήσεις ακίνητης περιουσίας που δημιουργούν σημαντικές υπεραξίες, σε μια περίοδο όπου η αγορά ακινήτων περνάει κρίση. Μέσα από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να επανεξεταστούν και οι ήδη καταχωρισμένες υπεραξίες αποτίμησης ακίνητης περιουσίας στους ισολογισμούς των εταιριών.

Είναι πιθανό κάποιες εταιρίες να αποφύγουν να επανεκτιμήσουν την ακίνητη περιουσία τους για τη χρήση 2008, επικαλούμενες ότι δεν έχει μεταβληθεί η αξία των περιουσιακών τους στοιχείων. Οι ελεγκτές πρέπει να βεβαιωθούν για τη σκοπιμότητα και τη βασιμότητα αυτής της απόφασης της διοίκησης.

• Τέλος εν όψει του ελέγχου των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων, οι ελεγκτές θα πρέπει να δείξουν ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση της δυνατότητας αναταξινόμησης χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, σύμφωνα με την πρόσφατη τροποποίηση των ΔΛΠ 39 και ΔΠΧΠ 7.

Για να προληφθούν τυχόν λάθη ή η κατάχρηση της δυνατότητας αυτής από τράπεζες, ασφαλιστικές και λοιπές επιχειρήσεις ίσως είναι σκόπιμο να έρθουν σε επαφή με τους πελάτες τους πριν από την εφαρμογή των τροποποιημένων προτύπων στις οικονομικές καταστάσεις του 9μήνου 2008.

Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς θα είναι ιδιαίτερα αυστηρή και σκεπτική απέναντι στη σκοπιμότητα των όποιων αναταξινομήσεων πραγματοποιηθούν στο 9μηνο και το 12μηνο του 2008, στον βαθμό που το χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας μας δεν είχε σημαντική έκθεση σε "τοξικά" χρηματοοικονομικά εργαλεία, ώστε να δικαιολογείται η χρήση των δυνατοτήτων που προσφέρουν τα αναθεωρημένα πρότυπα.