Ν. Παπαθανασίου (Philip Morris): Πώς λειτουργεί η αρχή μείωσης της βλάβης

«Ο τρόπος που σχεδιάζουμε τους νόμους και κανονισμούς πρέπει να συμβαδίζει με τις εξελίξεις. Οι πολιτικές που βασίζονται στη μείωση της βλάβης και γενικότερα στην καινοτομία, μπορούν να αποτελέσουν ισχυρά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους ανθρώπους να ζήσουν μια καλύτερη ζωή», σύμφωνα με τον Νίκο Παπαθανασίου, Vice President Public Policy & Economic Research, Philip Morris International.

Μιλώντας στο Euro2day.gr ο κ. Παπαθανασίου εξηγεί τι πρέπει να συμβεί προκειμένου τα παραδοσιακά τσιγάρα να καταστούν πιο γρήγορα παρωχημένα και δίνει παραδείγματα άλλων χωρών, που έχουν υιοθετήσει μια προοδευτική πολιτική προσέγγιση για τα εναλλακτικά προϊόντα του καπνίσματος και έχουν δει σημαντική πρόοδο στη μείωση των ποσοστών καπνίσματος.

Πώς έχουν επηρεάσει οι τεχνολογικές αλλαγές τους νέους νόμους και κανονισμούς όσον αφορά τη μείωση της βλάβης και τον καταναλωτισμό γενικότερα;

Καθημερινά βλέπουμε τις αλλαγές στους νόμους και τους κανονισμούς που θεσπίζονται λόγω των νέων τεχνολογιών, αλλά και με βάση την αρχή της μείωσης της βλάβης. Οι κανονισμοί αυτοί στοχεύουν στον περιορισμό των αρνητικών συνεπειών που προκύπτουν από επιλογές που γίνονται σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Ο κατάλογος των προϊόντων και των βιομηχανιών με παραδείγματα μείωσης της βλάβης είναι μακρύς.

Η χρήση της ζώνης ασφαλείας στα αυτοκίνητα, η χρήση κράνους, η διανομή δωρεάν προφυλακτικών σε συναυλίες, η χρήση λιγότερο επιβλαβών ουσιών στα δομικά υλικά, η εισαγωγή λιγότερο ρυπογόνων προϊόντων στον ενεργειακό τομέα, είναι απλά μερικά παραδείγματα. Μπορεί σήμερα να μας φαίνονται απόλυτα λογικές πολιτικές, αλλά οι περισσότερες από τις καινοτομίες αυτές αρχικά πολεμήθηκαν πολύ ή στην καλύτερη περίπτωση αντιμετωπίστηκαν με σκεπτικισμό. Η υποχρεωτική χρήση της ζώνης ασφαλείας προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, μαζικές διαμαρτυρίες στους δρόμους και εφαρμόστηκε από την πρώτη κυβέρνηση (Πολιτεία της Βικτώριας) 13 χρόνια μετά την ανακάλυψή της.

Ο τρόπος που σχεδιάζουμε τους νόμους και κανονισμούς πρέπει να συμβαδίζει με τις εξελίξεις. Οι πολιτικές που βασίζονται στη μείωση της βλάβης και γενικότερα στην καινοτομία, μπορούν να αποτελέσουν ισχυρά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους ανθρώπους να ζήσουν μια καλύτερη ζωή. Όμως, τα κίνητρα που παρέχουν οι αρχές και στοχεύουν τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση (παραγωγοί και καταναλωτές) πρέπει να είναι σχεδιασμένα σωστά, εάν δεν θέλουμε να καταλήξουμε να έχουμε εξαιρετικές ιδέες, αλλά ανεπιτυχή αποτελέσματα.

Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε φορά που μιλάμε για νόμους, μιλάμε για τις επιπτώσεις που έχουν οι νόμοι αυτοί σε εμάς, τους ανθρώπους. Οι νόμοι και οι κανονισμοί δεν είναι απλώς υψηλά ιδανικά, πράγματα που βρίσκονται εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από εμάς. Μπορούν να αλλάξουν τις ζωές των ανθρώπων προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο.

Τι γίνεται στον δικό σας κλάδο; Υπάρχει πολύ debate εκεί για το εάν η μείωση της βλάβης μπορεί να είναι μια αποτελεσματική πολιτική.

Αυτό πιθανώς αποτελεί έκπληξη για πολλούς, αλλά πιστεύουμε ακράδαντα ότι οι νόμοι για τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης πρέπει να γράφονται, πρώτον, για να αποθαρρύνουν τους ανθρώπους να το ξεκινήσουν και δεύτερον, για να ενθαρρύνουν όσους καπνίζουν να το διακόψουν. Για ακόμη μια φορά, όμως, πρέπει να δούμε την πραγματικότητα. Κάποιοι πραγματικά σταματούν το κάπνισμα, αλλά εκατομμύρια άλλοι συνεχίζουν να καταναλώνουν νικοτίνη με τον πιο επιβλαβή τρόπο: καπνίζοντας τσιγάρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταργήσουμε τις υπάρχουσες πολιτικές, αλλά ότι πρέπει να τις ενισχύσουμε με άλλες οι οποίες να αντιμετωπίζουν πραγματικά το πρόβλημα του καπνίσματος. Η πολιτική της μειωμένης βλάβης εφαρμόζεται διαχρονικά σε διάφορους τομείς (περιβάλλον, δημόσια υγεία, ενέργεια κλπ) και δεν είναι κάτι καινούριο.

Στο δικό μας κλάδο, οι πολιτικές και οι νόμοι θα πρέπει επίσης να σχεδιάζονται ώστε να ενθαρρύνουν όσους θα συνέχιζαν ούτως ή άλλως να καπνίζουν, να στραφούν σε καλύτερα και επιστημονικά τεκμηριωμένα εναλλακτικά προϊόντα, όπως τα προϊόντα θέρμανσης καπνού και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Και οι κυβερνήσεις μπορούν και πρέπει να κάνουν εκστρατείες για να ενθαρρύνουν τη θετική αυτή αλλαγή, παράλληλα με τις εκστρατείες και πολιτικές για να αποθαρρύνουν την έναρξη του καπνίσματος και την ενθάρρυνση όσων καπνίζουν να το διακόψουν.

Οι κανονισμοί για την υγεία και τη μείωση των επιβλαβών συνεπειών βοηθούν τελικά τους ανθρώπους να κάνουν καλύτερες επιλογές ή τους δυσκολεύουν και τους μπερδεύουν περισσότερο;

Οι έξυπνα και προσεκτικά σχεδιασμένοι κανονισμοί βοηθούν σίγουρα τους ανθρώπους να κάνουν καλύτερες επιλογές. Μπορεί να τους προσφέρουν τεκμηριωμένα στοιχεία για τις ιδιότητες, τα οφέλη και τους σχετικούς κινδύνους μιας επιλογής. Και μπορεί να τους πείσουν να κάνουν μια καλύτερη επιλογή.

Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Οι ζώνες ασφαλείας, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, εφευρέθηκαν το 1958. Μετά την κυκλοφορία τους στην αγορά, ακολούθησε μια πολύ έντονη συζήτηση για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης τους. Σε κάποιες χώρες υπήρξαν διαδηλώσεις στους δρόμους κατά της χρήσης τους.

Το 1971, η πολιτεία της Βικτώριας στην Αυστραλία έγινε η πρώτη κυβέρνηση που υιοθέτησε αυστηρή στάση και κατέστησε υποχρεωτική τη χρήση τους. Χρειάστηκε να περάσουν 13 χρόνια μέχρι οι ζώνες ασφαλείας να αρχίσουν να περιλαμβάνονται στον βασικό εξοπλισμό των αυτοκινήτων. Λύθηκε επομένως το πρόβλημα; Συμφώνησαν όλοι ότι η χρήση ζώνης ασφαλείας ήταν μια έξυπνη επιλογή; Σε καμία περίπτωση.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας εκπρόσωπος της πολιτείας στο Μίσιγκαν υπέβαλε ένα νομοσχέδιο για τις ζώνες ασφαλείας στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το οποίο προέβλεπε πρόστιμο σε περίπτωση μη χρήσης. Δέχθηκε επικριτικά μηνύματα για τις απόψεις του. Η πρώτη πολιτεία στις ΗΠΑ που ψήφισε υποχρεωτικό νόμο για τη χρήση της ζώνης ασφαλείας ήταν η πολιτεία της Νέας Υόρκης, το 1985. Χρειάστηκε να περάσουν «μόλις» 27 χρόνια μετά την εφεύρεση των ζωνών ασφαλείας για να αρχίσουμε να παρατηρούμε μια πραγματική πρόοδο. Και η περίπτωση των αερόσακων είναι αντίστοιχη.

Για τα παιδιά μου, είναι αδιανόητο να μπορείς να ξεκινήσεις να οδηγείς χωρίς να φοράς τη ζώνη ασφαλείας σου. Αυτό δεν ίσχυε καν όταν ήμουν εγώ παιδί. Με λίγα λόγια: Χρειαζόμαστε μεγάλες (και μακρόχρονες) καμπάνιες για να αλλάξουμε συμπεριφορές και για να πείσουμε τους ανθρώπους ότι μπορούν να κάνουν αλλαγές για το καλό τους. Και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ηγούνται αυτών των αλλαγών, όχι να τις σταματούν. Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, που έχουν υιοθετήσει μια προοδευτική πολιτική προσέγγιση για τα εναλλακτικά προϊόντα του καπνίσματος, έχουμε δει σημαντική πρόοδο στη μείωση των ποσοστών καπνίσματος. Τα τσιγάρα αντικαθίστανται από καλύτερα εναλλακτικά προϊόντα. Στην Ιαπωνία, την οποία επισκέφτηκα πρόσφατα, τα προϊόντα θέρμανσης καπνού εκπροσωπούν περίπου ένα τρίτο της αγοράς, με την πτώση των πωλήσεων των τσιγάρων να επιταχύνεται 4-5 φορές γρηγορότερα από την στιγμή που λανσαρίστηκαν. Οι δημόσιες πολιτικές μπορούν να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό τη διαμόρφωση των αποφάσεων των ανθρώπων και των εταιρειών.

Φανταστείτε ότι δίνετε αυτή τη συνέντευξη πέντε ή 10 χρόνια μετά. Τι νομίζετε ότι θα μας λέγατε; Τι έχει επιτευχθεί; Θα έχουν καταφέρει η βιομηχανία και οι κυβερνήσεις να συνεργαστούν εποικοδομητικά;

Θα ήθελα να πιστεύω ότι σε δέκα χρόνια, θα μπορούμε όλοι να κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν και να πούμε ότι καταφέραμε να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία, συλλογικά. Μαζί. Είμαι Έλληνας και περήφανος για τη χώρα μου. Η Ελλάδα υπήρξε μια από τις πρωτοπόρες χώρες στην εισαγωγή προοδευτικής νομοθεσίας για τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης. Εάν προσπαθήσουμε συλλογικά ο καθένας από την θέση του, είναι δυνατόν σε 10 χρόνια από τώρα το τσιγάρο να αποτελεί παρελθόν. Έκθεμα σε ένα μουσείο. Και το ελπίζω πραγματικά να συμβεί. Βασιζόμαστε στις ρυθμιστικές αρχές και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να ενεργούν προς το συμφέρον όλων μας και, μάλιστα, να το πράττουν με βάση σαφή στοιχεία, διαφανή διάλογο και ανταλλαγή απόψεων με όλους, χωρίς προκαταλήψεις. Οι εταιρείες, μαζί με τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη που ασχολούνται με τη Δημόσια Υγεία θα πρέπει να βρίσκονται στο ίδιο τραπέζι των συζητήσεων. Μπορούμε και πρέπει να συνεργαστούμε όλοι μαζί για να βελτιώσουμε την κοινωνία.

Τι πρέπει να συμβεί προκειμένου τα παραδοσιακά τσιγάρα να καταστούν πιο γρήγορα παρωχημένα; Πιστεύετε ότι αυτός ο στόχος πρέπει έχει αναγνωριστεί από αρκετές χώρες σε θεσμικό επίπεδο;

Οι κανονισμοί διαδραματίζουν ασφαλώς καθοριστικό ρόλο στην υιοθέτηση των προϊόντων που δεν έχουν καύση. Επιπλέον, η ιστορία έχει δείξει ότι οι υπερβολικοί περιορισμοί σε προϊόντα χωρίς να υπάρξει αλλαγή συμπεριφοράς, είναι κάτι που απλώς δεν αποδίδει, όπως είδαμε πολύ πρόσφατα στην περίπτωση της Γαλλίας, η οποία γνωρίζει τεράστια αύξηση στη λαθραία αγορά. Πρέπει να προσφέρουμε εναλλακτικά προϊόντα στους καπνιστές, και αυτό ακριβώς κάνουν χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα. Εάν πάνω σε ένα αυστηρό πλαίσιο για το κάπνισμα, δημιουργήσουμε ένα πρόσθετο ρυθμιστικό πλαίσιο με προσεκτικά σχεδιασμένους περιορισμούς και με ταυτόχρονη δυνατότητα επικοινωνίας προς τους καπνιστές τεκμηριωμένων επιστημονικά ισχυρισμών για καλύτερα εναλλακτικά προϊόντα, θα μπορούσαμε να απαλλαγούμε πολύ πιο γρήγορα από το κάπνισμα του τσιγάρου. Είναι ενθαρρυντικό ότι πολλές χώρες έχουν κάνει αρκετά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, και άλλες ακολουθούν. Αλλά σίγουρα υπάρχει αρκετός δρόμος προς αυτή την κατεύθυνση όταν κάποιος παρατηρεί τον παγκόσμιο χάρτη.