Κορωνοϊός: Γιατί η Ομικρον δεν θα είναι η τελευταία μετάλλαξη

«Expect the unexpected» (να περιμένετε το απρόσμενο). Στη φράση αυτή, του Άντονι Φάουτσι, παραπέμπει ο ακαδημαϊκός Δημήτρης Θάνος, κάθε φορά που του ζητούν να κάνει πρόβλεψη για τα επόμενα πρόσωπα του κορωνοϊού και την εξέλιξη της πανδημίας. Ο πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου και Διευθυντής του Κέντρου Βασικής Έρευνας του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), απηύθυνε την εναρκτήρια ομιλία στο 13ο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων (ΠΕΒ), στη Θεσσαλονίκη, και κράτησε την ίδια στάση.

«Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα πού βρισκόμαστε», είπε, όταν ρωτήθηκε σχετικά από τον πρόεδρο της ΠΕΒ, Απόστολο Βανταράκη, και πρόσθεσε: «Σίγουρα τώρα έχουμε πάλι μια ελαφρά αύξηση της διασποράς. Να ευχηθούμε ότι δεν θα έχουμε κάποιο στέλεχος, το οποίο θα εμφανιστεί σε κάποια περιοχή της Αφρικής και θα μας προκαλέσει πολύ περισσότερες δυσκολίες απ' ότι τα προηγούμενα. Δεν μπορεί να δοθεί πολύ σίγουρη απάντηση».

Ο κ. Θάνος διευκρίνισε πως η εξέλιξη και επικράτηση των μεταλλάξεων που οδηγούν σε νέες παραλλαγές γίνεται με τυχαίο τρόπο, με βάση την δαρβινική θεωρία της φυσικής επιλογής, τονίζοντας ότι δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η συνεχής εμφάνιση νέων. «Η Δέλτα δεν επρόκειτο ποτέ να είναι η τελευταία παραλλαγή, όπως και η Όμικρον δεν θα είναι η τελευταία παραλλαγή. Κι αυτό επειδή όπου υπάρχει έξαρση της μετάδοσης του ιού κάτι νέο θα εμφανιστεί», σημείωσε.

Ο ίδιος αναφέρθηκε στις ενδείξεις -που δεν σημαίνουν βεβαιότητα- ότι οι επόμενες παραλλαγές θα έχουν κοινά χαρακτηριστικά με την Όμικρον, κι έτσι ο ιός θα συνεχίσει να γίνεται λιγότερο λοιμογόνος και περισσότερο ελεγχόμενος. Δεν απέκλεισε, ωστόσο, το κακό σενάριο να εξελιχθεί σε μια παραλλαγή που θα προκαλεί περισσότερα προβλήματα.

Βιολογικό πείραμα σε πραγματικό χρόνο

Ο κ. Θάνος παρομοίασε την εξέλιξη της πανδημίας ως ένα μεγάλο βιολογικό πείραμα σε πραγματικό χρόνο, επισημαίνοντας πως «όλοι οι αρνητές της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής είδαν μπροστά τους την εξέλιξη και την φυσική επιλογή, δηλαδή είδαν μπροστά τους τον δαρβινισμό».

Εξήγησε πως οι ιοί μεταλλάσσονται για να επιβιώσουν και πως οι διάφορες μεταλλάξεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους με στόχο να μολύνουν περισσότερους, αλλά και για να αντεπεξέλθουν στις συνεχείς αλλαγές της επιλεκτικής πίεσης που ασκείται σε αυτούς από παράγοντες όπως το εμβόλιο και η φυσική ανοσία.

Ανέφερε πως η πίεση που ασκήθηκε από τους εμβολιασμούς έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επικράτηση κάποιων στελεχών έναντι άλλων. «Δεν είναι ο εμβολιασμός που δημιουργεί τα νέα στελέχη. Αυτά έχουν δημιουργηθεί με τυχαίο τρόπο και ο εμβολιασμός τα ‘επιλέγει’ με κάποιον τρόπο, έναντι άλλων που έχουν μειονέκτημα», διευκρίνισε και πρόσθεσε: «Όσο συνεχίζεται η διασπορά του κορωνοϊού στην κοινότητα, τόσο αυτός θα συνεχίσει να εξελίσσεται μέσω νέων μεταλλάξεων και να προσαρμόζεται όσο το δυνατόν καλύτερα. Αυτή είναι η βασική αρχή της Δαρβινικής θεωρίας, της αρχής της εξέλιξης».

Από την Α στην Δ, μέσω «Αθηναϊκής» μετάλλαξης

Στο Εθνικό Δίκτυο Γονιδιωματικής Επιτήρησης, που δημιουργήθηκε τον Ιανουάριο του 2021, έχουν αλληλουχηθεί μέχρι τις 5 Δεκεμβρίου συνολικά 82.096 γονιδιώματα του SARS-CoV-2 (68.646 στο ΙΙΒΕΑΑ και 13.449 στο ΕΚΕΤΑ της Θεσσαλονίκης).

Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στις διαφορετικές παραλλαγές του ιού, από το «κρούσμα μηδέν» στη Θεσσαλονίκη και τη Β.1 που ήρθε στην Ελλάδα από το ταξίδι στους Άγιους Τόπους προκαλώντας τον πρώτο νεκρό, μέχρι την Όμικρον και τις διάφορες υποπαραλλαγές της, ο κ. Θάνος αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, στο στέλεχος Β.1.1.318, που ταυτοποιήθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 2021, μετά το στέλεχος Άλφα («βρετανικό») και πριν το Δέλτα («ινδικό»). Από κάποιους αποκλήθηκε ως «Αθηναϊκή» μετάλλαξη.

Το συγκεκριμένο στέλεχος, που ήρθε στην Αθήνα μέσω της Γκάνας, αναπτύχθηκε ραγδαία στις υποβαθμισμένες περιοχές της πρωτεύουσας και προκάλεσε ανησυχία, γιατί παρουσίασε πολύ μεγάλη ανοσοδιαφυγή, τόσο στη φυσική ανοσία όσο και στον εμβολιασμό. Το lockdown που εφαρμόστηκε τότε, συνέβαλε στο να μείνει το στέλεχος στην Αθήνα, με μικρές διαρροές, παρατήρησε, προσθέτοντας πως η έλευση της Δέλτα ήταν αυτή που το σταμάτησε. «Ευτυχώς που ήρθε η Δέλτα, αλλιώς θα είχαμε στην Ελλάδα αυτό το στέλεχος, που έδειχνε πολύ μεγάλη ανοσολογική διαφυγή. Όταν πήραμε τα δεδομένα, είδαμε πως όσο αύξανε ο εμβολιασμός τόσο αύξανε και η παρουσία του στελέχους αυτού, το οποίο συνδεόταν άμεσα με την ανοσοδιαφυγή», επεσήμανε.

Η Όμικρον και οι υποπαραλλαγές της

Η παραλλαγή Όμικρον αντικατέστησε τη Δέλτα στο μισό χρόνο από αυτόν που χρειάστηκε η Δέλτα για να αντικαταστήσει την Άλφα, και παραμένει μέχρι σήμερα η κυρίαρχη παραλλαγή, ένα χρόνο μετά την εμφάνισή της, με τις διάφορες εκδοχές της.

Ο πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΙΒΕΑΑ παρατήρησε πως η Όμικρον πενταπλασίασε τον αριθμό των κρουσμάτων σε ένα χρόνο λόγω της πολύ μεγαλύτερης μεταδοτικότητας, αλλά στο ίδιο διάστημα οι θάνατοι διπλασιάστηκαν. Αυτό συνέβη επειδή πλήττει κυρίως το άνω αναπνευστικό και δεν προκαλεί τόσο βαριά νόσηση όσο οι προηγούμενες παραλλαγές.

Περιγράφοντας το φαινόμενο της «συγκλίνουσας εξέλιξης», επεσήμανε πως υπάρχουν μεταλλάξεις της Άλφα που εξαφανίστηκαν στη Δέλτα και επανεμφανίστηκαν στην Όμικρον, ενώ από τις μεταλλάξεις της Δέλτα εμφανίστηκαν μόνο σε ορισμένες υποπαραλλαγές της Όμικρον.

Έγιναν και λάθη

Απαντώντας, τέλος, στο ερώτημα αν εντοπίζει λάθη στην διαχείριση της πανδημίας, ο κ. Θάνος έκανε λόγο για δύσκολες ισορροπίες, αναφέροντας ως παράδειγμα τα lockdown, που από τη μια ήταν αποτελεσματικά από επιδημιολογική άποψη, αλλά από την άλλη είχαν τεράστια επίπτωση στην οικονομία και όχι μόνο.

«Όταν ήρθησαν διάφοροι περιορισμοί, ίσως θα έπρεπε να αρθούν πιο σταδιακά για να μην έχουμε αυτή την έξαρση που είδαμε με τη Δέλτα. Με τη Δέλτα ίσως θα μπορούσαμε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα», παρατήρησε, για να προσθέσει: «Όμως ήρθε σε εποχή που ξεκινούσε ο τουρισμός, αρχές Ιουνίου του 2021. Η χώρα δεν έχει βιομηχανία, το κύριο παραγωγικό μας προϊόν είναι ο τουρισμός. Οπότε πάντα είναι πολύ δύσκολο να ισορροπείς».