Κλάδο με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης στην Ελλάδα αποτελούν οι υπηρεσίες factoring, σύμφωνα με μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, που εκτιμά διείσδυση των υπηρεσιών factoring σε επίπεδο μέχρι και 8% του ΑΕΠ (από 5% το 2009).

Αναλυτικότερα, η Διεύθυνση Στρατηγικής και Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, και συγκεκριμένα οι αναλύτριες κ. Φραγκίσκα Βουμβάκη, Μαρία Σάββα και Αθανασία Κουτούζου, εκπόνησε μελέτη που εστιάζει στις εξελίξεις και στις προοπτικές του κλάδου πρακτόρευσης επιχειρηματικών απαιτήσεων (factoring) στην Ελλάδα.

Factoring: Ένας ευέλικτος τρόπος χρηματοδότησης

Η πρακτόρευση επιχειρηματικών απαιτήσεων (factoring) είναι ταχέως αναπτυσσόμενος κλάδος διεθνώς. Ο παγκόσμιος όγκος των απαιτήσεων που διακινήθηκε μέσω factoring προσέγγισε το 1,3 τρισ. ευρώ το 2009 - επίπεδο διπλάσιο σε σχέση με πριν από μία πενταετία. Η αλματώδης ανάπτυξή του βασίζεται στην ευελιξία που παρέχει ως μέσο χρηματοδότησης.

Πρακτικά, το factoring προσφέρει πρόσβαση σε κεφάλαια κίνησης, κυρίως σε εταιρίες που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό - οι οποίες ουσιαστικά χρησιμοποιούν ως εχέγγυο τη φερεγγυότητα (creditworthiness) των πελατών τους. Υπό αυτήν την προοπτική, εύλογα η ζήτηση για υπηρεσίες factoring απορρέει κυρίως από μικρομεσαίες εταιρίες. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα 2/3 του κύκλου εργασιών του factoring προκύπτουν από μεσαίες και μικρές εταιρίες (με ετήσια έσοδα μέχρι 50 εκατ. ευρώ). Αυτό το σύντομο σημείωμα: (i) εστιάζει στην ταχεία άνοδο του factoring στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, (ii) περιγράφει τους προσδιοριστικούς παράγοντες της διείσδυσής του στην οικονομία και (iii) εκτιμά τις δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξής του στην Ελλάδα.

Η ευρωπαϊκή αγορά factoring είναι η μεγαλύτερη διεθνώς

Το factoring αποτελεί διαδεδομένο χρηματοδοτικό εργαλείο για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Ειδικότερα, η Ευρώπη καλύπτει τα 2/3 της διεθνούς αγοράς factoring - με τις 4 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες (Η.Β., Ιταλία, Γαλλία και Γερμανία) να καλύπτουν το ½ της διεθνούς αγοράς. Στις πιο ανοιχτές οικονομίες, σημαντικό μερίδιο της αγοράς factoring είναι εξαγωγικό (σε ποσοστό που αγγίζει μέχρι το 35%).

Ο όγκος των εκχωρημένων απαιτήσεων σε εταιρίες factoring προσέγγισε το 7% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ το 2009 από σχεδόν 2% το 1995. Ωστόσο, το επίπεδο διείσδυσης διαφέρει από χώρα σε χώρα - κυμαινόμενο από 1,2% στη Ρουμανία μέχρι 19,8% στην Κύπρο. Όσον αφορά στην ελληνική οικονομία, η διείσδυση των υπηρεσιών factoring αυξάνεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια (σε σχεδόν 5% του ΑΕΠ το 2009 από 1% πριν από μία δεκαετία).

Η πολιτική πιστώσεων είναι βασικός προσδιοριστικός παράγοντας της διείσδυσης των υπηρεσιών factoring

Το επίπεδο διείσδυσης των υπηρεσιών factoring στην οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πολιτική πιστώσεων των επιχειρήσεων στους πελάτες τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας (δείτε διάγραμμα), η άνοδος του λόγου απαιτήσεων (receivables) προς πωλήσεις κατά 10% αυξάνει τον λόγο του όγκου των εκχωρημένων απαιτήσεων ως προς το ΑΕΠ κατά 1,7%.

Για να προσεγγίσουμε το μέγεθος της δυνητικής αγοράς του factoring, διερευνάται η πολιτική πιστώσεων των ελληνικών επιχειρήσεων. Αρχικά, τονίζουμε ότι ο λόγος απαιτήσεων προς πωλήσεις είναι σχετικά υψηλός στις ελληνικές επιχειρήσεις (54% ΚΜΟ έναντι 38% για τις ευρωπαϊκές), γεγονός που υποδηλώνει ευοίωνες προοπτικές για τις υπηρεσίες factoring στον βαθμό που οι αιτίες των υψηλών απαιτήσεων δεν είναι συγκυριακές. Υπό αυτήν την προοπτική, διερευνούμε τους διαρθρωτικούς παράγοντες που συμβάλλουν στο υψηλό αυτό επίπεδο απαιτήσεων στην Ελλάδα:

(i) Η δομή του ελληνικού μη χρηματοπιστωτικού εταιρικού τομέα

Από πλευράς τομέα δραστηριότητας, η εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τον κλάδο των υπηρεσιών διογκώνει τη χρήση των απαιτήσεων. Ειδικότερα, οι υπηρεσίες χαρακτηρίζονται ως ο κλάδος με τον υψηλότερο λόγο απαιτήσεων προς πωλήσεις τόσο στην Ελλάδα (65% έναντι 54% για τον συνολικό εταιρικό τομέα) όσο και στην Ευρώπη (53% έναντι 38% για τον συνολικό εταιρικό τομέα). Οι υπηρεσίες καλύπτουν άνω του ½ ελληνικού μη χρηματοπιστωτικού εταιρικού τομέα (παράγοντας το 55% των πωλήσεων έναντι 44% στην Ευρώπη).

Επιπλέον, το μικρό μέγεθος της πλειονότητας των ελληνικών επιχειρήσεων ασκεί περαιτέρω ανοδικές πιέσεις στις απαιτήσεις. Συγκεκριμένα, η συνεισφορά των ελληνικών ΜμΕ στον εταιρικό τομέα είναι από τις μεγαλύτερες στην Ε.Ε., καθώς οι ελληνικές ΜμΕ συνεισφέρουν το 68% της παραγωγής της οικονομίας (έναντι 53% για την Ε.Ε.), ενώ απασχολούν το 82% του εργατικού δυναμικού (έναντι 67% στην Ε.Ε.).

Υπογραμμίζουμε ότι οι μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις (με κύκλο εργασιών κάτω από 50 εκατ.) ακολουθούν πολιτική υψηλότερων πιστώσεων σε σχέση με τις μεγάλες. Ειδικότερα, οι απαιτήσεις αποτελούν το 60% των πωλήσεων των μεσαίων και μικρών εταιριών (ΜμΕ) έναντι 42% των μεγάλων το 2008. Η απόκλιση αυτή ισχύει και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες (43% στις ΜμΕ έναντι 33% στις μεγάλες το 2007).

Σε αυτό το πλαίσιο, εκτιμήσαμε την επίδραση της διαφορετικής δομής της ελληνικής οικονομίας (δηλ. πολλές εταιρίες υπηρεσιών και ΜμΕ) στον λόγο απαιτήσεων προς πωλήσεις. Συγκεκριμένα, ο λόγος των απαιτήσεων προς πωλήσεις, αν η ελληνική οικονομία είχε τη δομή της ευρωπαϊκής, θα ήταν 49% (έναντι 54% που είναι βάσει της υφιστάμενης δομής). Αν και η διάρθρωση της οικονομίας αποδεικνύεται σημαντικός λόγος για τις υψηλές απαιτήσεις, δεν φαίνεται να ερμηνεύει πλήρως την απόκλιση από τα ευρωπαϊκά επίπεδα (με τον ευρωπαϊκό λόγο απαιτήσεων προς πωλήσεις στο 38%).

Η δεύτερη βασική συνιστώσα απόκλισης των ελληνικών σε σχέση με τα ευρωπαϊκά δεδομένα είναι οι υψηλότεροι στην Ελλάδα λόγοι απαιτήσεων προς πωλήσεις, κυρίως στις ΜμΕ. Στοχεύοντας στη διερεύνηση αυτής της ιδιαιτερότητας, εστιάζουμε στον ρόλο των μεταχρονολογημένων επιταγών.

(ii) Ο θεσμός των μεταχρονολογημένων επιταγών

Σύμφωνα με μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Flash Eurobarometer, September 2009), το 39% των ελληνικών ΜμΕ θεωρεί βασικότερο πρόβλημα στη δυσκολία χρηματοδότησης έναντι 16% ΚΜΟ για την Ε.Ε. Καθώς οι ελληνικές εταιρίες αντιμετωπίζουν δυσκολίες πρόσβασης σε τραπεζικό δανεισμό, στρέφονται σε μορφές business-to-business χρηματοδότησης - με βασικό άξονα τις μεταχρονολογημένες επιταγές. Με την ανοχή του θεσμικού πλαισίου, έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο. Οι μεταχρονολογημένες επιταγές αποτελούν "υποδεέστερο" υποκατάστατο των υπηρεσιών factoring, καθώς δημιουργούν ένα παράλληλο ανεπίσημο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις μη χρηματοπιστωτικού τομέα είχαν συσσωρεύσει μεταχρονολογημένες επιταγές επιπέδου 30 δισ. στα τέλη του 2008 (καλύπτοντας το 18% των συνολικών απαιτήσεων). Τα ? των επιταγών αυτών διακρατούνται από ΜμΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα 30 δισ. αναφέρονται στο επίπεδο των μεταχρονολογημένων επιταγών στα τέλη του 2008.

Καθώς οι επιταγές έχουν λήξη ΚΜΟ μικρότερη του έτους, οι μεταχρονολογημένες επιταγές που διακρατήθηκαν από τις επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια του έτους είναι πολλαπλάσιες του επιπέδου που εκτιμήθηκε για το τέλος του έτους. Για παράδειγμα, μέση διάρκεια λήξης 4 μηνών αντιστοιχεί σε συνολική διακίνηση μεταχρονολογημένων επιταγών της τάξης των 90 δισ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η αξία των επιταγών (μεταχρονολογημένων και μη) που εκκαθαρίστηκαν μέσω ΔΙΑΣ ξεπέρασε τα 150 δισ. ευρώ το 2008.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, οι ελληνικοί κλάδοι που έχουν υψηλή έκθεση σε μεταχρονολογημένες επιταγές (που καλύπτουν μεγάλο κομμάτι των απαιτήσεών τους) φαίνεται να έχουν και σημαντικότερη απόκλιση με την πολιτική πιστώσεων των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων (όπως αποτυπώνεται στον λόγο απαιτήσεων προς πωλήσεις). Συνεπώς, οι υψηλές απαιτήσεις αντανακλούν εν μέρει την πρακτική των ελληνικών επιχειρήσεων να "δανείζονται" ρευστότητα μέσω μεταχρονολογημένων επιταγών.

Υπό αυτήν την προοπτική, οι υπηρεσίες factoring μπορούν να υποκαταστήσουν τον θεσμό των μεταχρονολογημένων επιταγών - καλύπτοντας έτσι το κενό ρευστότητας, προσφέροντας στις ΜμΕ καλύτερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση και παράλληλα εξυγιαίνοντας το σύστημα συναλλαγών των επιχειρήσεων.

Σημαντικές δυνατότητες περαιτέρω επέκτασης του factoring στην Ελλάδα

Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι οι υπηρεσίες factoring αποτελούν έναν κλάδο με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης στην Ελλάδα λόγω: (i) του υψηλού μεριδίου ΜΜΕ, (ii) του υψηλού μεριδίου υπηρεσιών και (iii) της πιθανότητας αντικατάστασης του φαινομένου των μεταχρονολογημένων επιταγών.
 
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, η πολιτική πιστώσεων που ακολουθούν οι ελληνικές εταιρίες (και αντανακλάται στο υψηλό σχετικά επίπεδο των απαιτήσεων ως ποσοστό των πωλήσεων) θα δικαιολογούσε διείσδυση των υπηρεσιών factoring σε επίπεδο μέχρι και 8% του ΑΕΠ (από 5% το 2009).