Πόσο μειώθηκε -λογιστικά- η καθαρή θέση των τραπεζών από την «ελεύθερη» πτώση των ομολόγων; Πού θα φτάσουν τα δάνεια σε καθυστέρηση και οι προβλέψεις; Ποια είναι η επίπτωση στην κερδοφορία τους από τα νέα σκληρά μέτρα και τη βαθιά διετή -τουλάχιστον- ύφεση; Γιατί συνιστούν «συνενώσεις» η Τράπεζα της Ελλάδος και πρωτοκλασάτα στελέχη του κυβερνώντος κόμματος;

Τέσσερα καυτά ερωτήματα που απασχολούν την αγορά και έχουν ως κοινό παρονομαστή την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών και το αν θα χρειαστεί περαιτέρω ενίσχυση.

Με το θέμα του funding να έχει, προς το παρόν, αντιμετωπιστεί, μετά την απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να κάνει αποδεκτά ομόλογα που εκδίδει ή εγγυάται το ελληνικό δημόσιο ανεξαρτήτως αξιολόγησης, οι ανησυχίες των επενδυτών εστιάζονται στο «καυτό» μέτωπο της κεφαλαιακής επάρκειας.

Το πρώτο ερώτημα αφορά στις υποαξίες που γράφουν οι τράπεζες από την ελεύθερη πτώση τιμών των κρατικών ομολόγων αλλά και των τραπεζικών ομολόγων. Οι τράπεζες σύμφωνα με τον διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος κατέχουν κρατικά ομόλογα αξίας 42 δισ. ευρώ.

Το ποσό είναι μεγάλο αν συνυπολογιστεί ότι η συνολική καθαρή τους θέση δεν ξεπερνά τα 25 δισ. ευρώ. Μόνο οι τέσσερις μεγάλες ελληνικές τράπεζες (Εθνική Τράπεζα, Alpha Bank, EFG Eurobank και Τράπεζα Πειραιώς) κατείχαν, σύμφωνα με το τμήμα Ανάλυσης της Euroxx, στις 31/12/2009 ελληνικά ομόλογα αξίας 35,3 δισ. ευρώ.


Εξ αυτών, λίγο περισσότερα από τα μισά (18,3 δισ. ευρώ για την ακρίβεια) τα κατείχε ο όμιλος Εθνικής Τράπεζας, ενώ η EFG Eurobank διέθετε 7,9 δισ. ευρώ, η Πειραιώς 5,6 δισ. ευρώ και η Alpha Bank 3,47 δισ. ευρώ.

Τα ίδια κεφάλαια, αθροιστικά, των τεσσάρων τραπεζών ανέρχονταν κατά την ίδια ημερομηνία στα 19,9 δισ. ευρώ, χωρίς να συνυπολογίζονται τα κεφάλαια που πήραν από το Δημόσιο εκδίδοντας προνομιούχες μετοχές.

Γιατί είναι ελεγχόμενες οι υποαξίες από ομόλογα

Παρά την εντυπωσιακή αναλογία κρατικών ομολόγων προς καθαρή θέση, οι υποαξίες που γράφουν από τις αρχές του 2010 οι τράπεζες είναι «ελεγχόμενες». Και αυτό χάρη στη διασπορά των ομολόγων σε χαρτοφυλάκια που δεν επηρεάζουν καθαρή θέση απευθείας ή μέσω αποτελεσμάτων.

Βάσει των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων, μια τράπεζα ή μια ασφαλιστική δύναται να τοποθετήσει ομόλογα (εταιρικά ή κρατικά, απλά ή σύνθετα) ή μετοχές στα εξής χαρτοφυλάκια: Εμπορικό, Διαθεσίμων προς Πώληση, Διακράτησης ως τη λήξη και χρεωστικό χαρτοφυλάκιο δανειακών τίτλων.

Τα ομόλογα που διατηρούν οι τράπεζες στο Εμπορικό χαρτοφυλάκιο (trading) αποτιμώνται καθημερινά και η ζημιά ή το κέρδος κατεβαίνει στα αποτελέσματά τους. Αντίστοιχα, για τα ομόλογα που βρίσκονται στο χαρτοφυλάκιο Διαθεσίμων προς Πώληση η ζημιά ή το κέρδος ανάγεται κατευθείαν στην καθαρή θέση.

Τα ομόλογα, όμως, που είναι τοποθετημένα στο χαρτοφυλάκιο Διακράτησης ως τη λήξη οι τράπεζες τα αποτιμούν, πρακτικά, στην αξία κτήσης τους, με την υποχρέωση να αποσβέσουν τη διαφορά μεταξύ αξίας κτήσης και ονομαστικής αξίας του ομολόγου αναλογικά μέχρι τη λήξη τους. Στο δε χρεωστικό χαρτοφυλάκιο δανειακών τίτλων οι τράπεζες αποτιμούν τα ομόλογα στην αξία κτήσης τους επίσης.

Η ακτινογραφία των θέσεων και υποαξιών ομολόγων

Η Alpha Bank αποτελεί χαρακτηριστικότατο παράδειγμα. Η τράπεζα βάσει των τελευταίων επίσημων στοιχείων είχε ελληνικά ομόλογα αξίας 3,47 δισ. ευρώ. Εξ αυτών όμως τα 2,68 δισ. ευρώ τα είχε στις 31/12/2009 στο χαρτοφυλάκιο Διακράτησης ως τη λήξη και επομένως δεν έχει επίπτωση στην καθαρή της θέση από την υποχώρηση των τιμών τους.

Στο χαρτοφυλάκιο Διαθεσίμων προς πώληση είχε, την ίδια ημερομηνία, μόλις 725 εκατ. ευρώ και στο Εμπορικό 68 εκατ. ευρώ ομόλογα. Η τράπεζα είχε στο τέλος του 2009 καθαρή θέση 4,4 δισ. ευρώ, ενώ οι υποαξίες του χαρτοφυλακίου της δεν ξεπερνούν τα 90 εκατ. ευρώ.

Αμυντική διασπορά ομολόγων έχει και η Τράπεζα Πειραιώς. Η τράπεζα διέθετε στο τέλος του 2009 ελληνικά ομόλογα αξίας 5,6 δισ. ευρώ. Εξ αυτών όμως το 59% (3,3 δισ. ευρώ) βρισκόταν στο χαρτοφυλάκιο Διακράτησης ως τη λήξη και επομένως δεν επηρεάζουν με λογιστικές ζημίες την καθαρή της θέση.

Στο Διαθεσίμων προς πώληση διακρατούσε ομόλογα ελληνικού δημοσίου ύψους 1,6 δισ. ευρώ και στο Εμπορικό χαρτοφυλάκιο ομόλογα αξίας 616 εκατ. ευρώ. Τα ίδια κεφάλαια του ομίλου την 31η Δεκεμβρίου 2009 ανέρχονταν σε 3,1 δισ. ευρώ.

Η EFG Eurobank είχε στο τέλος του 2009 στο Διαθεσίμων προς πώληση ελληνικά ομόλογα αξίας 5,6 δισ. ευρώ, επί χαρτοφυλακίου ελληνικών ομολόγων ύψους 7,9 δισ. ευρώ. Στο εμπορικό χαρτοφυλάκιο διατηρούσε ομόλογα 379 εκατ. ευρώ. Στο Διακράτησης ως τη λήξη η τράπεζα είχε ομόλογα αξίας 1,92 δισ. ευρώ.

Η διάρθρωση του χαρτοφυλακίου ομολόγων και η διάρκειά τους (αρκετά ομόλογα 3ετίας), εφόσον δεν έχει μεταβληθεί από τις αρχές του έτους, θα έχει επίπτωση στην καθαρή θέση της τράπεζας που στο τέλος του 2009 ανερχόταν σε 4,2 δισ. ευρώ.

Η Εθνική είχε «ασφαλισμένα» στο τέλος του 2009 ομόλογα αξίας 6,9 δισ. ευρώ στο χρεωστικό χαρτοφυλάκιο δανειακών τίτλων και επομένως «βρέξει - χιονίσει» τα αποτιμά σε κόστος κτήσης. Στο Διαθεσίμων προς Πώληση είχε ομόλογα 8,2 δισ. ευρώ και στο Εμπορικό ομόλογα αξίας 3,1 δισ. ευρώ.

Ήδη στο τέλος του 2009 οι υποαξίες ή οι ζημίες από ομόλογα μείωσαν αποτελέσματα και καθαρή θέση κατά 900 εκατ. ευρώ, ενώ σημαντική θα είναι η επίπτωση και στο α΄ τρίμηνο. Τα ίδια κεφάλαια του ομίλου, όμως, ανέρχονται σε 8,1 δισ. ευρώ και μια λογιστική τους μείωση κατά 10% δεν προκαλεί, σύμφωνα με τους αναλυτές, προβλήματα.

Πού θα φτάσουν οι επισφάλειες μετά τα νέα μέτρα;

Τα νέα μέτρα σκληρής λιτότητας που έλαβε η κυβέρνηση σε συνεργασία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την ευρωζώνη αναμένεται να προκαλέσουν μεσοπρόθεσμα δριμεία επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών.

Το ΑΕΠ θα υποχωρήσει σύμφωνα με την κυβέρνηση κατά 4% φέτος και κατά 2,4% το 2011. Η ανεργία θα φτάσει στο 11% φέτος και θα αυξηθεί περαιτέρω το 2011, όπως προανήγγειλε η ΤτΕ που ετοιμάζεται να προβεί σε αναθεώρηση επί τα χείρω της πρόσφατης πρόβλεψής της.

Η αύξηση των φόρων και η μείωση μισθών και συντάξεων θα δοκιμάσει τις αντοχές νοικοκυριών και κυρίως του ελληνικού επιχειρηματικού μοντέλου που είχε στηριχτεί στην υψηλή ιδιωτική κατανάλωση και στις εισαγωγές.

Κλάδοι όπως η εμπορία αυτοκινήτων και ειδών πολυτελείας αναμένεται να πληγούν άμεσα και για κάποιους το χτύπημα θα είναι, σύμφωνα με εκτιμήσεις τραπεζικών στελεχών, καθοριστικό.

Πριν από τα μέτρα οι τραπεζίτες εκτιμούσαν ότι οι επισφάλειες θα φτάσουν στο 12% με 13% κατά τη διάρκεια του τρέχοντος τριμήνου ή του επόμενου και εν συνεχεία θα αρχίσουν να αποκλιμακώνονται. Τώρα εκτιμούν ότι η κορύφωση μετατίθεται για ένα τουλάχιστον εξάμηνο.

Τα stress tests που διενήργησε το κλιμάκιο ΔΝΤ και ΕΚΤ ήταν ενθαρρυντικά καθώς έδειξαν ότι οι τράπεζες παραμένουν καλά κεφαλαιοποιημένες και με ικανές προβλέψεις για τον ρυθμό με τον οποίο αυξάνονται τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Το νέο κύμα κόκκινων δανείων όμως θα επιβάλει σχηματισμό επιπλέον προβλέψεων.

Ο διοικητής της ΤτΕ, κ. Γ. Προβόπουλος, σε πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη εκτίμησε ότι οι επισφάλειες θα αυξηθούν περαιτέρω πιέζοντας την κερδοφορία των τραπεζών.

Στο ναδίρ τα κέρδη του 2010

Μαζί του συμφωνούν οι περισσότεροι ξένοι και εγχώριοι αναλυτές, οι οποίοι εκτιμούν ότι η φετινή κερδοφορία των ελληνικών τραπεζών θα είναι η χαμηλότερη της τελευταίας δεκαετίας. Το δ΄ τρίμηνο του 2009 έδωσε το πρώτο δείγμα, καθώς, αν εξαιρεθούν οι ζημίες από το trading, οι τέσσερις μεγάλες τράπεζες εμφάνισαν αθροιστικά κέρδη 56 εκατ. ευρώ.

Ακόμη όμως και υπό τις δυσμενέστερες φετινές συνθήκες οι τράπεζες θα βγάλουν κέρδη, σύμφωνα με επικεφαλής τμήματος ανάλυσης ελληνικής χρηματιστηριακής και μετά τις ζημίες από το trading ομολόγων και τους τόκους που πληρώνουν στο Δημόσιο.

Το ερώτημα της αγοράς είναι αν τα κέρδη θα ισοσκελίσουν τις ζημίες στην καθαρή θέση από τα ομόλογα ώστε να μην τρωθεί η κεφαλαιακή τους επάρκεια. Και απάντηση δεν μπορεί να δοθεί καθώς κανείς δεν μπορεί να προβλέψει αν τα spreads των ομολόγων θα συρρικνωθούν μετά τη βοήθεια που εξασφάλισε η χώρα ή αν οι αγορές θα επιμείνουν να ποντάρουν σε «αναπόφευκτη» αναδιάρθρωση χρέους.

Γιατί συνιστά συγχωνεύσεις η Τράπεζα της Ελλάδος

Οι τράπεζες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν, πέραν της πορείας των ομολόγων, και το νέο κύμα κόκκινων δανείων και αύξησης των λουκέτων. Και αυτά πιθανώς υπό συνθήκες στις αγορές που δεν θα επιτρέπουν ομαλή αύξηση κεφαλαίων ή έκδοση τίτλων για ενίσχυση των εποπτικών κεφαλαίων.

Για τους παραπάνω λόγους και για να ενισχυθεί η παρουσία τους στα Βαλκάνια, που βγαίνουν από τη διεθνή κρίση, η Τράπεζα της Ελλάδος συνιστά φιλικές συγχωνεύσεις.

Ο κ. Προβόπουλος διευκρίνισε στην πρόσφατη συνέντευξή του ότι προσφυγή στο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας που συνιστούν για τις ελληνικές τράπεζες το ΔΝΤ και η ΕΚΤ θα διενεργείται μόνο εφόσον οι μέτοχοι δηλώνουν αδυναμία να καλύψουν αύξηση κεφαλαίου στην περίπτωση που η Ττ Ε κρίνει ότι απαιτείται ανάγκη πρόσθετης κεφαλαιακής ενίσχυσης.