Την περιστολή των δημόσιων δαπανών συνιστά ως βασικό μέσο για τη διατηρήσιμη μείωση του ελλείμματος ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος κ. Γ. Προβόπουλος, σε συνέντευξή του στην "Καθημερινή", τονίζοντας ότι τα περιθώρια είναι μεγάλα, καθώς το ένα τρίτο από αυτές σπαταλάται χωρίς να προσφέρονται αντίστοιχες υπηρεσίες στους πολίτες.

Ο διοικητής της ΤτΕ στη συνέντευξή του τονίζει επίσης ότι η κυβέρνηση πρέπει να προχωρήσει σε τολμηρές μεταρρυθμίσεις, συγκρουόμενη με ομάδες συμφερόντων και σε νέα μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού.

Επίσης, ζητάει από τις τράπεζες να αυξήσουν τις προβλέψεις τους και να μη σπεύσουν να μοιράσουν γενναιόδωρα μερίσματα και μπόνους, ενώ εκφράζει την ανησυχία του για τη μεγάλη εξάρτησή τους από τη φθηνή αλλά προσωρινή ρευστότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

– Στην έκθεσή σας εκφράζετε την απαισιόδοξη άποψη ότι για την Ελλάδα η έξοδος από την κρίση μπορεί να είναι πιο αργή. Γιατί;

Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από τα μεγάλα "δίδυμα" ελλείμματα (δηλαδή το δημοσιονομικό και εκείνο του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών) και τα υψηλά "δίδυμα" χρέη (το δημόσιο και το εξωτερικό). Χώρες με αυτά τα χαρακτηριστικά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να είναι πολύ δυσχερέστερη και πιο αργή η έξοδος από την κρίση. Να υπάρξει, δηλαδή, μια παρατεταμένη περίοδος χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης. Γι’ αυτό ακριβώς προτείνω την άμεση εφαρμογή ενός μεσοπρόθεσμου σχεδίου, που θα περιλαμβάνει τολμηρές μεταρρυθμίσεις. Έτσι και μόνο έτσι θα αντιμετωπιστεί η πρόκληση της οικονομικής πολιτικής, δηλαδή με τρόπο ώστε να επιτευχθεί η δημοσιονομική εξυγίανση έτσι που δεν θα παραβλάπτει αλλά αντίθετα θα τονώνει την ανάπτυξη. Η κρίση θα πρέπει σήμερα να αντιμετωπιστεί ως πρόκληση αλλά και ως ευκαιρία για τον αναπροσανατολισμό της οικονομικής πολιτικής και την προώθηση ενός νέου αναπτυξιακού προτύπου. Δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια για καθυστερήσεις ή ημίμετρα. Ασφαλώς, οι αναγκαίες προσαρμογές θα πρέπει να συνοδεύονται από μέτρα που θα αμβλύνουν τις επιπτώσεις στους οικονομικά ασθενέστερους. Συγχρόνως, όμως, θα πρέπει να καμφθούν οι αντιδράσεις ομάδων συμφερόντων που εκμεταλλεύονται την πολυνομία, τη γραφειοκρατία και την αδιαφάνεια, για να παρεμποδίσουν την πρόοδο. 

- Η κυβέρνηση έχει στόχο να μειώσει το έλλειμμα το 2010 κατά 2,5 - 3 ποσοστιαίες μονάδες. Εσείς προτείνετε προσαρμογή 5 ποσοστιαίων μονάδων σε μία διετία, δηλαδή ηπιότερη μεταβολή;

Προτείνουμε κατ’ αρχάς τη μείωση του διαρθρωτικού ελλείμματος κατά 1,5% - 2% του ΑΕΠ ετησίως. Προκειμένου όμως να υπάρξει αξιόπιστη, αισθητή και γρήγορη βελτίωση και να αντιστραφεί το αρνητικό κλίμα, θα απαιτηθεί εντονότερη προσπάθεια στη διετία 2010 - 2011. Γι’ αυτό προτείνουμε σωρευτική μείωση του διαρθρωτικού ελλείμματος κατά 5 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ στη διετία αυτή. Σας βεβαιώνω ότι, με βάση και τη διεθνή εμπειρία, η μείωση κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες σε δύο χρόνια είναι φιλόδοξος στόχος, η επίτευξη του οποίου προϋποθέτει τολμηρές παρεμβάσεις στις δαπάνες και στα έσοδα. Έχει ουσιώδη σημασία να μεταδοθεί στις αγορές το μήνυμα ότι η Ελλάδα παραμένει προσηλωμένη στον μεσοπρόθεσμο στόχο της υγιούς δημοσιονομικής θέσης. Αυτό θα ενισχύσει την αξιοπιστία της στις διεθνείς αγορές και θα δημιουργήσει θετικές προσδοκίες. Έχουμε υπολογίσει ότι εάν επιτευχθεί εξάλειψη της σπατάλης και της φοροδιαφυγής, σταδιακά εντός 10ετίας, το δημοσιονομικό όφελος μπορεί να είναι της τάξης των 3 - 5 δισ. ευρώ, ή του 1,2% - 2,2% του ΑΕΠ ετησίως. 

- Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η δημοσιονομική προσαρμογή πρέπει να στηριχθεί κατά το ήμισυ στους φόρους και κατά το υπόλοιπο ήμισυ στις δαπάνες. Συμφωνείτε; 

Αυτό που υποστηρίζουμε βασιζόμενοι στη διεθνή εμπειρία είναι ότι η προσαρμογή που επικεντρώνεται κυρίως στον περιορισμό και στον εξορθολογισμό των δαπανών έχει περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας μακροπρόθεσμα. Και αυτό γιατί μία τέτοια πολιτική: (α) συνεπάγεται αποδοτικότερη χρήση των δημόσιων πόρων, (β) επιτρέπει χαμηλότερη φορολογική επιβάρυνση, που ενθαρρύνει την επιχειρηματικότητα και την προσφορά εργασίας, (γ) ενισχύει την αξιοπιστία των δημοσιονομικών στοχεύσεων. Γι’ αυτό έχω προτείνει η δημοσιονομική προσαρμογή, σε βάθος χρόνου, να προέλθει περίπου κατά τα δύο τρίτα από την πλευρά των δαπανών και κατά το ένα τρίτο από την πλευρά των εσόδων, δηλαδή από τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Αν αυτά επιτευχθούν, θα υπάρξει μάλιστα και ευχέρεια μείωσης των φορολογικών συντελεστών ώστε να αντιμετωπιστεί ο έντονος φορολογικός ανταγωνισμός από άλλες χώρες. 

- Ωστόσο, οι δαπάνες στη συντριπτική τους πλειονότητα θεωρούνται ανελαστικές. Τι περιθώρια υπάρχουν;

Το ελληνικό κράτος είναι ανορθολογικά οργανωμένο και υπερτροφικό, με την έννοια ότι έχει επεκταθεί πέραν του βασικού του ρόλου, που είναι η παροχή κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών καθώς και ο έλεγχος και η εποπτεία των οικονομικών δραστηριοτήτων. Η τερατώδης γραφειοκρατία (που επιδεινώνεται από την πολυνομία) υποθάλπει τη φοροδιαφυγή, την εισφοροδιαφυγή, τη διαφθορά και την αδιαφάνεια, ενώ συντελεί στη σπατάλη των περιορισμένων δημόσιων πόρων, θέτοντας εμπόδια στην επιχειρηματικότητα και υποβαθμίζοντας τις παρεχόμενες κοινωνικές υπηρεσίες. Εξάλλου, η λογοδοσία είναι σε πολλούς τομείς κρατικής δραστηριότητας άγνωστη λέξη. Έτσι, καταφανώς σπαταλώνται πόροι (σχεδόν το ένα τρίτο των συνολικά διατιθέμενων) χωρίς να προσφέρονται προς τους πολίτες αντίστοιχες υπηρεσίες. Την ίδια στιγμή, σωρεύονται τεράστια ελλείμματα και χρέη που υποθηκεύουν το μέλλον της χώρας. Η κατάσταση αυτή δεν πάει άλλο!

Νέα μεταρρύθμιση στο Ασφαλιστικό

– Χρειάζεται να γίνει κι άλλη ασφαλιστική μεταρρύθμιση;

Χωρίς αμφιβολία η αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος θα πρέπει να προχωρήσει με τολμηρά βήματα, δεδομένου ότι οι δημοσιονομικές επιπτώσεις από τη γήρανση του πληθυσμού αποτελούν οξύ διαρθρωτικό πρόβλημα. Σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στην Ελλάδα έχει καθυστερήσει μια ολοκληρωμένη και μακρόπνοη ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Αυτό φαίνεται ήδη και από το γεγονός ότι σήμερα πολλά ταμεία αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης. Καθώς η χώρα μας έχει το δεύτερο μεγαλύτερο χρέος και τις υψηλότερες αναμενόμενες αυξήσεις των δαπανών για συντάξεις μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει αντίστοιχα να έχει και τον πλέον φιλόδοξο μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο.

"Eίχα ενημερώσει Καραμανλή και Παπανδρέου" 

- Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ενώ μετά τις εκλογές αναφερθήκατε στο ύψος του κρατικού ελλείμματος προεκλογικά σιωπούσατε.

Η Τράπεζα της Ελλάδος συστηματικά και μονότονα επισήμαινε στις τελευταίες εκθέσεις της την επιτακτική ανάγκη να τιθασευτούν το πολύ υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα και το χρέος, τα οποία σταθερά επιδεινώνονταν. Όπως γνωρίζετε, η ΤτΕ παρακολουθεί και δημοσιεύει κάθε μήνα το ταμειακό έλλειμμα της κεντρικής κυβέρνησης. Τα στοιχεία αυτά έδειχναν ότι το έλλειμμα ήταν όλους τους μήνες φέτος διπλάσιο από το αντίστοιχο περυσινό. Χαρακτηριστικά σημειώστε ότι προεκλογικά, στις 18 Σεπτεμβρίου, δημοσιεύθηκε το έλλειμμα του 8μήνου που έφθανε στο 8% του ΑΕΠ. Υπήρξαν μάλιστα εκτεταμένα σχόλια στον Τύπο για "δημοσιονομικό εκτροχιασμό". Την πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου ενημερώθηκα από τις υπηρεσίες μας ότι τα στοιχεία του Σεπτεμβρίου εξακόντιζαν το έλλειμμα του 9μήνου στο 9,9% του ΑΕΠ (έναντι 4,9% πέρυσι). Έτσι στις 6 Οκτωβρίου διατύπωσα την πρόβλεψη ότι το ταμειακό έλλειμμα του 12μήνου θα ξεπεράσει το ποσοστό του 9μήνου, δηλαδή το 10%. Λίγες μέρες αργότερα έκανα ένα βήμα παραπέρα διατυπώνοντας την εκτίμηση ότι "με δεδομένη τη δυναμική που έχει αναπτυχθεί και το γεγονός ότι απομένουν τρεις ακόμη μήνες για να κλείσει το έτος το έλλειμμα θα ξεπεράσει ίσως το 12%". Η εκτίμηση αυτή λάμβανε υπόψη ότι: α) η προηγούμενη κυβέρνηση είχε ήδη ανακοινώσει ορισμένα μέτρα, τα οποία θα απέδιδαν κυρίως στο τελευταίο τρίμηνο, β) ο Δεκέμβριος παρουσιάζει παραδοσιακά ταμειακό έλλειμμα σημαντικά υψηλότερο του μέσου μηνιαίου, γ) το μέσο μηνιαίο έλλειμμα στο διάστημα Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου ήταν 1,1% του ΑΕΠ και δ) ότι συσσωρεύονταν υποχρεώσεις, οι οποίες δεν είχαν ακόμη καταγραφεί, αλλά των οποίων ένα μέρος θα έπρεπε να ενσωματωθεί στο ετήσιο έλλειμμα. 

- Είχατε ενημερώσει την πολιτική ηγεσία για τις εκτιμήσεις σας αυτές;

Πριν από τις εκλογές γνωρίζαμε, όπως σας είπα, τα στοιχεία του 8μήνου. Με βάση λοιπόν αυτά, μπορούσε να γίνει εκτίμηση ότι το δωδεκάμηνο θα έκλεινε γύρω στο 12%, αν δεν λαμβάνονταν στο υπόλοιπο του έτους γενναία διορθωτικά μέτρα. Την εκτίμησή μου αυτή την είχα μεταφέρει προς τον κ. Κ. Καραμανλή (2/9/09), τον κ. Γ. Παπανδρέου (8/9/09) αλλά και σε άλλους πολιτικούς παράγοντες. Ήταν φανερό ότι η πορεία των δημοσιονομικών πραγμάτων σταθερά επιδεινωνόταν, γεγονός που καταγραφόταν στις εκθέσεις της ΤτΕ. Όσοι τις διαβάζουν γνωρίζουν καλά την κραυγή αγωνίας που βγάζαμε για τους κινδύνους από τη χειροτέρευση των δημόσιων οικονομικών. Αλλά και οι πρόσφατες εκλογές δεν προκηρύχθηκαν εξαιτίας της οξύτητας του δημοσιονομικού προβλήματος; Είναι επομένως βέβαιο ότι όλοι οι πολίτες γνώριζαν την αρνητική δημοσιονομική κατάσταση και θεωρώ ότι η ΤτΕ έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο στο να την αναδείξει. Όσοι επομένως εμφανίζονται σήμερα ότι δεν είχαν καταλάβει από εμάς πόσο άσχημα πορεύονταν τα δημόσια οικονομικά της χώρας θα πρέπει να μη ζουν στην Ελλάδα.

Ανεύθυνη η διανομή γενναιόδωρων μερισμάτων και μπόνους 

- Ανησυχείτε για τις αυξανόμενες επισφάλειες και την εξάρτηση των τραπεζών από τη ρευστότητα του ευρωσυστήματος;

Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα αντιμετώπισε στα τέλη του 2008 και στις αρχές του 2009 σημαντικές προκλήσεις, όπως άλλωστε τα τραπεζικά συστήματα των άλλων χωρών. Οι προκλήσεις αυτές, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη σε άλλες χώρες, δεν διατάραξαν τη σταθερότητα της εγχώριας τραπεζικής αγοράς. Ωστόσο, η μεγάλη υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα και στη ΝΑ. Ευρώπη, όπου δραστηριοποιούνται ελληνικές τράπεζες, έχει επηρεάσει και θα εξακολουθεί να επηρεάζει για ορισμένο διάστημα την ποιότητα του δανειακού χαρτοφυλακίου και την κερδοφορία τους. Παρατηρούμε έτσι αύξηση του ποσοστού των δανείων σε καθυστέρηση στο 6,8% στο τέλος Ιουνίου του 2009, από 5% στο τέλος του 2008. Μολονότι οι ελληνικές τράπεζες υπερδιπλασίασαν τις προβλέψεις τους για τον πιστωτικό κίνδυνο τον τελευταίο χρόνο, η εποπτική άποψη της ΤτΕ είναι ότι θα πρέπει να σχηματιστούν ακόμα υψηλότερες προβλέψεις. Θεωρώ ξεκάθαρα αρνητική εξέλιξη τη μείωση του ποσοστού κάλυψης των δανείων σε καθυστέρηση από συσσωρευμένες προβλέψεις το τελευταίο εξάμηνο (Ιούνιος 2009, 41,1%, Δεκέμβριος 2008, 48,9%). Το ποσοστό αυτό οφείλει να κινηθεί υψηλότερα, αντικατοπτρίζοντας πιο ρεαλιστικά τους πιστωτικούς κινδύνους από την επιβράδυνση της οικονομίας. Δεν μπορώ, όμως, από την άλλη πλευρά, να μην επισημάνω ότι έχει σημειωθεί αξιόλογη βελτίωση στους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, που οφείλεται αφενός στην ενίσχυση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών λόγω της έκδοσης προνομιούχων μετοχών που διατέθηκαν στο Δημόσιο (Ν. 2723/2008) και αφετέρου στην επιτυχή ολοκλήρωση των αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου ορισμένων τραπεζών. Σε ό,τι αφορά την παροχή ρευστότητας από το ευρωσύστημα, πράγματι οι ελληνικές, όπως άλλωστε και οι τράπεζες των άλλων χωρών, έκαναν χρήση των έκτακτων διευκολύνσεων σε φθηνή ρευστότητα. Ως ευρωσύστημα θέλουμε η ρευστότητα αυτή να διοχετευτεί στην οικονομία, με τρόπο όμως συνετό, που θα λαμβάνει υπόψη τον έκτακτο χαρακτήρα του μέτρου. Αν λοιπόν κάποιες τράπεζες εκμεταλλεύονται τη συγκεκριμένη ρευστότητα δίκην κερδοσκοπικού arbitrage, δεν πράττουν σωστά. Διότι: (α) αγνοούν τον προσωρινό της χαρακτήρα, (β) παραγνωρίζουν ότι τα όποια πρόσκαιρα κέρδη ενδέχεται να μετατραπούν αργότερα σε ζημία, (γ) εθίζονται στις ενέσεις φθηνής ρευστότητας, υποβαθμίζοντας έτσι τη σημασία άλλων, ασφαλέστερων πηγών χρηματοδότησης και (δ) στρεβλώνουν τη φιλοσοφία και τον σκοπό της συγκεκριμένης διευκόλυνσης. 

- Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η χρηματοπιστωτική κρίση τελείωσε. Και τα κέρδη του τραπεζών εμφανίζονται βελτιωμένα. Μήπως ανησυχείτε υπερβολικά;

Υπάρχουν πράγματι ενθαρρυντικά σημάδια ότι σταδιακά οι αγορές εξομαλύνονται. Υπάρχει όμως αρκετός ακόμη δρόμος μέχρι την παγίωση συνθηκών ομαλότητας και διατηρήσιμης ανάκαμψης. Εξάλλου, σημαντικό μέρος από τα τραπεζικά κέρδη που καταγράφονται τελευταία είναι αποτέλεσμα των έκτακτων μέτρων, που έλαβαν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες για την αντιμετώπιση της κρίσης. Και πάντως η τραπεζική κερδοφορία δεν υποδηλώνει ότι ο τομέας έχει ξαναβρεί τις ισορροπίες του ή ότι δεν χρειάζεται περισσότερες προσαρμογές. Μέχρις ότου διαμορφωθούν οι νέες ισορροπίες και οι νέοι αυστηρότεροι εποπτικοί κανόνες, θα ήταν ανεύθυνο να διοχετεύονται τα κέρδη των τραπεζών σε γενναιόδωρα μερίσματα και έκτακτες αμοιβές στελεχών, αντί να χρησιμοποιούνται για την ενδυνάμωση των προβλέψεων και των ιδίων κεφαλαίων. Το τονίζω αυτό διότι τελευταία παρατηρούμε διεθνώς μια τάση των τραπεζών να επανέλθουν σε τακτικές παρόμοιες με εκείνες που τροφοδότησαν την παγκόσμια κρίση. Οι ελληνικές τράπεζες οφείλουν να αντισταθούν στον πειρασμό να παρασυρθούν σε αυτήν τη λογική.