Αγώνα δρόμου με το "καλημέρα" πρέπει να ξεκινήσει η νέα κυβέρνηση για τη συμμόρφωση των δημόσιων οικονομικών, υπό το βλέμμα των Βρυξελλών. Η τρέχουσα κατάσταση, τα θέματα-"φωτιά" που καλείται να αντιμετωπίσει και οι κρίσιμες ημερομηνίες των ραντεβού με τις Βρυξέλλες.


Δραματικές επιδόσεις σε όλα τα μέτωπα καταγράφει η ελληνική οικονομία, κάνοντας ακόμα και τη φράση-κλισέ «παραλάβαμε καμένη γη», που είθισται να εκφέρεται κατά την αλλαγή κυβερνήσεων στην Ελλάδα, να ηχεί σχεδόν ακριβής.

Τα προβλήματα έρχονται από όλα τα μέτωπα κάνοντας τη νέα κυβέρνηση να πρέπει να ξεκινήσει αμέσως έναν αγώνα δρόμου για τη συμμόρφωση των δημόσιων οικονομικών, την επαναφορά της ελληνικής οικονομίας σε τροχιά επέκτασης και κυρίως την αποκατάσταση της αξιοπιστίας της χώρας στους διεθνείς οργανισμούς.

Οι προκλήσεις

Η επιχείρηση αντιστροφής της κατάστασης στην οικονομία που εξήγγειλε η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, θα γίνει υπό το άγρυπνο βλέμμα των Βρυξελλών.

Μέχρι το τέλος του έτους η ελληνική κυβέρνηση θα έχει τέσσερα κρίσιμα ραντεβού με τις Βρυξέλλες, από τα οποία τελικά θα προκύψουν ο τύπος της επιτήρησης, στην οποία θα τεθεί η χώρα (υπό την απειλή ποινών ή όχι), και το περιθώριο που θα δοθεί στην Ελλάδα για να τα... φέρει βόλτα.

- 22 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: Η Eurostat ανακοινώνει την αξιολόγηση των στοιχείων που απέστειλε μόλις προχθές η ΕΣΥΕ αναφορικά με το κλείσιμο του ελλείμματος το 2008 και τις εκτιμήσεις για τη διαμόρφωση του κρίσιμου μεγέθους στο τέλος του 2009.

- 27 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να ανακοινώσει μέτρα για τη σταδιακή επαναφορά του ελλείμματος κάτω από το όριο του 3%. Με τα σημερινά δεδομένα, όπου το έλλειμμα εικάζεται ότι θα διαμορφωθεί στο 8% - 10% του ΑΕΠ κάτι τέτοιο συνεπάγεται πρόσθετα μέτρα από 12,5 έως 17,5 δισ. ευρώ.

- 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ: Η Κομισιόν δημοσιοποιεί τις φθινοπωρινές της προβλέψεις οι οποίες και αναμένεται να είναι μακράν χειρότερες των αντίστοιχων εαρινών, όταν υπολόγιζε έλλειμμα 5,1% για φέτος. Την ίδια περίοδο, η εκτίμηση του οικονομικού επιτελείου αφορούσε σε αποκλιμάκωση του ελλείμματος από 5% πέρυσι σε 3,7% του ΑΕΠ. Για τον ρυθμό ανάπτυξης η Κομισιόν εξαρχής θεωρούσε υπερβολικά αισιόδοξο τον στόχο για επέκταση και προέβλεπε συρρίκνωση 0,9% και με αυτή την άποψη πρόσφατα συντάχθηκε και ο επικεφαλής της ΕΣΥΕ.

- 2 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: Το συμβούλιο Ecofin θα ασχοληθεί για μία ακόμη φορά με το ελληνικό ζήτημα, μιας και είμαστε η μοναδική χώρα που κατάφερε να τεθεί σε καθεστώς επιτήρησης δύο φορές μέσα σε πέντε χρόνια. Η πολιτική διαπραγμάτευση που θα έχει προηγηθεί στη βάση των μέτρων που θα έχουν ανακοινωθεί θα κρίνει και το χρονικό περιθώριο που θα παρασχεθεί από τις Βρυξέλλες για επαναφορά σε τροχιά δημοσιονομικής πειθαρχίας.

-ΤΕΛΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: Το ελληνικό κοινοβούλιο ψηφίζει τον προϋπολογισμό του 2010, ίσως τον δυσκολότερο της σύγχρονης δημοσιονομικής ιστορίας της χώρας, και το υπουργείο Οικονομίας υποβάλλει στην Κομισιόν το αναθεωρημένο πρόγραμμα σταθερότητας, η πιστή εφαρμογή του οποίου θα αποτελέσει προαπαιτούμενο για την προσπάθεια ανάκτησης της χαμένης αξιοπιστίας της χώρας.

Το ταμείον είναι μείον

Η κόντρα ανάμεσα στους δύο βασικούς μονομάχους των εκλογών επικεντρώθηκε στο έλλειμμα και στον δανεισμό όπου η επιδείνωση είναι δραματική. Το δημοσιονομικό έλλειμμα ουδείς φαίνεται να το γνωρίζει με ακρίβεια ή τουλάχιστον δεν ομολογεί πού βρίσκεται σήμερα και κυρίως πού θα διαμορφωθεί στο τέλος του έτους.

Γεγονός είναι πάντως ότι σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της ΤτΕ το ταμειακό έλλειμμα είχε διαμορφωθεί στο 8% του ΑΕΠ ή σε κάτι παραπάνω από 20 δισ. ευρώ. Ωστόσο, όπως είχε αναφέρει σε ανύποπτο χρόνο στο παρελθόν ο τέως υπουργός Οικονομίας κ. Γ. Αλογοσκούφης, το ταμειακό έλλειμμα δεν μπορεί να διαφέρει από το δημοσιονομικό περισσότερο από 1% - 1,5%.

Σε αυτήν τη βάση, το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν ήδη από το τέλος του καλοκαιριού 6,5% - 7% του ΑΕΠ, υπερτριπλάσιο του αρχικού στόχου του προϋπολογισμού για έλλειμμα 2%, μακρυά από τον αναθεωρημένο με το πρόγραμμα σταθερότητας και ανάπτυξης στόχο για έλλειμμα 3,7% και σαφώς παραπάνω από τις τελευταίες εκτιμήσεις του κ. Γ. Παπαθανασίου για έλλειμμα 6% υπό προϋποθέσεις.

Αυτές οι προϋποθέσεις που έθεσε ο κ. Παπαθανασίου κάθε άλλο παρά εύκολες στην επιβεβαίωσή τους είναι, αφού μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν την είσπραξη 1,1 δισ. ευρώ από την «τακτοποίηση» των ημιυπαίθριων χώρων που συναντά ανύπαρκτο ενδιαφέρον, το 1,8 δισ. ευρώ από ληξιπρόθεσμες οφειλές και την επανακυκλοφορία του Ξυστό που θα αποδώσει 300 εκατ. ευρώ.

Έτσι, λοιπόν, φαντάζει περίπου δεδομένο ότι οδηγούμαστε προς το εναλλακτικό σενάριο του ελλείμματος στο 8% του ΑΕΠ και ερχόμαστε πιο κοντά στις εκτιμήσεις πηγών της Τραπέζης της Ελλάδος, σύμφωνα με τις οποίες το έλλειμμα στο τέλος του έτους θα είναι στο 10% του ΑΕΠ.

Αυτό το ενδεχόμενο είναι πολύ αρνητικό, ακόμη και αν το ΠΑΣΟΚ, που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, θα μπορούσε να υιοθετήσει τη θεωρία της «καμένης γης». Το πρόβλημα είναι πως οι Βρυξέλλες αλλά και η ελληνική κοινωνία -ή τουλάχιστον οι Βρυξέλλες- δεν ενδιαφέρονται για το ποιος ευθύνεται για τη δημιουργία του ελλείμματος αλλά για τον τρόπο με τον οποίο αυτό θα αποκλιμακωθεί σε ανεκτά από το σύμφωνο σταθερότητας επίπεδα.

Υπερχρεωμένη η χώρα

Δραματικές είναι οι επιδόσεις και στο μέτωπο του δημόσιου χρέους, όπου το κρίσιμο δημοσιονομικό μέγεθος αντί να μειώνεται σταδιακά και να προσεγγίζει τον στόχο 60% του ΑΕΠ -όπως ορίζει η συνθήκη με την οποία η χώρα μπήκε στην ΟΝΕ- αυξάνεται και αναμένεται να ξεπεράσει εκ νέου φέτος το 100% του ΑΕΠ. Όπως και στην περίπτωση του ελλείμματος, και στο μέτωπο του χρέους η εικόνα για την πραγματική κατάσταση είναι θολή.

Παρότι έχει αναληφθεί έναντι των Βρυξελλών η υποχρέωση δημοσιοποίησης στοιχείων για την πορεία του χρέους σε συγκεκριμένο χρόνο (το αργότερο έως τις 18 Αυγούστου για το δεύτερο τρίμηνο), τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία αφορούν στις 31 Μαρτίου. Η επιλογή αυτή μόνο τυχαία δεν είναι αφού από το τέλος Μαρτίου το χρέος είχε εκτοξευτεί στα 282,071 δισ. ευρώ, όταν ο προϋπολογισμός γράφει για το σύνολο του έτους χρέος 273,556 δισ. ευρώ ή περίπου 10 δισ. ευρώ λιγότερα.

Όσον αφορά στο χρέος, την εικόνα της κατάστασης έρχονται να συνθέσουν τα στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος για το εξωτερικό χρέος. Το Δημόσιο και ιδιώτες χρωστούν στο εξωτερικό ούτε λίγο ούτε πολύ το 163% του προβλεπόμενου για φέτος ΑΕΠ και τα στοιχεία δείχνουν έκρηξη του εξωτερικού χρέους στα 391 δισ. ευρώ στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2009, από 189,5 δισ. ευρώ στο τέλος του 2004. Πρόκειται για αύξηση της τάξεως του 110% και παραπάνω από τα μισά χρέη αφορούν στη Γενική Κυβέρνηση, δηλαδή στο Δημόσιο.

Τα χρέη της Γενικής Κυβέρνησης προς το εξωτερικό αυξήθηκαν 69% μέσα σε πέντε χρόνια ή κατά 86,099 δισ. ευρώ, από τα 124,684 δισ. ευρώ σε 210,783 δισ. ευρώ, ενώ στο ίδιο διάστημα οι οφειλές του ιδιωτικού τομέα (εξαιρουμένων των τραπεζών) παρουσίασαν άνοδο 38%, από τα 16,392 δισ. ευρώ σε 22,666 δισ. ευρώ.

Στα 110,536 δισ. ευρώ έφτασαν στο τέλος του πρώτου τριμήνου οι οφειλές των τραπεζών (από 37,512 δισ. ευρώ) και στα 44,722 δισ. ευρώ (από 6,544 δισ. ευρώ) το εξωτερικό χρέος της Τραπέζης της Ελλάδος. Στο συνολικό εξωτερικό χρέος προστίθενται και οι άμεσες επενδύσεις οι οποίες από 819 εκατ. ευρώ ανήλθαν στα 2,4 δισ. ευρώ.

Οικονομικοί αναλυτές παρατηρούν πως η υπερχρέωση της ελληνικής οικονομίας ναρκοθετεί τις προοπτικές ανάπτυξης της χώρας, καθώς σε μία συγκυρία όπου η ύφεση είναι προ των πυλών ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο του διαθέσιμου εισοδήματος φεύγει στο εξωτερικό για πληρωμή τόκων και χρεολυσίων.

Παράλληλα, η εκρηκτική άνοδος του εξωτερικού χρέους αυξάνει την εξάρτηση της χώρας από τα... κέφια των αγορών που, όπως αποδείχθηκε πρόσφατα με την εκρηκτική αύξηση των spreads, «τιμωρούν» τις χώρες στις οποίες η δημοσιονομική αταξία αποτελεί συνήθεια...

Ο δανεισμός καλά κρατεί

Ο υπέρογκος δανεισμός του κράτους φέτος αλλά και η αναγκαστική προσφυγή σε εκτεταμένο δανεισμό και του χρόνου, σε συνδυασμό με την ύφεση της ελληνικής οικονομίας, δίνουν δυστυχώς άλλη δυναμική στο δημόσιο χρέος, καθιστώντας αναγκαία την περιστολή δαπανών ή αλλιώς τη σφιχτή δημοσιονομική πολιτική μην εξαιρουμένης και της εισοδηματικής.

Φέτος το κράτος κάλυψε τις ανάγκες του κυρίως με δανεικά, ενώ φρόντισε να κρύψει δαπάνες κάτω από το χαλί αποφεύγοντας την πληρωμή τους. Μόλις προχθές έγινε γνωστό ότι το ΙΚΑ και ο ΟΑΕΕ απαιτούν πρόσθετη χρηματοδότηση για να μπορέσουν να πληρώσουν τις συντάξεις και το δώρο των Χριστουγέννων, ενώ είναι γνωστό πως οι συσσωρευμένες οφειλές του Δημοσίου προς τους προμηθευτές του υπερβαίνουν τα 10 δισ. ευρώ.

Είναι και αυτό ένα από τα βασικά προβλήματα της επόμενης ημέρας για το οποίο μοναδική λύση φαντάζει ο επιπλέον δανεισμός.

Μέχρι σήμερα το ελληνικό δημόσιο έχει δανειστεί 55,4 δισ. ευρώ και έχει προγραμματιστεί η έκδοση εντόκων γραμματίων για τις αρχές Οκτωβρίου, μέσω της οποίας θα αντληθεί ποσό 3,5 - 4 δισ. ευρώ. Παράλληλα, πληροφορίες από το Γενικό Λογιστήριο αναφέρουν ότι τα ταμειακά διαθέσιμα του κράτους ανέρχονται σε μόλις 8 δισ. ευρώ, ποσό που θα εξανεμιστεί άμεσα εξαιτίας του ότι παράλληλα τα έσοδα του Δημοσίου καρκινοβατούν και έτσι φαντάζει δεδομένη μία ακόμα έκδοση ομολόγων τον Νοέμβριο για επιπλέον 5 δισ. ευρώ.

Μόνο και μόνο με τις δύο αυτές κινήσεις ο δανεισμός του Δημοσίου θα εκτοξευτεί κοντά στα 65 δισ. ευρώ, ενώ από τα euro commercial papers που εκδίδει διαρκώς ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (πρόκειται για βραχυχρόνιο δανεισμό λίγων εβδομάδων, που αποπληρώνεται και επανασυνάπτεται διαρκώς) εκτιμάται πως ποσό της τάξεως των 2 δισ. ευρώ θα μεταφερθεί στο 2010 και θα γραφτεί στον δανεισμό του τρέχοντος έτους, στέλνοντάς τον στην περιοχή των 70 δισ. ευρώ.

Αν υλοποιηθεί η εξαγγελία της πολιτικής εκπροσώπου του ΠΑΣΟΚ για θέματα οικονομίας κ. Λ. Κατσέλη για άμεση αποπληρωμή των χρεών προς τους προμηθευτές, τότε η Ελλάδα θα γράψει το απόλυτο ρεκόρ δανεισμού στη σύγχρονη δημοσιονομική της ιστορία.

Πώς φτάσαμε ως εδώ

Πολλοί ενδεχομένως θα αναρωτηθούν πώς είναι δυνατόν οι εξελίξεις στο δημοσιονομικό πεδίο να είναι τόσο αρνητικές. Η απάντηση είναι απλή: Οι στόχοι που τέθηκαν με τον προϋπολογισμό ήταν απολύτως ουτοπικοί, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση την πρόβλεψη για αύξηση των εσόδων κατά 14,7%, η φοροδιαφυγή οργιάζει διότι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι ανύπαρκτοι και από την άλλη πλευρά οι διακηρύξεις για περιορισμό της σπατάλης έμειναν στα χαρτιά, με αποτέλεσμα οι δαπάνες να κινούνται ανεξέλεγκτες.

Τα τελευταία επίσημα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών αφορούν στον Ιούνιο, καθώς και στο μέτωπο αυτό επιλέχτηκε η ενημέρωση με το σταγονόμετρο, σαν να εξαφανίζεται το πρόβλημα όταν δεν είναι ευρέως γνωστό.

Από τον Ιούνιο, πάντως, τα καθαρά έσοδα του προϋπολογισμού σημείωναν μείωση και όχι αύξηση, με αποτέλεσμα μέσα στον μισό χρόνο να έχει εισπραχθεί μόλις το ένα τρίτο των προβλεπόμενων εσόδων για το σύνολο του έτους.

Την ίδια ώρα οι δαπάνες -με πολλά από τα οφειλόμενα να γράφονται στο τεφτέρι- ήταν 4 δισ. παραπάνω από το αντίστοιχο περυσινό διάστημα σε μια οικονομία που συρρικνωνόταν με ρυθμό 0,3% το δεύτερο τρίμηνο.

Οι τελευταίες ανεπίσημες πληροφορίες αναφέρουν πως τον Σεπτέμβριο η μαύρη τρύπα του προϋπολογισμού έχει αγγίξει τα 7 δισ. ευρώ και τα έσοδα καταγράφουν μείωση 2,5%, ενώ στις δαπάνες η προβλεπόμενη συγκράτηση του ρυθμού αύξησής τους στο 9,7% έχει παραχωρήσει τη θέση της σε ποσοστό 15%. Στις καλένδες, άλλωστε, φαίνεται πως παραπέμφθηκε και η πρόβλεψη για περικοπές των ελαστικών δαπανών κατά 500 εκατ. ευρώ.