Τα 10 διδάγματα της κρίσης στην ενέργεια

Αυτό που μας δείχνει ο βαλκανικός καύσωνας τιμών των τελευταίων εβδομάδων είναι ότι η περίφημη σύζευξη των αγορών, δηλαδή η ροή ενέργειας από εκεί που παράγεται φθηνότερα προς τα εκεί όπου υπάρχει ζήτηση, δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς ισχυρές διασυνδέσεις.

Μας δείχνει επίσης ότι ήρθε επιτέλους η ώρα να βάλουμε ως ΕΕ το άλογο μπροστά από το... κάρο και αντί να θέτουμε υψηλούς ονομαστικούς στόχους για τις ΑΠΕ να βρούμε πρώτα τα 600 δισ. ευρώ που απαιτούνται για νέα ισχυρά δίκτυα. Την ανάγκη να ανοίξουμε τάχιστα την αγορά στις μπαταρίες, να αρχίσουμε να συζητάμε χωρίς ταμπού τη σχέση της Ελλάδας με την πυρηνική ενέργεια, αλλά και να μην ακυρώνουμε τη σύζευξη των αγορών, που μπορεί να μη λειτουργεί ικανοποιητικά, ωστόσο χωρίς το coupling, η Ουγγαρία, η Ρουμανία και άλλοι βαλκάνιοι γείτονες θα είχαν βυθιστεί στο μπλακ άουτ.

Το Euro2day.gr, συγκέντρωσε μερικά από τα πιο βασικά διδάγματα της πρόσφατης κρίσης στην ενέργεια. Μας θυμίζει πως στο νέο τοπίο, όλα επηρεάζονται μεταξύ τους, τίποτα δεν μοιάζει με όσα ξέραμε, όλα όμως έχουν ως σημείο αναφοράς την ανάγκη για περισσότερα και ισχυρότερα δίκτυα.

Ενα ζήτημα, εκτός από οικονομικό, και πολιτικό. Διότι όσο πιο αποτελεσματικό είναι το coupling μεταξύ των αγορών, τόσο περισσότερο πλήττονται τα τοπικά ενεργειακά συμφέροντα των ακριβότερων χωρών, τόσο πιο πολύ χάνουν τα κεκτημένα που έχουν.

Τελικά, η απουσία δυνατών διασυνδέσεων μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης, ανάμεσα σε Βορρά και Νότο, οδηγεί σε συγκρούσεις που αποδυναμώνουν την ίδια την ενότητα της ΕΕ. Διότι τα κράτη μπαίνουν σε λογικές επιδοτήσεων του ενεργειακού τους κόστους, καθένα ανάλογα με το προϋπολογισμό του (άλλες αντοχές η Γερμανία, άλλες η Ελλάδα), αντί να λειτουργεί ο ανταγωνισμός και τελικά να πέφτουν οι τιμές.

1. ΓΥΜΝΙΑ ΣΤΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ. Έχουμε εισέλθει σε μια νέα εποχή στη ενέργεια, όπου οι μεγάλες ταχύτητες διείσδυσης των ΑΠΕ, απαιτούν ισχυρές, διεθνείς διασυνδέσεις. Όταν οι διακυμάνσεις ανάμεσα στη παραγωγή και την κατανάλωση είναι μεγάλες, είτε λόγω καιρού και ζήτησης, όπως συμβαίνει τις τελευταίες εβδομάδες στη ΝΑ Ευρώπη, και ταυτόχρονα υπάρχουν περιορισμοί στα δίκτυα, δηλαδή λείπουν πολλές και ισχυρές διασυνδέσεις, τότε οι στρεβλώσεις στις τιμές είναι φυσικό επακόλουθο.

Αντί π.χ. η Ουγγαρία να μπορεί να εισάγει ηλεκτρική ενέργεια από τη γειτονική της Αυστρία, η απουσία ισχυρών μεταξύ τους γραμμών μεταφοράς, την αναγκάζει να εξυπηρετείται από τον βαλκανικό «διάδρομο Ρουμανία - Βουλγαρία - Ελλάδα. Στην ουσία, αυτό που συμβαίνει στην ενέργεια είναι ό,τι και στις θαλάσσιες μεταφορές. Η κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα, αναγκάζει τα πλοία να κάνουν τον περίπλου της Αφρικής, προσθέτοντας χρόνο και κόστος στα εμπορεύματα. Αν δείχνει κάτι αυτή η κρίση είναι ότι η ΕΕ χρειάζεται να κινηθεί πολύ πιο επιθετικά στις διεθνείς διασυνδέσεις, ώστε η φθηνή παραγωγή ενέργειας, να κατευθύνεται εκεί που πραγματικά χρειάζεται. Δίχως ισχυρά δίκτυα, η ενέργεια από ΑΠΕ δεν θα φτάσει ποτέ εγκαίρως στα κέντρα κατανάλωσης.

2. ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΔΙΚΤΥΑ. Απαιτείται επανάσταση στο σχεδιασμό των δικτύων, στην αδειοδότηση νέων έργων μεταφοράς και διασυνδέσεων, στην εφοδιαστική αλυσίδα παραγωγής και εξοπλισμού και στη διαθεσιμότητα ανθρώπινων πόρων για να κατασκευαστούν όλα αυτά τα έργα. Σήμερα, τα δύο μεγαλύτερα εμπόδια στην ΕΕ είναι ο εξοπλισμός και το ανθρώπινο δυναμικό. Απουσιάζουν οι πολλές γραμμές παραγωγής για να καλύψουν την τεράστια ζήτηση για καινούργια έργα διεθνώς και το εξιδεικευμένο προσωπικό.

Αυτά τα δύο ζητήματα είχαν συζητηθεί το Σεπτέμβριο του 2023 σε ειδική εκδήλωση στις Βρυξέλλες μετά από πρωτοβουλία της ελληνικής κυβέρνησης. Συνεχείς και οι αφορμές που αναδεικνύουν την ανάγκη ενός ριζικού επανασχεδιασμού και στην Ελλάδα με πιο πρόσφατη περίπτωση τις μεγάλες ανάγκες για ηλεκτρικό χώρο που χρειάζονται τα data centers.

3. ΣΥΧΝOΤΕΡΟ ΜΟΤΙΒΟ. Αυτό που συμβαίνει τις τελευταίες εβδομάδες με τις τιμές χονδρικής στη ΝΑ Ευρώπη, θα αποτελεί ένα όλο και πιο συχνό μοτίβο, όσο η κλιματική κρίση θα επηρεάζει ευρύτερες περιοχές της ΕΕ και το κοινό μπλοκ θα συνεχίζει να έχει τις παραπάνω υποδομές.

Αλλά όσο οι αποφάσεις παραπέμπονται για αύριο, επειδή η συζήτηση επικεντρώνεται στα πραγματικά μεγάλα κόστη, τόσο θα αυξάνεται ο λογαριασμός, όπως δείχνει και ο πίνακας με τον «καύσωνα τιμών» στην γειτονιά μας, που παρουσίασε προ ημερών ο ειδικός σύμβουλος του πρωθυπουργού για θέματα ενέργειας Νίκος Τσάφος.

4. ΑΠΟΥΣΙΑΖΟΥΝ 600 ΔΙΣ. ΕΥΡΩ. Εχουμε βάλει το κάρο μπροστά από το άλογο. Έχουμε θέσει ως ΕΕ υψηλούς ονομαστικούς στόχους στις ΑΠΕ, κατασκευάζουμε μαζικά φωτοβολταϊκά και αιολικά σε ξηρά και θάλασσα και ξαφνικά συνειδητοποιούμε ότι δεν έχουμε τα δίκτυα που χρειαζόμαστε για να «σηκώσουμε» όλη αυτή την ενέργεια.

Τώρα, ψάχνουμε κοντά στα 600 δισεκατομμύρια ευρώ για να κάνουμε τις απαραίτητες επενδύσεις στις υποδομές. Τόσα είναι τα χρήματα που προβλέπει το Action Plan, που είχε παρουσιάσει το Νοέμβριο του 2023 η προηγούμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με επικεφαλής την προ ημερών επανεκλεγείσα στο τιμόνι Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Σύμφωνα μάλιστα με κοινοτικές πηγές, το νούμερο αυτό έχει τεθεί ως ένας στόχος επενδύσεων, ιδιωτικών ή δημόσιων. Δεν έχουν ακόμη εξευρεθεί τα χρήματα ή έστω μέρος τους από κάποια κοινοτικά ταμεία ή άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ.

5. ΕΠΕΙΓΟΥΝ ΟΙ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ. Βαδίζουμε σε μια νέα εποχή, όπου η απουσία μπαταριών γίνεται πιο αισθητή από ποτέ. Είναι απαραίτητο στην Ελλάδα να ανοίξει άμεσα η αγορά αυτή χωρίς πλέον επιδοτήσεις, όπως λέει ο υπουργός ΠΕΝ Θόδωρος Σκυλακάκης που ετοιμάζει το σχετικό νομοσχέδιο.

Αν στη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης είχαμε μια αρκετά μεγάλη ισχύ μπαταριών, που θα φορτίζαμε τα μεσημέρια με αντίστοιχη λειτουργία συμβατικών μονάδων, τότε αυτές θα ήταν σε θέση να ρίξουν τις τιμές στο ρεύμα τα απογεύματα και τις βράδυνες ώρες. Ειδικά το βράδυ θα μπορούσαν να ρίξουν την τιμή, εφόσον η εγκατεστημένη τους ισχύ ήταν τέτοια, ώστε να μπορεί να καλύψει όλη τη ζήτηση που υπάρχει εκείνες τις ώρες για εξαγωγές προς το Βορρά. Συμπέρασμα, για να έχουν επίδραση οι μπαταρίες σε ασύμμετρες περιόδους όπως η τωρινή, χρειάζονται πολλές επενδύσεις ώστε να αποκτήσουμε μεγάλη εγκατεστημένη ισχύ.

6. ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΤΑ ΠΥΡΗΝΙΚΑ. Τα όσα βλέπουμε να συμβαίνουν τις τελευταίες ημέρες, οι αδυναμίες στις διεθνείς γραμμές μεταφοράς της ΝΑ Ευρώπης, οι βλάβες σε μονάδες, η Ουκρανία που λόγω των ρωσικών πληγμάτων από καθαρός εξαγωγέας ενέργειας, έχει γίνει καθαρός εισαγωγέας, και το ένα πρόβλημα που δημιουργεί το επόμενο, επαναφέρουν την ανάγκη να ξαναμπεί στο τραπέζι η συζήτηση για τα πυρηνικά. Είναι μια νέα τεχνολογία που εξελίσσεται διαρκώς, παντού στη γειτονιά μας οι χώρες αναπτύσσουν νέους σταθμούς, πρέπει να την παρακολουθούμε για να είμαστε έτοιμοι όταν ωριμάσει να την αξιοποιήσουμε, λένε κυβερνητικές πηγές. Είτε μέσω μιας «πυρηνικής συνεργασίας» με τη Βουλγαρία, μέσω μακροπρόθεσμης συμφωνίας, δηλαδή με ένα διμερές συμβόλαιο (PPA) αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, είτε ακόμη και με μετοχική είσοδο κάποιας ελληνικής επιχείρησης σε μια από τις καινούργιες μονάδες του Κοζλοντούι. Είτε ακόμη και με την εγκατάσταση εντός της χώρας, μικρών αρθρωτών πυρηνικών αντιδραστήρων (Small modular reactors – SMRs), γνωστών και ως αντιδραστήρων «τσέπης», σενάριο που επίσης έχει πέσει στο τραπέζι σε σχετικές συζητήσεις.

7. ΑΓΟΡΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΗΣ ΙΣΧΥΟΣ. Αν είχαμε στην Ελλάδα μια αγορά διαθέσιμης ισχύος και οι ηλεκτροπαραγωγοί είχαν την υποχρέωση να μην αμείβονται πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο όταν πωλούν ενέργεια στην προημερήσια αγορά (DAM), τότε όσο ψηλά και να διαμορφώνονταν η χονδρική τιμή, δεν θα μπορούσαν να την εισπράξουν, επομένως δεν θα μετακυλίονταν το κόστος στα τελικά τιμολόγια.

Στην πράξη, η αγορά διαθέσιμης ισχύος λειτουργεί, όπως λένε οι ειδικοί, ως ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο για τους καταναλωτές, ειδικά σε περιόδους ανοδικών τάσεων στη χονδρική, όπως σήμερα. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το θέμα έχει λυθεί με τη δημιουργία αγορών capacity mechanism, όπου οι ηλεκτροπαραγωγοί, μέσω διαγωνισμών, προσφέρουν τη διαθέσιμη ισχύ που χρειάζεται το σύστημα και κλειδώνουν ετήσια συμβόλαια. Τέτοιοι μηχανισμοί λειτουργούν ήδη σε Γαλλία, Βρετανία, Πολωνία, Ιταλία, Ιρλανδία και Βέλγιο, ενώ ετοιμάζονται να τις μιμηθούν οι Σουηδία, Φινλανδία, Γερμανία, Λιθουανία και Εσθονία.

8. Η ΣΥΖΕΥΞΗ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ. Δίχως τη σύζευξη των αγορών, δίχως δηλαδή εισαγωγές, έστω ακριβές, η Ουγγαρία, η Ρουμανία, καθώς και άλλες χώρες με έλλειμμα ηλεκτρικής ενέργειας, που τις τελευταίες εβδομάδες απορροφούν τεράστιες ποσότητες από το Νότο, θα είχαν βυθιστεί σε μπλακ άουτ. Ακριβώς επειδή υπάρχει η συζευγμένη αγορά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι λειτουργεί ικανοποιητικά, μπόρεσαν οι παραπάνω χώρες να εξασφαλίσουν την ενέργεια που χρειάζονται.

Το πρόβλημα είναι οι διασυνδέσεις που λείπουν. Μια ενιαία αγορά, λειτουργεί σωστά, χωρίς το ίδιο αγαθό, εν προκειμένω η ηλεκτρική ενέργεια, να πωλείται με τεράστια απόκλιση μεταξύ των κρατών-μελών, μόνο όταν διαθέτει διασυνδέσεις.

9. ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τις τιμές καθορίζει πάντα ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. Οταν τα σήματα είναι υψηλά, η αγορά ανταποκρίνεται στη ζήτηση για αυξημένη ενέργεια, δίνει τις ανάλογες τιμές και αμείβεται γι' αυτό. Ασφαλώς και δίχως «διαδρόμους», δηλαδή δίκτυα, δεν μπορούν να εξαχθούν μεγάλοι όγκοι ενέργειας, ωστόσο είναι η αγορά που καθορίζει τη ροή της ενέργειας με βάση τις τιμές.

10. ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΣΤΑ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑ. Τα χρωματιστά τιμολόγια ήταν ένα θέμα, με το οποίο όσο έπεφταν οι τιμές δεν ασχολούνταν κάνεις. Ολοι ήταν βολεμένοι στο πράσινο, με τη βεβαιότητα ότι κάθε μήνα θα τους έρχεται πάνω - κάτω ο ίδιο λογαριασμός, σε τιμές γύρω στα 10-11 λεπτά η κιλοβατώρα. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν τον Ιούνιο και οι πολλοί κατάλαβαν ότι κάτι συμβαίνει με τις τιμές στο ρεύμα μετά τα κυβερνητικά μέτρα των τελευταίων ημερών. Το ερώτημα αν «συμφέρει τώρα να κλειδώσω τη τιμή» επανέρχεται δριμύτερο.

Το στοίχημα πλέον για τα εμπορικά τμήματα των προμηθευτών ενόψει Αυγούστου είναι πως θα δημιουργήσουν νέα μπλε προϊόντα, με τιμές κατά τι χαμηλότερες από εκείνες των επιδοτούμενων πράσινων και κίτρινων, ακόμη και τώρα που κλείνει η ψαλίδα με τα σταθερά. Τα μπλε μπορεί να παύουν να είναι τόσο ελκυστικά όσο σήμερα, ωστόσο σε συνθήκες ανοδικής αγοράς, όλο και περισσότεροι καταναλωτές θέλουν να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο, κι ας πληρώσουν κάτι παραπάνω.