Δημοσιονομικό «κενό» από την πράσινη μετάβαση

Θα στερήσει πολύτιμες εισπράξεις από φόρους η πράσινη μετάβαση, όταν την ίδια στιγμή το κράτος θα χρειάζεται να στηρίξει με γενναίες επιδοτήσεις νοικοκυριά και επιχειρήσεις, αν επιθυμεί να πετύχει από όλους ενεργειακή αποδοτικότητα.

Αυτή την ενδιαφέρουσα πτυχή στην πορεία για την κλιματική ουδετερότητα θέτει το αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Αναδεικνύει, επί της ουσίας, το δημοσιονομικό κενό που αναμένεται να προκύψει, λόγω της μείωσης των φορολογικών εσόδων από τα πετρελαιοειδή, καθώς σταδιακά θα αποσύρονται από το ενεργειακό μείγμα, αλλά και την ανάγκη αυξημένων δημοσιονομικών εξόδων για επιδοτήσεις σε νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις, με στόχο την ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας.

Από τη σύνθεση των δημοσιονομικών εσόδων και εξόδων (σ.σ. βλέπε σχετικό σχήμα) φαίνεται ότι το δημοσιονομικό ισοζύγιο για την ενέργεια το 2030 θα δεχθεί σημαντική πίεση, με κενό της τάξης του 1% του ΑΕΠ σε σχέση με το 2020.

Όπως προβλέπεται στο νέο ΕΣΕΚ, η ζήτηση για ορυκτά καύσιμα, κυρίως, πετρελαιοειδή στον τομέα των μεταφορών θα μειωθεί προς όφελος ενεργειακών προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον. Σήμερα, η υψηλή φορολόγηση των καυσίμων αποδίδει σημαντικά φορολογικά έσοδα για τον δημόσιο κορβανά, ενώ τα νέα, πράσινα, καύσιμα δεν θα φορολογούνται, για να μπορέσουν να προωθηθούν στην αγορά.

Σύμφωνα με υπολογισμούς που έγιναν, τα δημοσιονομικά έσοδα που σχετίζονται με την ενέργεια και τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα αναμένεται να αυξηθούν το 2025 στο 4,4% του ΑΕΠ, με την ενσωμάτωση της Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενεργειακή φορολογία. Όμως, το 2050 προβλέπεται να μειωθούν κατακόρυφα, κάτω από 1% του ΑΕΠ.

Επομένως, με τη σταδιακή συρρίκνωση του πλεονάσματος έως το 2050, επισημαίνεται στο ΕΣΕΚ, χρειάζονται επειγόντως νέοι φόροι για τη διατήρηση των δημοσιονομικών εσόδων. Αυτοί οι νέοι φόροι θα πρέπει να σχεδιασθούν, έτσι ώστε να μην καταλήξουν να πλήξουν τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.

Επιδοτήσεις επειγόντως

Από την άλλη πλευρά, επισημαίνεται η ανάγκη ουσιαστικής βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας. Για να επιτευχθεί, όμως, αυτό, αναφέρεται στο ΕΣΕΚ, θα πρέπει τα νοικοκυριά να «βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη» τόσο για την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών τους όσο και για την αγορά μη ενεργοβόρων συσκευών.

Υπολογίζεται ότι η καταναλωτική δαπάνη για ενεργειακά αποδοτικό εξοπλισμό ως ποσοστό του εισοδήματος αναμένεται να ανέλθει στο 8,2% το 2030 από 5,7% το 2020. Ως ποσοστό του ΑΕΠ εκτιμάται στο 12,5% την περίοδο 2025-2030. Η συμμετοχή των νοικοκυριών προβλέπεται στο 52% των επιπλέον επενδύσεων και δαπανών. Η μέση ετήσια καταναλωτική δαπάνη που απαιτείται από νοικοκυριά χαμηλής εισοδηματικής τάξης για να προσαρμοσθούν στην πράσινη μετάβαση εκτιμάται στα 4 δισ. ευρώ στην περίοδο 2025-2030.

Το ΕΣΕΚ αναγνωρίζει τις περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες των νοικοκυριών, για μειωμένη ρευστότητα μιλά, σε συνδυασμό με τη δυσκολία πρόσβασής τους σε δανεισμό. Οι συνθήκες αυτές δεν ευνοούν επενδύσεις για ενεργειακή αναβάθμιση παντός είδους, ενώ ελλοχεύει και ο κίνδυνος αύξησης της ενεργειακής φτώχειας. Συνεπώς, το ΕΣΕΚ αποδέχεται την ανάγκη να υπάρξουν εκτεταμένα προγράμματα επιδοτήσεων για νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις.

Με αυτά τα δεδομένα, εκτιμάται ότι οι ενεργειακές επιδοτήσεις και η δαπάνη του δημόσιου τομέα για ενέργεια θα εμφανίσουν σημαντική ενίσχυση το 2025 και το 2030, στα επίπεδα του 1,2%-1,7% του ΑΕΠ, με σταδιακή αποκλιμάκωση μετά το 2030.

Στο ΕΣΕΚ υποδεικνύεται η ανάληψη δράσεων για την επιδότηση και τη διευκόλυνση πρόσβασης στη χρηματοδότηση των νοικοκυριών χαμηλής και μεσαίας εισοδηματικής κατηγορίας. Έτσι, προγράμματα όπως το «Εξοικονομώ 2021», που περιλαμβάνει ξεχωριστά κίνητρα για τη στήριξη φτωχών και ευάλωτων νοικοκυριών, προϋπολογισμού 100 εκατ. ευρώ, θα πρέπει να ενισχυθούν, λέει.

Πάντως, για τον υπόλοιπο ενεργειακό τομέα, παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των υποδομών, δεν θα χρειασθούν επιδοτήσεις, αναφέρεται στο ΕΣΕΚ, γιατί, υπό προϋποθέσεις, η ενεργειακή μετάβαση είναι αυτοχρηματοδοτούμενη σε αυτούς τους τομείς, όπως οι ΑΠΕ, τα δίκτυα, κ.λπ. Κι όταν λέει «προϋποθέσεις» μιλά μόνο για ενίσχυση της επιχειρηματικότητας μέσω της διευκόλυνσης της χρηματοδότησης και της μόχλευσης επενδύσεων και καινοτομιών.

Σήμερα, ολοκληρώνεται η κλειστή διαβούλευση του αναθεωρημένου ΕΣΕΚ με τους φορείς της ενεργειακής αγοράς. Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας τους απέστειλε το σχετικό κείμενο, προκειμένου να εκφράσουν τις απόψεις τους. Στη συνέχεια, θα γίνει επεξεργασία των σχολίων, ώστε να διαμορφωθεί το τελικό κείμενο, το οποίο στόχος του ΥΠΕΝ είναι να υποβληθεί στην Κομισιόν μέσα στον Οκτώβριο, για να αποκτήσει και η χώρα μας τον οδικό χάρτη προς την ολοκλήρωση της πράσινης μετάβασης.