Γιατί δεν τραβάνε στην Ελλάδα τα ATMs τροφίμων

Στις αμερικάνικες, κυρίως, ταινίες οι αυτόματοι πωλητές αποτελούν μέρος της πλοκής. Στον πιλότο του Grey's Anatomy και στην πρεμιέρα της 19ης σεζόν, οι ασκούμενοι γιατροί στην πρώτη 48ωρη βάρδια τους στο νοσοκομείο, εξαντλημένοι αφιερώνουν μια στιγμή για να φάνε από το μηχάνημα αυτόματης πώλησης, να ξεκουραστούν σε παλιά κρεβάτια του νοσοκομείου και να δεθούν μεταξύ τους.

Ένας αυτόματος πωλητής αναψυκτικών είναι ο βασικός πρωταγωνιστής σε μια διαφήμιση του 2001 της Pepsi, στην οποία (σ.σ. διαφήμιση) αποτυπώνεται με τον πλέον εμφατικό τρόπο ο πόλεμος της με την Coca Cοla.

Για την Pepsi, την Coca Cοla, αλλά και για άλλους μεγάλους παίκτες που κινούνται στους χώρους των αναψυκτικών, των snacks, του καφέ, ακόμη και των προϊόντων ομορφιάς και φροντίδας, μέχρι το ζεστό φαγητό και τα σάντουιτς, οι αυτόματοι πωλητές αποτελούν σημαντικό, ίσως και το πιο κοντινό, σημείο επαφής με τον καταναλωτή.

Η «πίτα» της παγκόσμιας αγοράς μηχανών αυτόματης πώλησης λιανικής -βρίσκονται σε γραφεία, νοσοκομεία, αεροδρόμια, γυμναστήρια, πανεπιστήμια, αθλητικές εγκαταστάσεις, ξενοδοχεία κ.λπ.- ήταν 51,91 δισ. δολάρια το 2021 και αναμένεται να σημειώσει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 10,7% έως το 2030. Δηλαδή θα ξεπεράσει τα 129 δισ. δολάρια το 2030. Οδηγός αυτής της ανάπτυξης είναι η ευκολία και η γεωγραφική περιοχή που κυριαρχεί σε αυτή την εναλλακτική μορφή λιανικής είναι η Βόρεια Αμερική (ΗΠΑ-Καναδάς) με μερίδιο 30,7% των συνολικών πωλήσεων.

Στην Ευρώπη το μοντέλο αυτό δεν φαίνεται να περπατάει, όπως στις ΗΠΑ ή στην Ιαπωνία. Από έρευνα του European Vending & Coffee Service Association, που πραγματοποιήθηκε σε Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία και αφορούσε τον καφέ και τα έτοιμα γεύματα, προκύπτει ότι η πλειονότητα των εργαζομένων προτιμά να χρησιμοποιεί το τοπικό σούπερ μάρκετ για να αγοράσει τρόφιμα, όπως σάντουιτς για τον χώρο εργασίας. Στην Ισπανία οι μηχανές καφέ στο χώρο εργασίας (το 64% είναι μηχανές κάψουλας) κερδίζουν στα σημεία, ακολουθούμενες από την επίσκεψη σε ένα καφέ και έπονται οι αυτόματοι πωλητές.

Στην Ελλάδα το μοντέλο πώλησης προϊόντων μέσω αυτόματων πωλητών δεν είναι διαδεδομένο. Την περασμένη δεκαετία φάνηκε να κερδίζει αναγνωρισιμότητα, κυρίως λόγω του ΘΕΣγάλα και των αυτόματων πωλητών γάλακτος, όμως μέχρι σήμερα η διείσδυσή τους στην αγορά είναι περιορισμένη.

Ο λόγος προφανής. Η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα σημείων λιανικής (σούπερ μάρκετ, μίνι μάρκετ, ψιλικατζίδικα και φυσικά περίπτερα) ανά 1.000 κατοίκους. Αρκετά εξ αυτών των σημείων δε λειτουργούν με υπερ-διευρυμένο ωράριο και βρίσκονται παντού. Σε κάθε γωνία και σε κάθε τετράγωνο.

Σύμφωνα με τη Nielsen IQ το 2021 (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία) λειτουργούσαν στην Ελλάδα συνολικά 32.311 σημεία - από περίπτερα και convenience stores μέχρι σούπερ μάρκετ. Το 2010 ο αριθμός τους ήταν 45.000 και η μείωση που καταγράφηκε σε βάθος 10ετίας οφείλεται στο ότι 1 στα 2 περίπτερα έκλεισαν εν αντιθέσει με το δίκτυο των σούπερ μάρκετ που ενισχύθηκε έστω και οριακά.

Και πάλι όμως ο αριθμός τους είναι εντυπωσιακός αν αναλογιστεί κανείς ότι στις ΗΠΑ, όπου οι αυτόματοι πωλητές είναι το εναλλακτικό κανάλι αγορών, υπάρχουν σήμερα 63.328 σούπερ μάρκετ και παντοπωλεία.

Στην Ελλάδα, μετά τον ΘΕΣ Γάλα που έκανε την περασμένη δεκαετία mainstream τα ATM’s γάλακτος τα οποία έκλεισαν, κάτι αντίστοιχο δεν έχει επαναληφθεί σε τέτοια κλίμακα. Προσπάθειες έχουν υπάρξει αλλά μέχρι στιγμής το μοντέλο, των σημείων αυτοεξυπηρέτησης μέσω αυτόματων πωλητές, φαίνεται να μην περπατάει.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση του i-mall Micro Market. Το πρώτο κατάστημα άνοιξε πέρυσι το καλοκαίρι στη Νέα Σμύρνη. Στα εγκαίνια η ομάδα του i-mall είχε πει ότι θα δημιουργηθούν 50 καταστήματα μέχρι το 2024, 80 μέχρι το 2026 στην Ελλάδα και ότι 64 επενδυτές από όλη την Ελλάδα είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον. Μέχρι σήμερα, πάντως, δεν έχει υπάρξει ακόμη συνέχεια και αυτός ίσως να είναι ο λόγος που η αρχική επένδυση για τους επίδοξους franchisees έχει μειωθεί σημαντικά.

Tο i-mall Micro Market, δεν είναι το πρώτο τέτοιου είδους κατάστημα που λειτούργησε στην Ελλάδα. Ένα χρόνο νωρίτερα, το 2021, ένα άλλο δίκτυο micro market που βασίζεται στην πώληση μέσω αυτόματων πωλητών ξεκίνησε τη λειτουργία του στα Χανιά σε μια από τις πιο σημαντικές τουριστικές περιοχές της χώρας. Πρόκειται για το Pick me 24h. 

Στο εξωτερικό πάντως τα Micro Market είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες τάσεις της λιανικής και της βιομηχανίας καταναλωτικών προϊόντων. Κανείς μπορεί να τα βρει όχι μόνο σε αστικές και τουριστικές περιοχές, αλλά και σε διεθνή αεροδρόμια όπου πωλούν από τρόφιμα έως μαξιλάρια ταξιδιού, ακουστικά, φορτιστές τηλεφώνου, προϊόντα περιποίησης, αρώματα, φάρμακα OTC ακόμη και ρούχα και παιγνίδια.

Το αν αυτό το μοντέλο λιανικής θα έχει τύχη στην Ελλάδα με τα 32.311 περίπτερα, σούπερ μάρκετ και μίνι μάρκετ μένει να φανεί. Όμως η υποχρεωτική, βάση της κοινοτικής οδηγίας που έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο, εγκατάσταση «συστημάτων εγγυοδοσίας» (DRS), αποτελεί το πρώτο βήμα εξοικείωσης με μηχανήματα που προσομοιάζουν με τους αυτόματους πωλητές.

Για να λειτουργήσει το σύστημα DRS, που βασίζεται στην επιστροφή των άδειων φιαλών και κουτιών με ταυτόχρονη επιστροφή στον καταναλωτή ενός αντιτίμου, θα απαιτηθεί η εγκατάσταση τουλάχιστον 5.000 μηχανημάτων ανά την Ελλάδα. Βέβαια για να γίνει αυτό εκκρεμούν αρκετά βήματα ακόμη από το ΥΠΕΝ και από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) -το τελευταίο 12μηνο έχει αλλάξει 2-3 διοικήσεις, όπως γενικούς διευθυντές και διευθύνοντες συμβούλους- ο οποίος μοιάζει να έχει πετάξει «λευκή πετσέτα» όχι μόνο σε ότι αφορά το DRS αλλά και στα πλαστικά καλαμάκια και στο περιβαλλοντικό τέλος για τα πλαστικά μιας χρήσης.