Λάθη, αβλεψίες και... Οδύσσεια στα προγράμματα «Εξοικονομώ»

Με τα λάθη, τις αβλεψίες, τις αδυναμίες και τις παραλείψεις των προηγουμένων συνεχίζουν να εξαγγέλλονται νέα προγράμματα «Εξοικονομώ». Επί της ουσίας, φαίνεται ότι δεν κεφαλαιοποιείται εν πολλοίς η εμπειρία από όσα προηγήθηκαν, με αποτέλεσμα να ανακύπτουν πυροσβεστικές διορθώσεις κάθε φορά. Έτσι, αυτά τα προγράμματα κατατείνουν να εξαντλούνται σε καλές προθέσεις, ενώ θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με πολλαπλά οφέλη για την οικονομία και την ενεργειακή αναβάθμιση του γερασμένου κτιριακού αποθέματος της χώρας.

Αυτό είναι το συμπέρασμα που προκύπτει από εμπλεκόμενους (φορείς διαχείρισης, μηχανικούς, συμβούλους, πολίτες) που μίλησαν στο Euro2day.gr. Στα τέλη Μαΐου ολοκληρώνεται άρον άρον το «Εξοικονομώ - Αυτονομώ 2020», με τεράστια προβλήματα επιλεξιμότητας, αυτή τη στιγμή τρέχει το «Εξοικονομώ 2021», με πολλές καθυστερήσεις και αλλαγές, ενώ ανοίγει την ερχόμενη Πέμπτη η ηλεκτρονική πλατφόρμα για το «Εξοικονομώ - Ανακαινίζω για νέους» και επίκειται η ανακοίνωση δύο ακόμη, ένα μικρό για κατοικίες (300 εκατ. ευρώ για 30.000 νοικοκυριά) και ένα για επιχειρήσεις.

Την επείγουσα ανάγκη ενεργειακής αναβάθμισης δημόσιων κτιρίων και κατοικιών στη χώρα μας έχουν επισημάνει μετ’ επιτάσεως η Κομισιόν, ο ΟΟΣΑ και ο IEA. Ωστόσο, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στα προγράμματα «Εξοικονομώ» από το 2015 έως και το 2020 έχουν υπαχθεί μόλις 227.967 κατοικίες.

Παράγοντες που γνωρίζουν εκ των έσω το θέμα υπογραμμίζουν στο Euro2day.gr ότι το κυριότερο ανασχετικό πρόβλημα είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει σε επιτελικό επίπεδο ένα αρμόδιο υψηλόβαθμο στέλεχος που να διαθέτει συνολική εικόνα για το πρόγραμμα αυτό στις λεπτομέρειές του. Εναλλάσσονται οι υπεύθυνοι που το χειρίζονται υπηρεσιακά στο ΥΠΕΝ, με συνέπεια να μην μπορεί να διορθωθεί το επόμενο με βάση την πρόοδο του προηγούμενου.

Ένα ενδεικτικό στοιχείο, που χαρακτηρίζεται εξοργιστικό. Όλα τα προηγούμενα «Εξοικονομώ» μέχρι το 2020 θεωρούνται «παλιάς γενιάς», με τις διαχειριστικές διαδικασίες να γίνονται… χειροκίνητα. Δηλαδή, σπαταλούνταν άπειρες ανθρωποώρες για να ελέγχονται ένα ένα τα δικαιολογητικά που υποβάλλονταν. Για πρώτη φορά αλλάζει αυτό με το Εξοικονομώ 2021, που… συστήνεται με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τον έλεγχο να γίνεται πλέον αυτόματα. Αλλά δεν αρκεί μόνον αυτό.

Το δεύτερο, εξίσου σημαντικό, πρόβλημα που εντοπίζεται έχει να κάνει με τους φορείς που αναλαμβάνουν κάθε φορά τη διαχείριση του προγράμματος. Είτε δεν διαθέτουν εμπειρία, όπως χρεώνεται στην Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα που ανέλαβε το «Εξοικονομώ-Αυτονομώ 2020», είτε μπλέκονται πολλοί, όπως στην περίπτωση του «Εξοικονομώ 2021», στο οποίο το τεχνικό κομμάτι δόθηκε στο ΤΕΕ και το οικονομικό πάλι στην Αναπτυξιακή Τράπεζα, υπό την εποπτεία του ΥΠΕΝ.

Σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες του Euro2day.gr, τον Νοέμβριο, πέρυσι, σχεδόν ένα χρόνο από την έναρξη του «Εξοικονομώ 2021», το υπουργείο αναγνώρισε επιτέλους ότι η Τράπεζα δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε κρίσιμα ζητήματα ελέγχων και πληρωμών, οπότε ζήτησε από το ΤΕΕ να εμπλακεί στην εκτέλεση των πληρωμών, αναλαμβάνοντας και τον οικονομικό έλεγχο, χωρίς, όμως, να εξοβελίζεται η Αναπτυξιακή από το πρόγραμμα, γιατί τότε θα είχε τιναχθεί στον αέρα.

Σε αυτήν καταλήγουν οι εγκρίσεις του οικονομικού ελέγχου. Είχε χαθεί, όμως, πολύτιμος χρόνος, ενώ απαιτήθηκαν 3-4 μήνες ακόμη μέχρι να ολοκληρωθούν οι συζητήσεις και οι διαπραγματεύσεις του ΥΠΕΝ και του ΤΕΕ με τις εμπλεκόμενες εμπορικές τράπεζες, προκειμένου να γίνουν αποδεκτές από τις τελευταίες οι νέες διαδικασίες.

Πηγές του ΤΕΕ που μίλησαν στο Euro2day.gr επισήμαναν ότι «τα προγράμματα του 2020 και του 2021 είναι διαχειριστικά η μέρα με τη νύχτα». Τρία χρόνια μετά, ακόμη υπάρχουν πάρα πολλοί δικαιούχοι που έγιναν δεκτοί αρχικά στο «Εξοικονομώ-Αυτονομώ 2020» και οι οποίοι παλεύουν κυριολεκτικά να εξασφαλίσουν την πολυπόθητη επιδότηση για έργα αναβάθμισης των κατοικιών τους.

Άγνωστο είναι αν θα καταφέρουν, δεδομένου ότι το πρόγραμμα, που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ, κλείνει οριστικά στα τέλη του μηνός. Το ΥΠΕΝ, πάντως, λέει ότι τα χρήματα που διατέθηκαν γι’ αυτό το πρόγραμμα ανέρχονται σε 804.390.000 ευρώ, με επικαιροποίηση Μαρτίου και οι ενταγμένοι ανέρχονται περίπου σε 39.000.

Το ΤΕΕ, που δεν είχε εμπλοκή στο πρόγραμμα αυτό, μαζί με τον Πανελλήνιο Σύλλογο Πιστοποιημένων Ενεργειακών Επιθεωρητών είχαν στείλει τον περασμένο Φεβρουάριο στο ΥΠΕΝ μακροσκελή επιστολή, στην οποία παρέθεταν αναλυτικά τα προβλήματα που παρουσιάζει, ζητώντας να διορθωθούν. Ανάμεσά τους, μεγάλη καθυστέρηση στην αξιολόγηση αιτημάτων τελικής εκταμίευσης, αδυναμία επικοινωνίας με ελεγκτικό μηχανισμό, αποσπασματικοί έλεγχοι, απαίτηση για δικαιολογητικά που δεν προβλέπονται στον Οδηγό του προγράμματος κι άλλα πολλά, ο κατάλογος δεν έχει τέλος.

Τα προβλήματα αυτά, ωστόσο, επηρεάζουν και την υλοποίηση του υφιστάμενου «Εξοικονομώ». Γιατί συνεργεία και προμηθευτές που δεν έχουν πληρωθεί από το προηγούμενο αδυνατούν να εξυπηρετήσουν πελάτες στο επόμενο. Οι χρηματοροές στην αγορά έχουν στενέψει πολύ, λένε οι πληροφορίες, γεγονός που εμποδίζει την υλοποίηση του επόμενου κύκλου.

Εξοικονομώ 2021

Κατ' αρχάς, η αθάνατη δυσκινησία του ελληνικού διοικητικού μηχανισμού είχε ως αποτέλεσμα να μετατίθεται κάθε λίγο και λιγάκι το άνοιγμα της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του προγράμματος, που τελικά συνέβη στις 15 Δεκεμβρίου 2021. Έτσι, όμως, ακυρώθηκε η ταμπέλα του 2021, επί της ουσίας δεν ήταν πρόγραμμα του έτους αυτού, αφού ξεκίνησε να τρέχει από το 2022. Η πρώτη καταληκτική ημερομηνία υποβολής αιτήσεων ορίστηκε για τα τέλη Ιανουαρίου, πέρυσι, αλλά πήρε παράταση ένα μήνα ακόμη.

Έγινε μια πρώτη κατάταξη από το ΤΕΕ σε σύντομο χρόνο, με κριτήρια που εφαρμόζονταν για πρώτη φορά, καθώς αξιολογήθηκε η ενεργειακή αποδοτικότητα των αιτούμενων έργων σε σχέση με κοινωνικά κριτήρια. Και μετά το ΥΠΕΝ διπλασίασε τους πόρους στο 1,5 δισ. ευρώ, που προέρχονται από το Ταμείο Ανάπτυξης, και αποφάσισε να βάλει μέσα όλους τους ενδιαφερόμενους. Προέκυψε έτσι η πρώτη καθυστέρηση, αφού από τον Μάιο του 2022 ξεκίνησε η κατάθεση δικαιολογητικών για να βγει η εξατομικευμένη απόφαση υπαγωγής του ωφελούμενου.

Σήμερα, ένα χρόνο μετά, κανείς δεν είναι στη φάση πιστοποίησης δαπανών. Πιο «τυχεροί» θεωρούνται όσοι διαθέτουν ίδια κεφάλαια για τα έργα ανακαινίσεων και δεν θα προσφύγουν σε τραπεζικό δανεισμό. Αυτοί υπολογίζονται περίπου στο 30% από τους 87.000 που υπέβαλαν αίτηση, δηλαδή, μόλις 26.100. Το ΤΕΕ για όλους αυτούς έχει στείλει λίστες στις εμπορικές τράπεζες για την εκταμίευση των ποσών και έχουν εκδοθεί και οι εντολές εκτέλεσης πληρωμής.

Όσοι χρειάζονται δάνειο από τράπεζα βιώνουν τον δικό τους Γολγοθά, γιατί έχουν να αντιπαλέψουν την απροθυμία των τραπεζικών ιδρυμάτων. Νοικοκυριά, για παράδειγμα, με χαμηλά εισοδήματα ή άλλα που έχουν ανοικτά δάνεια, εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία.

Με τις καθυστερήσεις, όμως, προκύπτει κι άλλο πρόβλημα. Τα υλικά και ο εξοπλισμός είχαν τιμολογηθεί με βάση τις τιμές που ίσχυαν στα τέλη του 2020, βρισκόμαστε στο 2023 και οι ανατιμήσεις είναι μεγάλες, οπότε εκ των πραγμάτων οι επιδοτήσεις θα υστερούν, καθώς, όπως λένε οι πληροφορίες, το υπουργείο δεν έδειξε προθυμία να αλλάξει το κόστος των επιλέξιμων δαπανών.

Τώρα γίνεται αγώνας δρόμου για όσες από τις αιτήσεις έχουν υπαχθεί στο πρόγραμμα και δεν τελούν σε αναμονή υπαγωγής να καταφέρουν να ξεκινήσουν τα έργα ενεργειακής αναβάθμισης των σπιτιών από τις αρχές του καλοκαιριού για να προλάβουν τον επόμενο χειμώνα.

Τι πρέπει να αλλάξει

Το πρώτο για το οποίο συμφωνούν όλοι όσοι μίλησαν στο Euro2day.gr είναι η ανάθεση της διαχείρισης του προγράμματος σε έναν και μόνο φορέα, έτσι ώστε «να ξέρουμε τίνος το αυτί θα τραβήξουμε».
Επίσης, χρειάζεται οι διαθέσιμοι πόροι να αυξηθούν γενναία και να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην εξοικονόμηση ενέργειας.

Το τρίτο και σημαντικό είναι τα «Εξοικονομώ» να περιλαμβάνουν και έλεγχο της στατικής επάρκειας του ακινήτου, που σήμερα δεν προβλέπεται. Έτσι, όμως, λένε οι καλά γνωρίζοντες, συμβαίνει το παράδοξο, να αναβαθμίζονται κατοικίες για τις οποίες δεν γνωρίζουμε αν διαθέτουν βάθος ζωής και αν μπορούν να αντέξουν σε ένα πιθανό μεγάλο σεισμό.

Και το τελευταίο που υποδεικνύεται είναι η φοροαπαλλαγή που εγκρίθηκε για τα ποσά που διατίθενται σε ενεργειακές αναβαθμίσεις να επεκταθεί και στα χρησιμοποιούμενα προϊόντα και υλικά.