Εξορύξεις vs υπεράκτια αιολικά: Η Ελλάδα πράσινος ενεργειακός κόμβος - Ερευνα

Στη σημερινή συγκυρία των πολλαπλών και αλληλένδετων κρίσεων που γεννά η εντεινόμενη κλιματική αλλαγή και η γενική γεωπολιτική αστάθεια, το ενεργειακό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδας αντιμετωπίζει ιστορικές προκλήσεις, με την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα να έχει γίνει πια επιτακτική ανάγκη.

Ένα από τα κρίσιμα ερωτήματα που προκύπτουν είναι το κατά πόσο η αναθέρμανση σχεδίων για την αξιοποίηση των υδρογονανθράκων στις ελληνικές θάλασσες αποτελεί βιώσιμη επιλογή καθώς και το αν υπάρχουν εναλλακτικές. Σε αυτό το ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει το κείμενο πολιτικής «Εξορύξεις υδρογονανθράκων vs υπεράκτια αιολικά: Μπορεί η Ελλάδα να γίνει πράσινος ενεργειακός κόμβος στη Μεσόγειο;», το οποίο εκπόνησε ερευνητική ομάδα με επικεφαλής την Καθηγήτρια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Εμμανουέλα Δούση, κάτοχο της έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία, μέσα από συνεργασία με τη δεξαμενή σκέψης για το περιβάλλον The Green Tank.

Συγκεκριμένα, το κείμενο πολιτικής αποσκοπεί καταρχάς στην κατανόηση των προκλήσεων που θέτει η υφιστάμενη κατάσταση και του αδιεξόδου στο οποίο οδηγεί η έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.

Στη συνέχεια, διερευνά τις δυνατότητες που προσφέρουν οι ελληνικές θάλασσες για την εγκατάσταση υπεράκτιων αιολικών πάρκων και τα κλιματικά και γεωστρατηγικά πλεονεκτήματά τους έναντι του προγράμματος των εξορύξεων. Τέλος, αναδεικνύει τις αναγκαίες ρυθμίσεις σε επίπεδο πολιτικής.

Το κείμενο πολιτικής παρουσιάστηκε σε διαδικτυακή συζήτηση την οποία συνδιοργάνωσαν το Green Tank, η Έδρα UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το ΕΛΙΑΜΕΠ. Στη συζήτηση εξετάστηκαν συνολικά διαφορετικές πτυχές του θέματος όπως οι κλιματικές και ενεργειακές εξελίξεις σε Ευρώπη και Ελλάδα, η σημερινή γεωπολιτική συγκυρία, η οικονομική διάσταση καθώς και οι δυνατότητες που προσφέρει η πρόοδος της τεχνολογίας των υπεράκτιων αιολικών.

Στις εισαγωγικές επισημάνσεις της, η Ιόλη Χριστοπούλου, Διευθύντρια πολιτικής του Green Tank, χαρτογράφησε τις προκλήσεις που δημιουργεί για την Ελλάδα η ενεργειακή κρίση και τις δυνατότητες της πράσινης διεξόδου. «Λίγους μήνες μετά το REPowerEU και τις δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ακόμα μεγαλύτερες μειώσεις στην κατανάλωση ορυκτού αερίου ως το 2030, αλλά και τα ιστορικά ρεκόρ διείσδυσης των ΑΠΕ και μείωσης της κατανάλωσης αερίου στην Ελλάδα, η αναζήτηση εγχώριων κοιτασμάτων αερίου είναι ασύμβατη με τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς κλιματικούς στόχους, ενώ η οικονομική βιωσιμότητά της είναι εξαιρετικά αμφίβολη. Η ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών με απόλυτο σεβασμό στην προστασία της βιοποικιλότητας αποτελεί μια επιλογή που θα επιταχύνει την πράσινη μετάβαση αλλά και θα συμβάλλει στην εξομάλυνση των γεωπολιτικών διαφορών σε πνεύμα ειρήνης και συνεργασίας».

Η Εμμανουέλα Δούση, Καθηγήτρια Διεθνών Θεσμών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Διευθύντρια της έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία, παρουσίασε το σκεπτικό και τα βασικά σημεία του κειμένου πολιτικής. Επεσήμανε ότι το πρόγραμμα εξόρυξης υδρογονανθράκων έχει πλέον ξεπεραστεί από τις διεθνείς και ευρωπαϊκές εξελίξεις. «Είναι ένα πρόγραμμα που δρομολογήθηκε σε μια άλλη, παρωχημένη εποχή, ένα πρόγραμμα που δεν συνάδει με τους νέους κλιματικούς στόχους ούτε με την επιτακτική ανάγκη επίσπευσης της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας και απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Η έρευνά μας έδειξε ότι αντί των εξορύξεων υδρογονανθράκων, η ενεργειακή αυτονομία όπως και η ενίσχυση του γεωπολιτικού ρόλου της χώρας μπορούν να επιτευχθούν μέσω της εγκατάστασης υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Η αιολική ενέργεια είναι ένας ανεξάντλητος και βεβαιωμένος ενεργειακός πόρος - όχι απλώς πιθανολογούμενος – και για αυτόν τον λόγο μπορεί να αμβλύνει την αντιπαλότητα και τον ανταγωνισμό για τον αποκλειστικό έλεγχο των ενεργειακών πόρων σε αντίθεση με τις εξορύξεις».

Ο Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Κάτοχος Έδρας Jean Monnet στις Ευρωπαϊκές Σπουδές, στο Πανεπιστήμιο Μπίλκεντ της Τουρκίας, Κύριος Ερευνητής και Επικεφαλής Προγράμματος Τουρκίας στο ΕΛΙΑΜΕΠ, κατέθεσε τις προοπτικές εγκατάστασης υπεράκτιων αιολικών στην παρούσα διεθνοπολιτική συγκυρία και στο μέλλον. «Η αναστάτωση που προκάλεσε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στην ευρωπαϊκή αγορά ενεργείας και ειδικότερα του φυσικού αερίου δεν μπορεί να οδηγήσει στον αποπροσανατολισμό της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την υποκατάσταση των υδρογονανθράκων από ανανεώσιμες πηγές ενεργείας, όπως αυτή αποκρυσταλλώθηκε στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η ταχεία ίδρυση υπεράκτιων αιολικών πάρκων μπορεί να μετατρέψει την Ελλάδα σε ηγέτιδα χώρα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην ανατολική Μεσόγειο˙ να συμβάλει στη διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων των παρακτίων κρατών και να προσφέρει ένα ισχυρό εργαλείο περιφερειακής συνεργασίας».

Ο Ευτύχιος Σαρτζετάκης, Καθηγητής Οικονομικών του Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, παρουσίασε εκτιμήσεις για το οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος και όφελος των δυνητικών εξορύξεων. «Η χώρα μας πρέπει να πάρει μια καθαρή θέση όσον αφορά τη συμβολή της στη μετάβαση σε μηδενικού άνθρακα δραστηριότητες. Η απόφαση αυτή θα πρέπει να λάβει υπόψη τα κόστη στο περιβάλλον της χώρας μας και σε άλλες δραστηριότητες όπως ο τουρισμός, αλλά να κάνει επίσης σαφή τα προσδοκώμενα οφέλη από τις δυνητικές εξορύξεις. Πρέπει επίσης να δοθούν εκτιμήσεις και για την κατανομή των όποιων προσδοκώμενων οφελών στην κεντρική κυβέρνηση, τις τοπικές κοινωνίες και επίσης για την επίπτωση σε θέσεις εργασίας. Τέλος τα παραπάνω κόστη και οφέλη θα πρέπει να συγκριθούν με την εναλλακτική επένδυση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στις οποίες η χώρα μας έχει προφανή συγκριτικά πλεονεκτήματα. Δυστυχώς η συζήτηση για τις έρευνες υδρογονανθράκων στη χώρα μας δεν παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες».

Ο Παναγιώτης Παπασταματίου, Γενικός Διευθυντής ΕΛΕΤΑΕΝ σχολίασε τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις σήμερα και στο μέλλον για τα υπεράκτια αιολικά. «Είναι πολύ σημαντικό να τεθεί γρήγορα σε τροχιά ολοκλήρωσης και εφαρμογής το θεσμικό πλαίσιο για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα που ψηφίστηκε το καλοκαίρι. Η συστηματική και συντονισμένη δουλειά από τους αρμόδιους φορείς που εμπλέκονται είναι σημαντική ώστε να προσδιορισθούν και να θεσπισθούν οι κατ΄ αρχήν κατάλληλες ευρύτερες περιοχές και να δοθούν οι πρώτες άδειες στους ενδιαφερόμενους επενδυτές. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να κάνουμε άμεσα ένα σημαντικό βήμα ώστε το αιολικό μας δυναμικό - και ιδίως αυτό του Αιγαίου - να καταστεί πυλώνας ενεργειακής ανεξαρτησίας της Ευρώπης».

Η διαδικτυακή συζήτηση πραγματοποιήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2022. Συμμετείχαν υπεύθυνοι/ες χάραξης πολιτικής και εκπρόσωποι πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ενδιαφερόμενων φορέων.

* Δείτε την έρευνα, το κείμενο πολιτικής, πίνακες και γραφήματα, στη στήλη "Συνοδευτικό Υλικό"