Τι πιστεύουν οι νέοι στην Ελλάδα

Tι πιστεύουν οι νέοι; Ποιες είναι οι αντιλήψεις τους για ζητήματα όπως η Ευρώπη, τα μνημόνια, η οικονομία, η πολιτική, το μεταναστευτικό, η πανδημία και οι συνέπειες του πολέμου; Σε τι διαφέρουν (αν διαφέρουν) από
τις αντιλήψεις των μεγαλύτερων σε ηλικία; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά επιχειρούν να δώσουν οι έρευνες της διαΝΕΟσις «Τι Πιστεύουν οι Έλληνες».

Η εικόνα που αναδύεται για τις αντιλήψεις των νεότερων είναι σύνθετη κι εν μέρει αντιφατική. Από τη μία πλευρά, εμφανίζονται (σε επίπεδο γενικού προσανατολισμού) ευρωπαϊστές, πολιτικά μετριοπαθείς, οικονομικά και κοινωνικά φιλελεύθεροι. Από την άλλη, επιζητούν την εργασιακή ασφάλεια, επιθυμούν αυστηρότερη αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, είναι επιφυλακτικοί έναντι της επιστήμης και των εμβολίων, αποφεύγουν την ενεργό συμμετοχή στα κοινά και δυσπιστούν έναντι του πολιτικού συστήματος.

Επίσης ανησυχούν έντονα για τον πόλεμο, επιρρίπτοντας μεγαλύτερη ευθύνη στη Ρωσία και υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης στα ζητήματα άμυνας και εξωτερικής πολιτικής.

Γενικότερα φαίνεται πως οι επιπτώσεις των αλλεπάλληλων κρίσεων των τελευταίων 13 ετών -σε οικονομία, μετανάστευση, υγεία, εξωτερική πολιτική και τώρα πάλι οικονομία- έχουν επηρεάσει αρνητικά τις οικονομικές προσδοκίες, εντείνοντας το έλλειμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης των νεότερων. Υπό αυτή την έννοια, η ανασύσταση της σχέσης εμπιστοσύνης με το πολιτικό σύστημα αναδεικνύεται σε πρώτη προτεραιότητα για τις πολιτικές δυνάμεις.

Εβλαψαν τη χώρα τα μνημόνια 

Το 74,7% των νέων 17-24 και το 79,2% από 25 έως 39 εκτιμούν, σε ευθυγράμμιση με τους μεγαλύτερους, ότι τα μνημόνια «δεν είχαν τελικά σημαντικά θετικά αποτελέσματα στην απόδοση της ελληνικής οικονομίας».

• Σχεδόν 8 στους 10 κρίνουν πως «έκαναν τελικά περισσότερο κακό παρά καλό στην ανάπτυξη της χώρας».

• Συναφώς οι νέοι εμφανίζονται διχασμένοι αναφορικά με τη συμβολή τους στην αποτροπή της άτακτης χρεοκοπίας και του Grexit. Το 46,8% στην ομάδα από 17 έως 24 και το 51,3% στην ομάδα 25-39 διαφωνούν με την άποψη ότι «βοήθησαν τη χώρα να αποφύγει την πτώχευση και την έξοδο από την ΕΕ», έναντι του 48,6% και του 46,9% αντίστοιχα που συμφωνεί. Αντίθετα, η πλειονότητα (άνω του 55%) στις μεγαλύτερες ηλικίες αναγνωρίζουν τη συμβολή των μνημονίων στην οικονομική επιβίωση της χώρας εντός ευρώ.

• Διχασμένοι είναι επίσης αναφορικά με την ύπαρξη εναλλακτικής λύσης για την αντιμετώπιση της κρίσης. Από τη μία πλευρά, στην ομάδα 17-24 οι περισσότεροι (57,8%) διαφωνούν με την άποψη ότι «μπορούσαμε μόνοι μας -χωρίς μνημόνια- και με τις δικές μας δυνάμεις να ξεπεράσουμε την κρίση της χώρας», έναντι του 42,3% που συμφωνεί.

Από την άλλη, οι περισσότεροι μεταξύ 25 και 39 ετών (57%) πιστεύουν ότι «μπορούσαμε μόνοι μας», συντονιζόμενοι έτσι με την άποψη των μεγαλύτερων σε ηλικία.

• Με βάση τα παραπάνω πάντως, δεν αποτελεί έκπληξη ότι η πλειονότητα των πολιτών ανεξαρτήτως ηλικίας, άνω του 70%, συμμερίζεται την άποψη ότι «τα μνημόνια ήταν εφεύρημα των Ευρωπαίων για να εκμεταλλευτούν τη χώρα μας».

H οικονομία 

Εχουν σημασία οι αντιλήψεις των νέων για τις πολιτικές που είναι αναγκαίες για την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Η πλειονότητα, σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία, δείχνει να στρέφεται σε φιλελεύθερες κατευθύνσεις. Το 56,2% των πολιτών από 17 έως 24 και το 57,6% από 25 έως 39 πιστεύουν πως «το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά και δεν επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας να δημιουργήσει πλούτο και θέσεις εργασίας». Αντίθετα, η πλειοψηφία των πολιτών άνω των 55 ετών επιζητά «περισσότερο κράτος», εκτιμώντας πως «δεν επεμβαίνει αρκετά και επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δρα ασύδοτος».

Ο φιλελεύθερος προσανατολισμός των νεότερων αποτυπώνεται και στο ζήτημα της φορολογίας. Πάνω από 6 στους 10 υποστηρίζουν ότι πρέπει «να είναι χαμηλή, έστω και αν υπάρχει λιγότερη κρατική μέριμνα».

Ταυτόχρονα, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, συμμερίζονται την άποψη ότι η αποκλιμάκωση της φορολογίας και ο περιορισμός της γραφειοκρατίας αποτελούν τις σημαντικότερες προϋποθέσεις για την τόνωση της ανάπτυξης. Συναφώς, οι περισσότεροι (άνω του 70%) έχουν θετική άποψη για την έννοια της ανταγωνιστικότητας.

Εργασιακά 

Ωστόσο, όταν καλούνται να τοποθετηθούν πιο συγκεκριμένα σε ζητήματα που αφορούν στις ατομικές επαγγελματικές τους επιδιώξεις, η προτίμησή τους σε φιλελεύθερες λύσεις είναι λιγότερο σαφής. Οι περισσότεροι δίνουν προτεραιότητα στην εργασιακή ασφάλεια.

Το 50,7% όσων είναι από 17 έως 24 και το 50,3% από 25 έως 39 ετών δηλώνουν πως θα προτιμούσαν «μια δουλειά που προσφέρει μέτριο μισθό, μικρές προοπτικές εξέλιξης αλλά σταθερότητα» έναντι του 47,9% και του 46,3% αντίστοιχα που θα προτιμούσαν «μια δουλειά που προσφέρει μεγάλες αποδοχές και υψηλές προοπτικές εξέλιξης, χωρίς όμως εργασιακή ασφάλεια», προτίμηση που είναι επίσης πλειοψηφική τόσο στους φοιτητές (52,8%) όσο και τους ανέργους (64,3%).

Ακόμη (αθροιστικά) οι περισσότεροι (άνω του 50%), αν είχαν δυνατότητα να επιλέξουν δουλειά, θα προτιμούσαν μια θέση μισθωτής απασχόλησης στον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα παρά να ασχοληθούν με τις επιχειρήσεις ή κάποιο ελεύθερο επάγγελμα. Ευθυγραμμίζονται έτσι με την επικρατούσα άποψη και στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι συγκριτικά με προηγούμενες έρευνες της διαΝΕΟσις, οι νέοι που θα προτιμούσαν μια θέση στο Δημόσιο έχουν αυξηθεί σημαντικά. Στην ομάδα από 17 έως 24 το σχετικό ποσοστό από 15,2% τον Δεκέμβριο του 2016 έφτασε στο 26,1% το 2019 και το 29,1% σήμερα.

Αντιστοίχως, στην ομάδα 25-39, το ποσοστό από 21,4% τον Δεκέμβριο του 2016 έφτασε το 31,8% το 2019 και το 38,8% το 2022.  

Ιδεολογίες

Αναφορικά με την ιδεολογική τοποθέτηση των νεότερων, στην πλειονότητά τους φαίνεται πως ανήκουν στον ευρύτερο «μεσαίο χώρο». Αθροιστικά, περίπου το 45% αυτο-τοποθετείται στον χώρο της κεντροαριστεράς, του κέντρου και της κεντροδεξιάς. Επίσης, οι περισσότεροι εμφανίζονται να διατηρούν θετική στάση έναντι του φιλελευθερισμού, σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με έννοιες όπως «νεοφιλελευθερισμός», «σοσιαλισμός» και «κομμουνισμός».

Πιο αναλυτικά, το 56,2% στην ομάδα 17-24 και το 51,7% σε εκείνη από 25 έως 39 δηλώνουν ότι ο φιλελευθερισμός αντιπροσωπεύει κάτι «καλό». Παράλληλα, η πλειοψηφία εκφράζει αρνητική άποψη τόσο για τον όρο «Αριστερά» όσο και για τον όρο «Δεξιά».

Ωστόσο, φαίνεται πως οι νέοι δεν συμμετέχουν ιδιαίτερα ενεργά στα κοινά. Βάσει της έρευνας της διαΝΕΟσις τον Φεβρουάριο του 2022, η εμπλοκή τους αφορά κυρίως στην προσέλευσή τους στην κάλπη των εκλογών. Ενδεικτικά, το 56,3% των νέων από 17 έως 24 και το 48,9% από 25 έως 39 δηλώνουν πως «απλώς ψηφίζουν στις εκλογές». Επιπλέον το 28,4% και το 34,1% αντίστοιχα «αισθάνονται κοντά σε κάποιο κόμμα, χωρίς όμως να το υποστηρίζουν ενεργά».

Ακόμη, το ενδιαφέρον τους για την πολιτική είναι χαμηλότερο συγκριτικά με εκείνο που παρατηρείται στις μεγαλύτερες ηλικίες. Στους πολίτες άνω των 40, όσοι ενδιαφέρονται πολύ/αρκετά για τα κοινά ξεπερνούν το 50%, ενώ στη νεότερη ηλικιακή ομάδα (17-24) το αντίστοιχο ποσοστό είναι μειοψηφικό και στην αμέσως επόμενη (25-39) οι γνώμες είναι μοιρασμένες.

Μεταναστευτικό

Αν και σε ιδεολογικά και οικονομικά ζητήματα εμφανίζονται -σε επίπεδο γενικού προσανατολισμού τουλάχιστον- πολιτικά μετριοπαθείς και οικονομικά φιλελεύθεροι, σε κοινωνικά θέματα όπως το μεταναστευτικό, οι νέοι δείχνουν μάλλον μοιρασμένοι ανάμεσα σε φιλελεύθερες και πιο συντηρητικές κατευθύνσεις.

Βάσει της έρευνας της διαΝΕΟσις για τον Μάρτιο του 2022, από τη μία πλευρά το 55,5% των πολιτών από 17 έως 24 θεωρεί ότι η λέξη «μετανάστες» αντιπροσωπεύει κάτι «καλό», έναντι του 31,6% που κρίνει ότι εκφράζει κάτι «κακό». Aπό την άλλη πλευρά, στους νέους μεταξύ 25 και 39, η πλειονότητα (42,7%) εκλαμβάνει την έννοια «μετανάστες» αρνητικά, έναντι του 40,1% που την κρίνει θετικά. Συντάσσεται έτσι με την άποψη που υποστηρίζουν οι περισσότεροι πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας.

Στο ίδιο πλαίσιο πάντως, παρατηρούνται διαφοροποιήσεις ανάλογα με το καθεστώς νομιμότητας της παρουσίας των μεταναστών στη χώρα.

Από τη μία πλευρά, η πλειονότητα των νέων (περίπου 60%) τάσσεται υπέρ της άμεσης χορήγησης ελληνικής υπηκοότητας στα «παιδιά νόμιμων μεταναστών που γεννιούνται στην Ελλάδα». Από την άλλη πλευρά, όταν
τίθεται το ερώτημα «τι πιστεύετε πως πρέπει να γίνει με τους παράνομους μετανάστες στη χώρα μας», οι περισσότεροι προκρίνουν την απομάκρυνσή τους από την Ελλάδα. Αθροιστικά, οι 6 στους 10 περίπου επιθυμούν είτε την «προώθηση στη χώρα επιλογής τους», είτε την παραμονή τους «προσωρινά σε κέντρα κράτησης, ώστε να προωθηθούν έπειτα στη χώρα τους», είτε την «άμεση απέλασή τους».

Αντίθετα, η μειοψηφία επιθυμεί την παραμονή τους στην Ελλάδα, είτε με σταδιακή είτε με άμεση και πλήρη ενσωμάτωσή τους.

Πανδημία

Αναφορικά με τις αντιλήψεις των νέων για την πανδημία του κορωνοϊού, η εικόνα που διαμορφώνεται είναι μάλλον αντιφατική. Από τη μία πλευρά, οι περισσότεροι εμφανίζονται ιδιαίτερα ανήσυχοι. Tο 69,3% των πολιτών 17-24 και το 64,8% από 25 έως 39 εκτιμούν ότι πρόκειται για μια «σοβαρή απειλή» και όχι μια «απλή ασθένεια» (διαΝΕΟσις, Νοέμβριος 2021). Παράλληλα, όπως στην έρευνα του Νοεμβρίου 2021, έτσι και σε αυτήν του Φεβρουαρίου 2022, η συντριπτική πλειοψηφία των νεότερων φαίνεται να έχει εμπιστοσύνη στους επιστήμονες. Είναι ενδεικτικό ότι το 62,5% όσων είναι από 17 έως 24 και το 58,2% όσων είναι από 25 έως 39 υποστηρίζουν πως «όταν συγκρούονται η επιστήμη και η θρησκεία, δίκιο έχει η επιστήμη».

Ωστόσο, αν και οι περισσότεροι (70% περίπου) δηλώνουν ότι έχουν εμβολιαστεί έστω με μία δόση, εμφανίζονται ταυτόχρονα έντονα επιφυλακτικοί έναντι του εμβολιασμού (Φεβρουάριος 2022). Στην πρώτη ομάδα (17-24) οι γνώμες είναι μοιρασμένες. Αθροιστικά το 48,4% εκφράζει επιφυλάξεις ή υιοθετεί εντελώς αρνητική στάση έναντι των εμβολίων, ενώ το 48,3% τηρεί θετική στάση. Στην ομάδα από 25 έως 39, η δυσπιστία είναι μεγαλύτερη καθώς το 56,7% διατηρεί επιφυλάξεις ή επιδεικνύει αρνητισμό, έναντι του 39,3% που εκφράζεται θετικά. Aντίστροφη είναι η εικόνα στις μεγαλύτερες ηλικίες καθώς η μεγάλη πλειονότητα αντιμετωπίζει θετικά τον εμβολιασμό.

Η καχυποψία των νεότερων ενδεχομένως τροφοδοτείται και από την αρνητική αξιολόγηση της διαχείρισης της πανδημίας. Είναι ενδεικτικό, βάσει έρευνας της διαΝΕΟσις τον Νοέμβριο 2021, ότι το 70,2% των νέων 17-24 και το 60,3% των νέων από 25 έως 39 την κρίνουν ως «λανθασμένη».

Φαίνεται πως οι αρνητικές επιπτώσεις από την Covid-19 προστέθηκαν στις «πληγές» που άφησε πίσω της η οικονομική κρίση, με συνέπεια να φθαρεί περαιτέρω η εμπιστοσύνη των νεότερων τόσο στο πολιτικό σύστημα όσο και τους θεσμικούς φορείς γενικά -μεταξύ αυτών και των επιστημονικών.

Πόλεμος στην Ουκρανία 

Όσον αφορά τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία, η μεγάλη πλειονότητα, όπως ήταν αναμενόμενο, εκφράζει έντονη ανησυχία. Στο συμπληρωματικό κύμα της έρευνας της διαΝΕΟσις που διεξήχθη μετά την εισβολή (Μάρτιος 2022), το 49,3% των πολιτών από 17 έως 24 και το 54% από 25 έως 39 θεωρούν τους πολέμους και τις συγκρούσεις ως τη «μεγαλύτερη απειλή για τις μελλοντικές γενιές στον πλανήτη», ενώ ακολουθεί με υψηλά ποσοστά το ζήτημα των οικονομικών ανισοτήτων και δυσκολιών. Παράλληλα η βασική ευθύνη για το ξέσπασμα του πολέμου δείχνει να βαραίνει τον Βλαντίμιρ Πούτιν.

Ενδεικτικά οι θετικές γνώμες για το πρόσωπό του υποχώρησαν δραστικά μετά τον πόλεμο. Στους νέους από 17 έως 24 σημείωσαν πτώση περίπου 11 μονάδων -από 26,1% τον Δεκέμβριο 2019 στο 15,4% σήμερα. Αντίστοιχα στην κατηγορία 25-39 ετών, καταγράφεται πτώση 16 μονάδων από το 34,5% στο 18,5%.

Πρόκειται για μια σημαντική μεταβολή στη στάση των νέων και γενικότερα της κοινής γνώμης, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη η συμπάθεια που διαχρονικά εκφράζουν προς τη Ρωσία σημαντικά τμήματα του πληθυσμού, είτε λόγω ορθόδοξης παράδοσης είτε λόγω κομμουνιστικού παρελθόντος. Προφανώς το σοκ της εισβολής και ο κίνδυνος ενός Γ’ Παγκόσμιου Πολέμου με χρήση πυρηνικών όπλων σε συνδυασμό με τις οικονομικές επιπτώσεις και το κλίμα αβεβαιότητας από έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο έχουν παίξει ρόλο. Ακόμη είναι υπαρκτή η ανησυχία για μιμητισμό της αναθεωρητικής πολιτικής Πούτιν από ηγέτες άλλων κρατών σε άλλα σημεία του πλανήτη όπως στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν η εικόνα αυτή αντανακλά μόνο τη συγκυρία ή αποτελεί ένδειξη ευρύτερων διεργασιών στις αντιλήψεις νεότερων και μεγαλύτερων για τη σχέση της Ελλάδας με τη Δύση. Για παράδειγμα, οι θετικές γνώμες για τον πρόεδρο της Ουκρανίας, αν και σαφώς περισσότερες από εκείνες που συγκεντρώνει ο Πούτιν, παραμένουν λιγότερες από τις αρνητικές με εξαίρεση τους πολίτες άνω των 65 ετών. Επίσης οι θετικές γνώμες για τον πρόεδρο των ΗΠΑ είναι περίπου στα ίδια επίπεδα με εκείνες για τον πρόεδρο της Ρωσίας. Στους πολίτες από 17 έως 24 φτάνουν το 19,3% και σε εκείνους από 25 έως 39 το 21,6%. Συναφώς στο σύνολο της κοινής γνώμης, οι θετικές γνώμες για Μπάιντεν και Ζελένσκι φαίνεται να έχουν ιδεολογικό πρόσημο.

Για τον Αμερικανό πρόεδρο είναι πλειοψηφικές μόνο σε όσους αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροδεξιοί και για τον Ουκρανό πρόεδρο σε εκείνους που αυτοτοποθετούνται στο κέντρο, στην κεντροδεξιά και στη δεξιά.

Ανεξάρτητα πάντως από τις αξιολογήσεις των ηγετών, ολοένα και περισσότεροι επιζητούν έναν πιο ενεργό ρόλο από πλευράς ΕΕ σε ζητήματα άμυνας και εξωτερικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα, το 75,3% των νέων από 17 έως 24 και το 72,6% από 25 έως 39 υποστηρίζουν τη διαμόρφωση μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής. Ακόμη περίπου 7 στους 10 θεωρούν αναγκαία μια κοινή εξωτερική πολιτική. Σε κάθε περίπτωση, οι νεότεροι (όπως και συνολικά οι πολίτες ανεξαρτήτως ηλικίας) στρέφονται περισσότερο προς την ΕΕ παρά τις ΗΠΑ για τη στήριξη της χώρας. Ενδεικτικά, η μεγάλη πλειονότητα (άνω του 60%) θεωρεί ότι ο καλύτερος σύμμαχος της Ελλάδας είναι η Γαλλία και δευτερευόντως οι Ηνωμένες Πολιτείες.