Γιατί οι ανανεώσιμες πηγές δεν ρίχνουν τις τιμές ρεύματος στην Ελλάδα

Οι ΑΠΕ φαίνεται ότι αδυνατούν να ρίξουν τη χονδρεμπορική τιμή του ρεύματος, παρά τα λεγόμενα περί του αντιθέτου.

Όπως προκύπτει από την εικόνα του ενεργειακού μείγματος την προηγούμενη εβδομάδα, αλλά και χθες, οι ΑΠΕ κατέλαβαν σταθερά την πρωτοκαθεδρία, σε αντίθεση με το φυσικό αέριο, το οποίο σημείωσε κάθετη μείωση. Ωστόσο, αυτή η μεγάλη αύξηση της παραγωγής ΑΠΕ δεν συνέβαλε, όπως θα ανέμενε κάποιος, στην αποκλιμάκωση της χονδρικής τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος στην Αγορά Επόμενης Ημέρας (DAM). Γεγονός που οφείλεται σε μια σειρά στρεβλώσεων στην εγχώρια ενεργειακή αγορά.

Ας δούμε τα στοιχεία. Την Πέμπτη 7 Απριλίου, η συμμετοχή του φυσικού αερίου στο ενεργειακό μείγμα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Χρηματιστηρίου Ενέργειας, ήταν σε ποσοστό 13,66%, επίπεδο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιστορικά χαμηλό στη διάρκεια της ενεργειακής κρίσης. Οι ΑΠΕ συμμετείχαν με ποσοστό 47,54%, με δεύτερες τις εισαγωγές στο 23,27%. Ο λιγνίτης είχε πολύ περιορισμένη παρουσία, στο 6,42%, ενώ ακόμη χαμηλότερη ήταν η συμμετοχή των υδροηλεκτρικών με ποσοστό 4,8%.

Η μέση χονδρεμπορική τιμή εκκαθάρισης διαμορφώθηκε στα 230,33 €/MWh, μία μείωση όχι και τόσο εντυπωσιακή, αν συγκριθεί με την εικόνα της προηγούμενης ημέρας, 6 Απριλίου, όπου η μέση χονδρεμπορική τιμή εκκαθάρισης ανήλθε στα 282,87 €/MWh με την συμμετοχή των ΑΠΕ μόλις στο 26,3%, του φυσικού αερίου στο 32,6% και τις υπόλοιπες κατηγορίες να παραμένουν σχετικά αμετάβλητες.

Την Παρασκευή 8 Απριλίου, το φυσικό αέριο ήταν στο 17,31%, με τις ΑΠΕ στο 45% και πάλι δεύτερες τις εισαγωγές, στο 24,66%. Οι λιγνίτες παρουσιάζουν μείωση στο 3,57%. Την ημέρα αυτή η χονδρεμπορική τιμή, αντί να μειώνεται ή να διατηρείται σταθερή, αυξάνεται κατά 7,22%, στα 246,95 €/MWh.

Χθες, 11 Απριλίου, η συμμετοχή των ΑΠΕ ξεπέρασε το 50%, ήταν συγκεκριμένα στο 51,10%, με το φυσικό αέριο στο 15,43%, δεύτερες τις εισαγωγές με 18,08% και τον λιγνίτη στο 6,80%.  Η μέση χονδρεμπορική τιμή στην DAM διαμορφώθηκε στα 243,08 ευρώ/MWh, σημειώνοντας αύξηση κατά 44,50%!

Πώς γίνεται, λοιπόν, οι ΑΠΕ να κυριαρχούν στο ενεργειακό μείγμα, αλλά η χονδρεμπορική τιμή να παραμένει υψηλή; Κατ' αρχάς, να επισημάνουμε δύο σημεία:

Για την εκκαθάριση της ελληνικής Αγοράς Επόμενης Ημέρας το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (ΕΧΕ) εφαρμόζει, όπως και τα ευρωπαϊκά, τον ίδιο αλγόριθμο για τη διαμόρφωση της τιμής εκκαθάρισης στη Ζώνη Προσφορών της Ελλάδας, με τους συμμετέχοντες να έχουν πρόσβαση στους ίδιους τύπους εντολών και αλγόριθμο επίλυσης.

Από τη συμμετοχή των ΑΠΕ, με τις τρέχουσες τιμές της χονδρεμπορικής αγοράς, ο μεγάλος ωφελημένος παραμένει ο ΕΛΑΠΕ, ο οποίος αιμοδοτείται με έσοδα που προκύπτουν από τις διαφορές των σταθερών τιμών των συμβάσεων πώλησης  «πράσινης» ηλεκτρικής ενέργειας και της τρέχουσας χονδρικής τιμής.

Ωστόσο, η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με πηγές του ΕΧΕ, παρουσιάζει ορισμένες… ιδιαιτερότητες ως προς τους όρους που επηρεάζουν τη διαμόρφωση τιμών.

• Η παρουσία των ΑΠΕ, αν και ισχυρή στο μείγμα παραγωγής, δεν παρουσιάζει ανάλογα στοιχεία ενεργητικής διαμόρφωσης τιμών. Αυτό οφείλεται, αφενός, στον τρόπο εισαγωγής των προβλέψεων για τις κατηγορίες των συμβάσεων Feed-in-Tariff (FiΤ) και Λειτουργικής Ενίσχυσης Σταθερής Τιμής (ΣΕΣΤ), με άλλα λόγια, αυτές που έχουν σταθερές ταρίφες, οι ποσότητες των οποίων καταλαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος και εισάγονται, βάσει των σχετικών προβλέψεων του Κανονισμού της Αγοράς Επόμενης Ημέρας και Ενδοημερήσιας Αγοράς, με προτεραιότητα και τιμή ίση με την ελάχιστη δυνατή (-500 €/MWh). Από την άλλη, οι υπόλοιπες κατηγορίες συμβάσεων ΑΠΕ, αυτές, δηλαδή, των Συμβάσεων Λειτουργικής Ενίσχυσης Διαφορικής Προσαύξησης, καθώς και οι ΑΠΕ χωρίς ταρίφες, εξακολουθούν και αυτές, για λόγους που συναρτώνται με το καθεστώς ανάληψης κόστους αποκλίσεων, να αποδέχονται στην Αγορά Επόμενης Ημέρας οποιαδήποτε τιμή, εξασφαλίζοντας ότι οι ποσότητές τους δεν θα εισαχθούν μερικώς, δεν θα περικοπούν, δηλαδή, στην DAM.
• Έτσι, όλη η ενέργεια από ΑΠΕ μπαίνει κατά προτεραιότητα στην εκκαθάριση και το υπόλοιπο μέρος της ζήτησης καλύπτεται από τις συμβατικές μονάδες παραγωγής (φυσικό αέριο, λιγνίτες, νερά) και τις εισαγωγές. Οι αυξημένες ποσότητες των ΑΠΕ συμπιέζουν μεν προς τα κάτω τη συμμετοχή των συμβατικών μονάδων και των εισαγωγών (όσες από αυτές παραμένουν εντός Ελλάδας και δεν ακολουθούν διαδρομή transit), ωστόσο, δεν επαρκούν για την κάλυψη της ζήτησης. Να θυμίσουμε ότι δεν υπάρχει ακόμα αποθήκευση ΑΠΕ, άρα, η ενέργειά τους χρησιμοποιείται τη στιγμή που παράγεται, κι αυτό όταν το επιτρέπουν οι κλιματικές συνθήκες.
• Δεν υπάρχουν ελεγχόμενες πηγές ενέργειας, μέσω της αποθήκευσης φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού, γεγονός που οδηγεί στην αδυναμία εξισορρόπησης των ωριαίων μεταβολών της χονδρεμπορικής τιμής.
• Οι συμβατικές μονάδες στην τιμή που προτείνουν στην DAM εντάσσουν όλα τα λειτουργικά κόστη τους, καθώς και το κεφαλαιουχικό. Έτσι, μπαίνοντας τελευταίες στη σειρά ένταξης και ειδικότερα οι ακριβότερες μονάδες φυσικού αερίου, καθορίζουν τελικά την τιμή εκκαθάρισης.
• Σε αντίθεση με την Κεντρική Ευρώπη, στην οποία παρατηρούνται κατά κανόνα χαμηλότερα επίπεδα τιμών, η ελληνική αγορά παρουσιάζει χαμηλό βαθμό διασυνδεσιμότητας και σύζευξης με τις γειτονικές χώρες. Επιπλέον, παρατηρείται στις ώρες κατά τις οποίες η παραγωγή ΑΠΕ μεγιστοποιείται και η αντίστοιχη παραγωγή των συμβατικών μονάδων ελαχιστοποιείται, η τιμή της Ελληνικής Ζώνης προσφορών να καθορίζεται από τις ιδιαίτερα αυξημένες τιμές των γειτονικά συζευγμένων ζωνών και κυρίως της Ιταλίας. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί δομικό στοιχείο της σύζευξης αγορών, όπου οι ακριβότερες εντολές αγοράς των γειτονικών αγορών επιδρούν στη διαμόρφωση τιμών μέσω των εξαγωγών.  
• Η τιμή της DAM καθορίζεται επιπλέον και από τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας, τα επίπεδα τιμών των οποίων διατηρούνται υψηλά, ώστε να μπορούν να εξασφαλίσουν μέσω της Αγοράς Επόμενης Ημέρας την πλειοψηφία των ποσοτήτων τους, καθώς η Ενδοημερήσια Αγορά και η Αγορά Εξισορρόπησης παραμένουν με χαμηλή ρευστότητα, ανταγωνισμό και υψηλότερες τιμές. Άρα, προσπαθούν να εξασφαλίζουν τις ποσότητες που χρειάζονται στην Αγορά Επόμενης Ημέρας, ώστε να μη χρειαστεί να απευθυνθούν στην Ενδοημερήσια αγορά ή την Αγορά Εξισορρόπησης, που είναι ακριβότερες.

Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, μεσομακροπρόθεσμα να βελτιωθεί η εικόνα του ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και να συμβάλει στη διαμόρφωση καλύτερων τιμών, λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη διείσδυση των ΑΠΕ;

1. Η λειτουργία Αγοράς Διαθεσιμότητας Ισχύος, η οποία τιμολογεί και αμείβει μακροπρόθεσμα την αξία διαθεσιμότητας ισχύος για την παροχή υπηρεσιών εξισορρόπησης, μπορεί να εξομαλύνει τις τιμές των αγορών φυσικής παράδοσης, να συμβάλει αποτελεσματικά στη δημιουργία οικονομικών σημάτων για επενδύσεις αντιμετώπισης της στοχαστικότητας των ΑΠΕ και την αποφόρτιση των τιμών της Αγοράς Επόμενης Ημέρας, στην οποία συμπεριλαμβάνονται κεφαλαιουχικά κόστη.
2. Η λειτουργία της συνεχούς διαπραγμάτευσης στην ενδοημερήσια αγορά θα συμβάλει αποφασιστικά στη βελτίωση των προβλέψεων των ΑΠΕ, τόσο στην Αγορά Επόμενης Ημέρας όσο και στην Ενδοημερήσια Αγορά, καθώς επίσης και στη μείωση του κόστους εξισορρόπησης, που μετακυλίεται αυτή τη στιγμή στον ΕΛΑΠΕ και στους προμηθευτές.
3. Η δημιουργία μονάδων αποθήκευσης, ειδικά σε συνδυασμό με τις ΑΠΕ, μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ανταγωνισμού στην Αγορά Επόμενης Ημέρας, στην παροχή υπηρεσιών εξισορρόπησης, λαμβάνοντας μερίδιο από τις συμβατικές μονάδες παραγωγής που τις παρέχουν κατά αποκλειστικότητα, και στη διαχείριση ασφάλειας εφοδιασμού σε περιόδους έλλειψης ενεργειακών πόρων και υψηλών τιμών (αποθήκες και υποδομές φυσικού αερίου).
4. Η ανάπτυξη κουλτούρας αντιστάθμισης κινδύνου, hedging, για τους προμηθευτές και εξασφάλισης χρηματοροών για τους παραγωγούς, και η χρήση των διαθέσιμων πλέον εργαλείων της Προθεσμιακής Αγοράς, όπως διμερή συμβόλαια και συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης διαπραγματευόμενα σε οργανωμένες αγορές. Η μικρή αξιοποίηση της εγχώριας Προθεσμιακής Αγοράς έχει σαν αποτέλεσμα να μετακυλίεται η χονδρική τιμή στη λιανική αγορά, με δυσβάστακτες συνέπειες για τους καταναλωτές, χωρίς αυτοί να απολαμβάνουν σταθερές τιμές.

Μέρος των παραπάνω παρεμβάσεων περιλαμβάνονται στις προτάσεις του market reform plan, που αναμένεται να παραδοθεί στην Κομισιόν, για την τελική έγκρισή του. Ανάμεσα σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η δημιουργία του Capacity Remuneration Mechanism (πρόδρομος της Αγοράς Διαθεσιμότητας Ισχύος), η συμμετοχή των traders στην ενδοημερήσια αγορά, η εισαγωγή της αποθήκευσης και της διαχείρισης ζήτησης (demand response) κ.λπ.