Επικουρικές συντάξεις: Οι αλλαγές και το κόστος μετάβασης

Με την αναλογία των ασφαλισμένων προς συνταξιούχους από το 2,6 το 2020 να υποχωρεί στο 1,7 το 2050, η μέση επικουρική σύνταξη θα μειωθεί από 16% του μέσου μισθού που είναι σήμερα σε λιγότερο από 10%, εκτίμησε το υπ. Εργασίας, παρουσιάζοντας την πρότασή του για το νέο σύστημα.

Κώστης Χατζηδάκης και Πάνος Τσακλόγλου (φωτ.) μίλησαν για πλήρη αντιστροφή της ηλικιακής πυραμίδας και υποστήριξαν ότι η Ελλάδα προχωρά με καθυστέρηση στον δρόμο που έχουν ακολουθήσει ήδη πολλές ανεπτυγμένες χώρες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις παρενέργειες της γήρανσης του πληθυσμού τους.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασαν σε πάρα πολλές χώρες του ΟΟΣΑ, πάνω από το 50% του εργατικού δυναμικού καλύπτεται συμπληρωματικά από κάποιο κεφαλαιοποιητικό πρόγραμμα ασφάλισης, ενώ σε χώρες όπως η Σουηδία, η Φινλανδία, η Ολλανδία, η Δανία, το ποσοστό των εργαζομένων που καλύπτονται από κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά προγράμματα υπερβαίνει το 80%.

Βασικό χαρακτηριστικό του νέου συστήματος είναι ότι δημιουργούνται ατομικοί λογαριασμοί («κουμπαράδες») από τους οποίους θα καταβληθούν οι μελλοντικές συντάξεις των νέων εργαζομένων. Οι εισφορές που πληρώνει ο κάθε νέος εργαζόμενος θα πηγαίνουν στη δική του σύνταξη, η οποία θα υπολογίζεται στη βάση του σωρευμένου ποσού εισφορών και αποδόσεων.

Το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης θα είναι υποχρεωτικό για το σύνολο των μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων που εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας από 1η Ιανουαρίου 2022 και είναι υπόχρεοι επικουρικής ασφάλισης (μισθωτοί δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, δικηγόροι και μηχανικοί).
Προαιρετικά, αν δηλαδή το επιθυμούν, μπορούν να ενταχθούν σε αυτό ασφαλισμένοι κάτω των 35 ετών οι οποίοι είτε δεν έχουν υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση (π.χ. ένας λογιστής), είτε είναι ήδη ασφαλισμένοι στο υφιστάμενο σύστημα.

Το ύψος των εισφορών για το νέο επικουρικό σύστημα παραμένει ως έχει (6% για τους μισθωτούς και βάσει ασφαλιστικής κλάσης για τους αυτοαπασχολούμενους).

Η διαχείριση των ατομικών αυτών λογαριασμών -των ατομικών «κουμπαράδων»- θα γίνεται μέσω ενός νέου δημόσιου φορέα, ενός νέου Ταμείου που θα διοικείται από πιστοποιημένους επαγγελματίες. Θα δημιουργηθεί περιορισμένος αριθμός προσεκτικά σχεδιασμένων επενδυτικών χαρτοφυλακίων, όπου -με επιλογή του ασφαλισμένου και ανάλογα με το προφίλ του- θα επενδύονται τα κεφάλαια του «ασφαλιστικού κουμπαρά» του.
Κάθε εργαζόμενος θα μπορεί να έχει τον πλήρη έλεγχο των εισφορών του και των αποδόσεών τους μέσω πρόσβασης από το κινητό ή/και τον υπολογιστή του ανά πάσα στιγμή, όπως συμβαίνει και με το e-banking.

Το Ταμείο που θα διαχειρίζεται τις εισφορές, που θα ονομάζεται ΤΕΚΑ (Ταμείο Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης), θα είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Θα υπόκειται σε ισχυρή κρατική εποπτεία και θα επενδύει με αυστηρά και διαφανή κριτήρια.

Από τη σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση δεν επηρεάζεται ούτε η καταβολή ούτε το ύψος των επικουρικών συντάξεων του υφιστάμενου συστήματος.

Το κόστος

Καθησυχαστικό εμφανίζεται το υπουργείο Εργασίας για το κόστος μετάβασης. Υποστηρίζει ότι η ωρίμανση του νέου συστήματος θα είναι αργή. Το ποσοστό κάλυψης των ασφαλισμένων από τη νέα επικουρική θα ξεπεράσει το 50% το 2045 και το 90% το 2065.

Το κόστος μετάβασης εκτιμάται σε 300 εκατ. ευρώ -κατά μέσο όρο- κάθε χρόνο για την πρώτη 10ετία εφαρμογής του νέου συστήματος. Η πραγματική μέση ετήσια επιβάρυνση του προϋπολογισμού για την περίοδο αναφοράς (2022-2070) υπολογίζεται σε 120 εκατ. ευρώ ή, σωρευτικά, 6 δισ. έως το 2070 (= ταμειακό κενό - επιπρόσθετα δημοσιονομικά έσοδα).

Το περιορισμένο κόστος, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, οφείλεται στο ότι οι απώλειες εσόδων του «παλιού» ταμείου επικουρικής ασφάλισης θα αντισταθμιστούν από τα πρόσθετα δημοσιονομικά έσοδα που θα προκύψουν χάρη στη μεταρρύθμιση:

• Αύξηση εγχώριων επενδύσεων κατά 0,6% ΑΕΠ μεσοσταθμικά την περίοδο 2022-2070
• Ενίσχυση της απασχόλησης (+0,4% το 2070)
• Αύξηση ΑΕΠ 6-7% το 2070

Υποστηρίζεται παράλληλα ότι η επίπτωση της μεταρρύθμισης στον λόγο Χρέους/ΑΕΠ θα είναι αμελητέα έως το 2030 και πολύ μικρή έως το 2040.

Οι απολαβές

Σύμφωνα με την παρουσίαση του υπ. Εργασίας, το νέο σύστημα οδηγεί σε υψηλότερες συντάξεις. Ως προς αυτό δόθηκε ένα παράδειγμα:

• 153 € Μηνιαία επικουρική σύνταξη με το «παλιό» σύστημα για εργαζόμενο αμειβόμενο με τον κατώτατο μισθό, 650€, & 40 έτη ασφάλισης.
• 219 € Μηνιαία επικουρική σύνταξη με το Νέο Κεφαλαιοποιητικό σύστημα (υποθέτοντας αποδόσεις ίσες με τον μέσο όρο των αποδόσεων των κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών συστημάτων των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ - περίοδος αναφοράς 2008-2018).
• 257 € Μηνιαία επικουρική σύνταξη με το Νέο Κεφαλαιοποιητικό σύστημα (υποθέτοντας αποδόσεις ίσες με τη μέση ετήσια απόδοση των αποθεματικών του ΕΦΚΑ που διαχειρίζεται το Μεικτό Αμοιβαίο Κεφάλαιο της ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών - περίοδος αναφοράς 2003-2020).

Τι δήλωσαν Κ. Χατζηδάκης, Π. Τσακλόγλου, Π. Καρασιώτου

Ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Κωστής Χατζηδάκης δήλωσε στην εισαγωγική του τοποθέτηση: «Σήμερα παρουσιάζουμε το νομοσχέδιο για την μεταρρύθμιση του συστήματος της επικουρικής ασφάλισης, υλοποιώντας έτσι μια ακόμα βασική μας προεκλογική δέσμευση. Προηγήθηκε η παρέμβασή μας στο σκέλος της κύριας σύνταξης με τον νόμο 4670/2020, με τον οποίο η κυβέρνηση διόρθωσε αρκετές από τις ατέλειες του «νόμου Κατρούγκαλου».

Συνεχίζουμε με την αλλαγή της αρχιτεκτονικής του συστήματος για τις επικουρικές συντάξεις, που -μαζί με τις κύριες συντάξεις- συνιστούν τον πρώτο πυλώνα του ασφαλιστικού μας συστήματος.

Ο τίτλος του νομοσχεδίου είναι «ασφαλιστική μεταρρύθμιση για τη νέα γενιά». Είναι μια παρέμβαση με το  βλέμμα στους νέους που επιδιώκει -με βάση τις γενικότερες οικονομικές και δημογραφικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί- να σιγουρέψει και να αυξήσει τις συντάξεις των νέων εργαζομένων.

Το ασφαλιστικό σύστημα επηρεάζεται από μια σειρά παράγοντες όπως η δημοσιονομική σταθερότητα και οι ρυθμοί ανάπτυξης. Επηρεάζεται όμως και από το δημογραφικό. Στο δημογραφικό είναι γνωστό ότι υπάρχει τα τελευταία χρόνια μια επιδείνωση. Η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους είναι πλέον 1,7 προς 1, ενώ το σύστημα δομήθηκε -αρκετές δεκαετίες πριν- με αναλογία 4 προς 1.

Πρόκειται για ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει όλη η Ευρώπη, όμως η Ελλάδα ακόμα περισσότερο. Εκτιμάται ότι το 2030 θα έχουμε πάρει από την Ιταλία μια ανεπιθύμητη πρωτιά: Αυτή της πιο γερασμένης χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης! Δε γίνεται σχεδιάζοντας το μέλλον της νέας γενιάς να αγνοεί κανείς αυτή την παράμετρο.

Παράλληλα, παρά τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς στο ασφαλιστικό μας σύστημα, αυτό εξακολουθεί να μην είναι πλήρως εναρμονισμένο με τις εξελίξεις στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και να μην έχει τους βαθμούς ελευθερίας που υπάρχουν αλλού. Με άλλα λόγια, οι επιλογές που έχουν οι ασφαλισμένοι για το μέλλον τους στην Ελλάδα εξακολουθούν να είναι λιγότερες σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Γι’ αυτό ερχόμαστε τώρα και βάζουμε σε ευρωπαϊκή τροχιά την επικουρική ασφάλιση. Εισάγουμε δηλαδή το κεφαλαιοποιητικό σύστημα ή σε απλά ελληνικά τον «ατομικό κουμπαρά» για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας (αυτούς δηλαδή που μπαίνουν στην αγορά εργασίας από 1η Ιανουαρίου 2022- και για όσους είναι μέχρι 35 ετών και αποφασίσουν να ενταχθούν στο νέο σύστημα.

Το νέο σύστημα εισάγεται σταδιακά, ακολουθώντας και ως προς αυτό το μοντέλο πολλών ευρωπαϊκών κρατών, ιδιαίτερα δε των σκανδιναβικών χωρών όπως η Σουηδία, που φημίζονται για την αποτελεσματικότητα του κοινωνικού τους κράτους.

Τι πετυχαίνουμε με αυτή την παρέμβαση;

- Πρώτο πλεονέκτημα είναι ότι ο νέος ασφαλισμένος θα αποκτήσει σημαντικό έλεγχο πάνω στη σύνταξή του και στο τελικό της ύψος. Δεν θα αποφασίζουν άλλοι γι’ αυτόν, χωρίς αυτόν. Η παρέμβασή μας λοιπόν βοηθά στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των νέων προς το ασφαλιστικό σύστημα, συνδέοντάς τους με τη σύνταξή τους. Πολλοί νέοι πιστεύουν ότι «δεν θα πάρω ποτέ σύνταξη». Αυτή την αντίληψη πάμε να αλλάξουμε.

- Δεύτερο πλεονέκτημα είναι ότι με το σύστημα του «προσωπικού κουμπαρά» θα δημιουργηθεί μια νέα κουλτούρα αποταμίευσης. Τα χρήματα που θα αποταμιευθούν θα επενδυθούν με σωστότερο και πιο επαγγελματικό τρόπο. Έτσι θα γίνουν περισσότερες επενδύσεις που σημαίνουν ανάπτυξη, νέες θέσεις εργασίας, αυξημένα έσοδα για το δημόσιο ταμείο.

- Τρίτον πλεονέκτημα, ότι τα νέο σύστημα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερες επικουρικές συντάξεις για τους νέους ασφαλισμένους. Αυτό δείχνει η ευρωπαϊκή εμπειρία την οποία ακολουθούμε. Μια σειρά από στοιχεία τα οποία παρουσιάζουμε δείχνει ότι η αξιοποίηση των πόρων μέσω αυτού του συστήματος έχει αποδειχθεί αποτελεσματικότερη.

- Και τέταρτο, η παρέμβαση αυτή ενισχύει τη βιωσιμότητα του ευρύτερου ασφαλιστικού συστήματος καθώς εισάγει μια ποικιλομορφία, αποφεύγοντας δηλαδή το δημόσιο και οι ασφαλισμένοι να βάζουν όλα τα αυγά τους για τις κοινωνικές ασφαλίσεις στο ίδιο καλάθι όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα.

Η μεταρρύθμιση αυτή συνοδεύεται από μια ένα σύστημα διπλής εγγύησης: Για τους σημερινούς ασφαλισμένους δεν θα αλλάξει απολύτως τίποτε. Οι συντάξεις του υφιστάμενου συστήματος είναι πλήρως διασφαλισμένες γιατί όποιο χρηματοδοτικό κενό προκύψει, θα καλυφθεί χωρίς προβλήματα από τον προϋπολογισμό.

Και για τους νεοεισερχόμενους, ακόμα και στην απίθανη περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά με τις επενδύσεις των αποταμιεύσεών τους, το κράτος παρέχει εγγύηση ότι η σύνταξη δεν θα είναι χαμηλότερη από τις εισφορές που κατέβαλαν.

Επομένως η ασφαλιστική μεταρρύθμιση για τη νέα γενιά είναι μια αναγκαία παρέμβαση που υπαγορεύεται από τις ανάγκες των νέων, τις ανισορροπίες του ασφαλιστικού συστήματος και τις πολιτικές που εφαρμόζονται στις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες.

Τυχόν αδιαφορία για το πρόβλημα θα ήταν συνηγορία υπέρ ενός συστήματος που έχουμε δει και στην πατρίδα μας πώς έχει λειτουργήσει στο παρελθόν. Οι δυσάρεστες εμπειρίες είναι άλλωστε έντονα χαραγμένες στη μνήμη των ασφαλισμένων.

Για να γίνουμε Ευρώπη, πρέπει να ακολουθήσουμε τις πολιτικές της Ευρώπης και αυτό επιχειρούμε σήμερα».

Ο υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Πάνος Τσακλόγλου υπογράμμισε: «Παρουσιάζουμε σήμερα την πρότασή μας για την αλλαγή της αρχιτεκτονικής της επικουρικής ασφάλισης. Πρόκειται για μια ουσιώδη διαρθρωτική μεταρρύθμιση που μεριμνά για την επάρκεια των μελλοντικών επικουρικών συντάξεων των νέων εργαζομένων, χωρίς να τίθενται σε κίνδυνο οι σημερινές συντάξεις.

Το νομοσχέδιο προβλέπει την σταδιακή μετατροπή του συστήματος των επικουρικών συντάξεων από διανεμητικό σε κεφαλαιοποιητικό και σύντομα θα δοθεί προς διαβούλευση ενώ στη συνέχεια θα κατατεθεί στη Βουλή.

Το νέο δημόσιο σύστημα επικουρικής ασφάλισης σχεδιάστηκε με βάση την εμπειρία χωρών με αξιοζήλευτο επίπεδο κοινωνικής προστασίας. Για τις ανάγκες του νέου συστήματος θα συσταθεί ένα νέο δημόσιο ταμείο που θα διοικείται από πιστοποιημένους επαγγελματίες οι οποίοι θα επιλέγονται με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια και ανοιχτές διαδικασίες επιλογής.

Με την προτεινόμενη μεταρρύθμιση επιδιώκεται:

• Η μείωση του δημογραφικού κίνδυνου στο σύνολο της κοινωνικής ασφάλισης
• Η εξασφάλιση υψηλότερων επικουρικών συντάξεων στους μελλοντικούς συνταξιούχους
• Η μετατροπή του ασφαλιστικού συστήματος σε μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας
• Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των νέων ασφαλισμένων στο δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα με την παροχή ισχυρών κινήτρων για νόμιμη εργασία.

Το προτεινόμενο νομοσχέδιο περιλαμβάνει δύο σημαντικές κρατικές εγγυήσεις. Πρώτον, το κράτος εγγυάται την καταβολή των συντάξεων του υφισταμένου συστήματος με υπολογισμό τους ωσάν στο σύστημα να συμμετείχαν όλοι οι ασφαλισμένοι (παλαιοί και νέοι). Δεύτερον, ακόμα και στην εξαιρετικά απίθανη περίπτωση που οι σωρευτικές αποδόσεις των επενδύσεων του ατομικού λογαριασμού του ασφαλισμένου στο νέο σύστημα είναι αρνητικές, το κράτος εγγυάται ότι η επικουρική του σύνταξη θα αντιστοιχεί στις εισφορές που κατέβαλε ο ασφαλισμένος σε πραγματικούς όρους. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει ότι οι ασφαλισμένοι του νέου συστήματος θα είναι προστατευμένοι από τυχόν ακραίες διακυμάνσεις των αγορών.

Για λόγους πληρότητας, διαφάνειας και επιστημονικής τεκμηρίωσης, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων ανέθεσε την εκπόνηση τριών οικονομικών μελετών των επιπτώσεων της εισαγωγής του νέου συστήματος επικουρικής ασφάλισης: (α) στην Εθνική Αναλογιστική Αρχή αναλογιστική μελέτη, (β) στο Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) μελέτη μακροοικονομικών επιπτώσεων και (γ) στον Οργανισμό Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους (ΟΔΔΗΧ) μελέτη βιωσιμότητας του δημοσίου χρέους. Οι μελέτες αυτές θα κατατεθούν στη Βουλή μαζί με το σχέδιο νόμου – κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά- σε ασφαλιστικό νομοσχέδιο.

H προτεινόμενη μεταρρύθμιση δεν απαντά σε ένα πρόβλημα αποσπασματικά και εκ των υστέρων αλλά το εντοπίζει, το αξιολογεί και το αντιμετωπίζει, προτείνοντας συνολική λύση. Πρόκειται για εγχείρημα με κατ’ εξοχήν μακρόπνοο χαρακτήρα, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκονται οι επικουρικές συντάξεις της νέας γενιάς.

Η εμπειρία της χώρας μας αλλά και άλλων χωρών δείχνει ότι για κάθε απόφαση που δεν λαμβάνεται εγκαίρως στον θεσμό της κοινωνικής ασφάλισης, καθώς η οικονομία και η κοινωνία μετασχηματίζονται, το πρόβλημα, συνήθως, επανέρχεται και μάλιστα υπό χειρότερες συνθήκες. Με αυτή την οπτική αλλά και διότι θεωρούμε ότι το ασφαλιστικό είναι ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας για την κοινωνία μας, προσβλέπουμε σε ειλικρινή διάλογο, με νηφαλιότητα και πνεύμα συναίνεσης και κοινής ευθύνης»

Τέλος, η Γενική Γραμματέας Κοινωνικής Ασφάλισης Παυλίνα Καρασιώτου αναφέρθηκε στις βασικές αρχές που ακολουθήθηκαν ως προς το σχεδιασμό του νέου συστήματος Τόνισε ότι έχουν ληφθεί υπόψη οι καλές πρακτικές των άλλων χωρών, οι κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ και των διεθνών οργανισμών, αλλά και οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής πραγματικότητας, ενώ αναφέρθηκε και σε μη πετυχημένες πρακτικές οι οποίες λήφθηκαν υπόψη ώστε να αποφευχθούν λάθη. Όπως σημείωσε, «το νέο σύστημα σχεδιάστηκε πάνω στις αρχές της ορθής εταιρικής διακυβέρνησης, της επαγγελματικής διαχείρισης των επενδύσεων, αλλά και στον ισχυρό έλεγχό του εκ μέρους του νέου Ταμείου, προς όφελος των ασφαλισμένων». Καταλήγοντας, επεσήμανε ότι με την κατάθεση και ψήφιση του νομοσχεδίου αρχίζει ο δρόμος της εφαρμογής του, με το Υπουργείο να έχει ξεκινήσει με τις υπουργικές αποφάσεις και τις λοιπές οργανωτικές πτυχές, ώστε να είμαστε έγκαιρα σε θέση να αρχίσουμε να παρέχουμε στους ασφαλισμένους αυτά που υποσχόμαστε.