Πώς το δημογραφικό απειλεί να εκτροχιάσει το ασφαλιστικό

Η Δημογραφική Γήρανση είναι ήδη εδώ και απειλεί το ασφαλιστικό. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι συμμετέχοντες στην χθεσινή, διαδικτιακή συζήτηση που διοργάνωσε ο ανεξάρτητος ερευνητικός οργανισμός διαΝΕΟσις με θέμα τις προκλήσεις του μέλλοντος σε ασφαλιστικό και δημογραφικό. Όσο εύκολη βέβαια ήταν η διαπίστωση του δημογραφικού προβλήματος, τόσο δυσκολότερη ήταν επίτευξη συμφωνίας όσον αφορά το ασφαλιστικό και κυρίως τις αναγκαίες λύσεις.  

Η πολυπλοκότητα του προβλήματος άλλωστε, το οποίο όπως χαρακτηριστικά επεσήμανε ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά Πλάτον Τήνιος γερνάει μαζί με τον πληθυσμό της χώρας, αλλά και οι δυσκολίες της προωθούμενης κυβερνητικής παρέμβασης προκάλεσαν πολλαπλά τον αντίλογο, από όλους τους συμμετέχοντες. Επίσης, κοινός παρονομαστής, ήταν η αναγκαιότητα μιας ευρύτατης κοινωνικής και πολιτικής συναίνεσης και στόχο τον μετριασμό των κοινωνικών και δημοσιονομικών επιπτώσεων από την διαιώνιση του προβλήματος. 

Στη συζήτηση συμμετείχαν ο υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Πάνος Τσακλόγλου, η πρώην υπουργός Εργασίας, Βουλευτής επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ Έφη Αχτσιόγλου, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά και πρώην διοικητής του ΙΚΑ Μιλτιάδης Νεκτάριος, ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά και μέλος της Ομάδας Σπράου, που συνέταξαν την γνωστή έκθεση για το Ασφαλιστικό, σχεδόν 24 χρόνια πριν, Πλάτων Τήνιος και ο καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου Μάνος Ματσαγκάνης.

Σύμφωνα με τον υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Πάνο Τσακλόγλου, το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης, που έρχεται ως απάντηση στο δημογραφικό, θα επιφέρει σημαντικά υψηλότερες συντάξεις στους ασφαλισμένους, καθώς θα επιτυγχάνονται ιδιαίτερα υψηλότερες αποδόσεις από την κεφαλαιοποίηση των εισφορών Μάλιστα, ο υφυπουργός αποκάλυψε ότι στην προωθούμενη μεταρρύθμιση εξετάζεται η ύπαρξη «ρήτρας μη αρνητικών αποδόσεων» ώστε οι ασφαλισμένοι να λάβουν στο τέλος του ασφαλιστικού τους βίου,  τουλάχιστον το ύψος των εισφορών που έχουν καταβληθεί.

Το σημερινό ασφαλιστικό σύστημα είναι εκτεθειμένο σε μεγάλο δημογραφικό κίνδυνο, επεσήμανε ο υφυπουργός, καθώς το προσδόκιμο της υγειούς διαβίωσης  αυξάνεται ταχύτατα με βάση ιστορικά στάνταρτ, ενώ παρουσιάζεται και ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό συνολικής γονιμότητας. Σύνθεση του πληθυσμού μας αλλάζει διαρκώς – το 1950 οι άνω των 65 ήταν το 0,5 εκατομμύριο και οι νέοι κάτω των 25 ετών ήταν 3,8 εκατομμύρια. Το 2019 οι νέοι κάτω των 25 είναι 2,5 εκατομμύρια και οι άνω των 65 είναι 2,3 εκατομμύρια.   Η Ελλάδα έχασε 1,3 εκατ. νέους (-35%) μέσα σε 40 έτη. Και αντίστοιχα, απέκτησε διπλάσιους ηλικιωμένους άνω των  65 ετών  (+93%).

Μάλιστα, ο υφυπουργός Εργασίας εκτίμησε ότι το δημογραφικό θα επιδεινωθεί στο μέλλον, με αποτέλεσμα να έχουμε την πλήρη αντιστροφή της ηλικιακής πυραμίδας με αποτέλεσμα  οι πολίτες άνω των 60 ετών από 11% του πληθυσμού το 1960, να φτάσουν στο 42% το 2060, ενώ ο λόγος των ασφαλισμένων προς συνταξιούχους θα πέσει από το 2,67 στο 1,58 το 2060.  

Αυτή η δραματική γήρανση του πληθυσμού, παράλληλα με τη μείωσή του, καθώς και η ανάγκη για διαφοροποίηση του ασφαλιστικού κινδύνου, οδηγούν σύμφωνα με τον υφυπουργό στην ανάγκη μεταρρύθμισης, που στην παρούσα φάση αφορά την επικουρική ασφάλιση, με το σύστημα να παραμένει  δημόσιο αλλά να μετατρέπεται  σταδιακά από διανεμητικό σε κεφαλαιοποιητικό. Το νέο ταμείο θα έχει επαγγελματική διαχείριση όσο το δυνατόν μακρύτερα από πολιτικές παρεμβάσεις, ισχυρή εποπτεία και την μέγιστη δυνατή διαφάνεια για τους ασφαλισμένους του.

Παράλληλα βέβαια, η αύξηση των αποταμιεύσεων θα έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη υψηλότερων ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, και εν τέλει, υψηλότερες μελλοντικές συντάξεις, καθώς θα επιτευχθούν υψηλότερες αποδόσεις. Μάλιστα, ο κ. Τσακλόγλου εκτίμησε ότι ο κίνδυνος της αγοράς  είναι μικρότερος από ότι νομίζουμε, σε σχέση πάντα και με τον μεγάλο χρονικό ορίζοντα των συγκεκριμένων επενδύσεων.  Παράλληλα, καθώς οι εισφορές σε πολύ μεγάλο βαθμό θα επενδύονται στην ελληνική οικονομία, θα υπάρξουν πολλοί υψηλότεροι  πολλαπλασιαστές επενδύσεων, με αντίστοιχη θετική επίδραση σε οικονομία και μελλοντικά εισοδήματα των συνταξιούχων.

Την εκτίμηση ότι η μεταρρύθμιση ΣΥΡΙΖΑ το 2016 (νόμος Κατρούγκαλου) είναι ικανή να οδηγήσει το ασφαλιστικό σύστημα βιώσιμα, έως το 2070 με τις απαιτούμενες   παρεμβάσεις όπου κριθεί αναγκαίο αλλά χωρίς δομικές αλλαγές, κατέθεσε στη συζήτηση η πρώην υπουργός Εργασίας Έφη Αχτσιόγλου, η οποία παραδέχθηκε ότι το πρόβλημα της μείωσης του πληθυσμού είναι σημαντικό. Σύμφωνα με την πρώην υπουργό, η μεταρρύθμιση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ  εξασφάλισε όχι μόνο την οικονομική βιωσιμότητα του συστήματος (η συνταξιοδοτική δαπάνη θα βαίνει μειούμενη έως το 2070 όταν και θα είναι στο 10,6% του ΑΕΠ) αλλά και η επάρκεια των συντάξεων (το 2070 το ποσοστό αναπλήρωσης θα είναι στο 53,7% του εισοδήματος πριν τη συνταξιοδότηση, ήτοι το 3ο υψηλότερο στην Ε.Ε.), με αποτέλεσμα να μην συντρέχουν λόγοι μιας συνολικής δομικής παρέμβασης στο ασφαλιστικό.

Αναφερόμενη στην προωθούμενη μεταρρύθμιση, εκτίμησε το κόστος μετάβασης σε 55 δισ. ευρώ, ποσό ιδιαίτερα υψηλό και υποστήριξε ότι παράλληλα εκθέτει τους συνταξιούχους σε κίνδυνο μείωσης των συντάξεων και τους νέους ασφαλισμένους σε κινδύνους από την αβεβαιότητα των αγορών.  

Υπέρ της πρότασής του για ευρύτερη κεφαλαιοποίηση του συστήματος ασφάλισης, που θα αφορά τους ασφαλισμένους μετά το 1992, τάχθηκε ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά Μ. Νεκτάριος, υπογραμμίζοντας ότι το πρόβλημα είναι μπροστά, δεν υπάρχει βιωσιμότητα με το ισχύον σύστημα και η Ελλάδα έχει το υψηλότερο αφανές χρέος στο σύστημα των συντάξεων.

Την αναγκαιότητα αναζήτησης μιας ευρύτερα αποδεκτής λύσεις μέσα από κοινωνική και πολιτική συναίνεση έθεσε στο τραπέζι ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά Πλ. Τήνιος, ενώ ο καθηγητής κ. Μ. Ματσαγκάνης αφού υποστήριξε ότι πρέπει το ελληνικό δημόσιο να σταματήσει να χρηματοδοτεί με επιπλέον χρήματα τις συντάξεις, ξεκαθάρισε ότι ο Νόμος Κατρούγκαλου στην πράξη δεν ισχύει καθώς την τελευταία τριετία υπήρξαν παρεμβάσεις και από τις δύο κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ και εξέφρασε την  εκτίμηση ότι και η προωθούμενη  μεταρρύθμιση δεν θα πετύχει το στόχο της, τόσο εξαιτίας του σημαντικού δημοσιονομικού κενού που δημιουργείται όσο και εξαιτίας των πολιτικών κινδύνων που αφορούν κυρίως το πιθανό ενεχόμενο κάποια από τις μελλοντικές κυβερνήσεις να «βάλει χέρι» στον κουμπαρά των νέων ασφαλισμένων, πριν αυτοί βγουν στη σύνταξη, κάπου κοντά στο 2050.

Η έκθεση της Alpha Βank

Να υπάρξει σαφής εικόνα του δημόσιου κόστους από την επικείμενη ασφαλιστική μεταρρύθμιση και να είναι ξεκάθαρο το ποιοι και σε ποιο βαθμό θα επωμισθούν το κόστος μετάβασης, θέτει ως αναγκαιότητα ενόψει της μετατροπής των επικουρικών συντάξεων σε αμιγώς κεφαλαιοποιητικές, η διεύθυνση οικονομικών μελετών της Alpha Bank.

Σε μελέτη με θέμα τις προσπάθειες μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με την γήρανση του πληθυσμού και την κατανομή των κινδύνων μεταξύ των γενεών, οι μελετητές της Alpha Bank υπογραμμίζουν ότι  το σύστημα συνταξιοδότησης στην Ελλάδα απαιτεί, αφενός, μια σειρά μεταρρυθμίσεων που θα βελτιώσουν τη βιωσιμότητα και την επάρκειά του, και από την άλλη, την ορθή και αποτελεσματική σύνδεσή του με τις αλληλεξαρτώμενες μακροοικονομικές πολιτικές.

Στην έκθεση επισημαίνεται  ότι η αναγγελθείσα μεταρρύθμιση είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, δεν επαρκεί όμως για να επιλύσει τα ριζωμένα προβλήματα του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα, ενώ δεν προωθεί παράλληλα και άλλες μεταρρυθμίσεις που συνδέονται με τον δεύτερο και τρίτο συνταξιοδοτικό πυλώνα. Έτσι, το συνταξιοδοτικό σύστημα παραμένει αντιμέτωπο με περαιτέρω προκλήσεις, οι οποίες εκτός από το δημογραφικό πρόβλημα, αφορούν και το ευρύτερο μακροοικονομικό περιβάλλον, αλλά και το πλαίσιο της εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς εργασίας.

Ως προς το δημογραφικό κίνδυνο, ξεκαθαρίζεται ότι το ποσοστό της ηλικιακής ομάδας άνω των 65 ετών στο συνολικό πληθυσμό αναμένεται να φτάσει στο 32,8% έως το 2070, ενώ ο δείκτης εξάρτησης των ατόμων άνω των 65 ετών προς τα άτομα ηλικίας 15-64 ετών, ο οποίος έχει ζωτικό ρόλο στη βιωσιμότητα του συστήματος, προβλέπεται να αυξηθεί από το 35 το 2019, στο 60 το 2070. Ταυτόχρονα, η διάμεση ηλικία αναμένεται να φθάσει τα 51 χρόνια, το ποσοστό γεννητικότητας να παραμείνει κάτω από το 1,6 και το προσδόκιμο ζωής να αυξηθεί στα 86,4 και 90,3 χρόνια για άνδρες και γυναίκες αντιστοίχως έως το 2070.

Για να αντιστραφούν δε,  οι αρνητικές επιπτώσεις της  γήρανση του πληθυσμού στο σύστημα, τίθενται ως λύσεις, η συμμετοχή των ηλικιωμένων στην αγορά εργασίας,  μια αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική που ενσωματώνει την προσφορά εργασίας μεταναστών στην επίσημη αγορά εργασίας καθώς και ο περιορισμός του brain drain και η μείωση της αναντιστοιχίας των δεξιοτήτων με τις θέσεις εργασίας.

Και παρ’ όλα αυτά, το δημογραφικό δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Ειδικά στην Ελλάδα, θα πρέπει να προστεθούν στη λίστα των προβλημάτων, η  πολιτική απροθυμία και αναβλητικότητα να αλλάξει επί της ουσίας το ασφαλιστικό σύστημα.  Η ορθή ανάπτυξη των ιδιωτικών επαγγελματικών και ατομικών συνταξιοδοτικών αποταμιευτικών συστημάτων, δηλαδή του δεύτερου και του τρίτου πυλώνα, αποτελεί επίσης μια μεγάλη πρόκληση, αναφέρουν οι μελετητές, ως εναλλακτική επιλογή για τον εργαζόμενο.

Επιπρόσθετα, η υψηλή φορολογία εισοδήματος και τα ποσοστά εισφορών δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για την επέκταση της συμμετοχής σε ιδιωτικούς πυλώνες συντάξεων.

Βέβαια, στη μελέτη γίνεται κατανοητό ότι  το συνταξιοδοτικό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο ως αυτόνομο, τεχνικό / αναλογιστικό πρόβλημα, αλλά να εξετάζονται κάθε φορά οι ιδιαίτερες παράμετροί του σε συνάρτηση με το μακροοικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο το σύστημα αναπτύσσεται.