Τριτοκοσμική εικόνα στη διαχείριση αποβλήτων

Την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η διαχείριση αποβλήτων στη χώρα μας, με αποτέλεσμα να δέχεται συνεχείς αναφορές από διάφορες περιοχές της χώρας, επισημαίνει ειδική έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη που δημοσιοποιήθηκε την Τρίτη. Σύμφωνα με την έκθεση, αν και η Ελλάδα έχει καταδικαστεί και πληρώνει εξαμηνιαία πρόστιμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την σκανδαλώδη διαχείριση των απορριμμάτων σε πολλές περιοχές της χώρας, τα προβλήματα διαιωνίζονται.

Όπως επισημαίνεται, τα κυριότερα ζητήματα εντοπίζονται στις χαμηλές επιδόσεις της Ελλάδας στη χωριστή συλλογή των αποβλήτων και στη μη επίτευξη του επιθυμητού στόχου ανακύκλωσης, στη λειτουργία χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) και στη μη αποκατάστασή τους (παρά τις δεσμεύσεις προς την Ε.Ε.).

Στην έκθεση αναφέρεται πως δεν προχώρησαν τα έργα τελικής διάθεσης απορριμμάτων που προέβλεπαν τα περισσότερα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης (ΠΕΣΔΑ). Η κυβέρνηση παρουσίασε προ ημερών ένα νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) και αναμένεται η ανανέωση των περιφερειακών σχεδίων. Δεσμεύτηκε, επίσης, πως θα προχωρήσουν άμεσα τα έργα για την κατασκευή μονάδων επεξεργασίας απορριμμάτων.

Μέχρι σήμερα οι περιφέρειες και οι δήμοι προχωρούν σε προσωρινή διαχείριση αποβλήτων ή την εγκατάσταση δεματοποιητών (χιλιάδες τόνοι απορριμμάτων έχουν συσσωρευτεί σε διάφορες περιοχές της χώρας) «με την επίκληση λόγων ανωτέρας βίας» καθώς και στη μεταφορά/διάθεση απορριμμάτων σε άλλους ΧΥΤΑ, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να διαιωνίζεται όπως επισημαίνεται και στην έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη.

Στα προβλήματα, κατά την έκθεση, περιλαμβάνεται και «η λειτουργία των υφιστάμενων έργων διαχείρισης στερεών αστικών αποβλήτων, χωρίς να διαθέτουν τις νόμιμες άδειες και εγκρίσεις ή καθ’ υπέρβαση αυτών και κατά παράβαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας». Τονίζεται, επίσης, και η «παράλειψη της επιβολής των προβλεπόμενων κυρώσεων, αλλά και της ένταξης οικονομικών εργαλείων και κινήτρων στο σύστημα της διαχείρισης των αποβλήτων».

Για την ανακύκλωση επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, πως αρκετοί δήμοι δεν είναι συνδεδεμένοι με Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ), ούτε οι ίδιοι έχουν οργανώσει εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων, κατά παράβαση της σχετικής νομοθεσίας. Οι περισσότεροι δήμοι δεν έχουν ολοκληρωμένα σχέδια για τη χωριστή συλλογή χαρτιού, γυαλιού, μετάλλων και πλαστικών ώστε να διασφαλίζεται καλή ποιότητα και υψηλά ποσοστά συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών.  Υπάρχουν, επίσης, καταγγελίες πολιτών για μη ορθή χωροθέτηση των μπλε κάδων καθώς και τον περιορισμένο αριθμό τους, αλλά και για τη συχνότητα συλλογής. Επιπλέον υπάρχουν καταγγελίες για απόρριψη εντός των μπλε κάδων άλλων αποβλήτων από οικιακά απορρίμματα μέχρι λάστιχα, κ.α.

Οι κυβερνήσεις νομοθετούν κίνητρα ή ποινές για τους δήμους ώστε να ενισχυθεί ουσιαστικά η ανακύκλωση, αλλά οι νόμοι δεν εφαρμόζονται! Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο νέος κανονισμός τιμολόγησης Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων αλλά και το περίφημο τέλος ταφής (στην ουσία προβλέπει πως οι δήμοι που δεν ανακυκλώνουν θα πληρώνουν για τη διάθεση των αποβλήτων στις χωματερές), που καθιερώθηκε με νόμο το 2012, αλλά από τότε έχει ανασταλεί τέσσερις φορές η εφαρμογή του με νομοθετικές ρυθμίσεις.

Αντίστοιχη εικόνα καθυστερήσεων καταγράφεται και στη διαχείριση των βιοαποβλήτων, δηλαδή σημαντικού ποσοστού των απορριμμάτων που παράγουν τα νοικοκυριά. Οι δήμοι μεταφέρουν τις ευθύνες στην πολιτεία και η τελευταία τις ξαναμεταφέρει στους δήμους με αποτέλεσμα εδώ και χρόνια να υπάρχει ένας φαύλος κύκλος. Τώρα, με το νέο ΕΣΔΑ, προβλέπονται συγκεκριμένες μονάδες επεξεργασίας βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ), αλλά και σχέδια ξεχωριστής συλλογής βιοαποβλήτων (καφέ κάδος).

Ορισμένοι δήμοι, για να μην προχωρήσουν σε έργα διαχείρισης βιοαποβλήτων, επικαλούνται ακόμα και τους Κανονισμούς Καθαριότητας, οι οποίοι προβλέπουν πως οι φορείς διαχείρισης, ανάλογα με τις δυνατότητές τους, μπορούν να μη δέχονται στερεά απόβλητα, εξαιρουμένων των οικιακών.

Ο Συνήγορος του Πολίτη επισημαίνει, όμως, ότι «οι δήμοι φέρουν την ευθύνη της καθαριότητας των κοινοχρήστων χώρων και της εξάλειψης της ανεξέλεγκτης διάθεσης των αποβλήτων», ενώ «η ανεξέλεγκτη απόρριψη κλαδιών και λοιπών πράσινων αποβλήτων σε κοινόχρηστους χώρους, ανεξάρτητα από τον υπαίτιο, καθιστά τον δήμο, ο οποίος είναι αρμόδιος για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της εδαφικός του περιφέρειας υπεύθυνο για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος κατά τους ορισμούς του άρθρου 2 του ν. 1650/1986 όπως ισχύει, λόγω της μη ορθής αποκομιδής των φυτικών αποβλήτων».

Βουνό είναι και οι καταγγελίες για τα απόβλητα από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ). Όπως αναφέρεται στην έκθεση, «έχει καταγγελθεί η εγκατάλειψη των ΑΕΚΚ κατά τη μεταφορά τους και η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους εντός δημοσίων ή και ιδιωτικών εκτάσεων, πολλές φορές αγνώστου ιδιοκτήτη, με αποτέλεσμα να μη γίνεται καμία διαχείρισή τους και να δημιουργούνται χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων». Αν και οι δήμοι έχουν την ευθύνη εξάλειψης αυτών των χώρων, ελάχιστα κάνουν για τον περιορισμό τους.

«Λόγοι ανωτέρας βίας»

«Είναι γεγονός ότι ανά δήμο υπάρχουν θέσεις με μεγάλες ή και μικρότερες ανεξέλεγκτες αποθέσεις αποβλήτων, οι οποίες δεν έχουν αποκατασταθεί και δεν ενεργοποιούνται οι διαδικασίες αποκατάστασης. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, και παρά την ύπαρξη ακυρωτικών δικαστικών αποφάσεων, η διοίκηση εμμένει στη διατήρηση του ΧΑΔΑ, ελλείψει άλλων διαθέσιμων χώρων και υπό την πίεση της πρόκλησης κινδύνου για τη δημόσια υγεία και την κήρυξη της περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης».

Στην έκθεση αναφέρεται πως, παρά τις σαφείς προβλέψεις της νομοθεσίας, «μέχρι σήμερα, δεν έχουν πραγματοποιηθεί οι ενδεδειγμένες ενέργειες από την κεντρική διοίκηση, ώστε τα πρόστιμα που έχουν επιβληθεί από το ΔΕΕ (σ.σ. Ευρωπαϊκό Δικαστήριο) για τους ενεργούς ΧΑΔΑ, να παρακρατούνται, τελικώς, από τους Δήμους που όφειλαν να τους είχαν αποκαταστήσει». Το γεγονός αυτό «συμβάλλει στη διαιώνιση του φαινομένου» και στην πληρωμή προστίμων προς την Ε.Ε.