Πώς ο κορωνοϊός ανατρέπει κυρίαρχες θεωρίες

Ολα τα όπλα βγαίνουν στο τραπέζι για την αντιμετώπιση της κρίσης του κορωνοϊού και τις δραματικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.

Στην ήδη, από το 2019, στην επιβραδυνόμενη ευρω-οικονομία, ο ισολογισμός της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) υπερέβη για πρώτη φορά το ποσό των 5 τρισ. ευρώ, καθώς προχώρησε σε έκτακτες επιθετικές κινήσεις για τη στήριξη των τραπεζών, μέσω μακροπρόθεσμων δανείων και συμφωνίες sawp.

Το σύνολο του ενεργητικού της ΕΚΤ αυξήθηκε κατά 135,4 δισ. ευρώ, καθώς οι τράπεζες έλαβαν 100 δισ. ευρώ μέσω του προγράμματος TLTRO και χρησιμοποίησαν συμφωνίες swap 15 δισ. ευρώ.

Οι ισολογισμοί των μεγάλων κεντρικών τραπεζών βρίσκονται σε επίπεδα ρεκόρ. 

Ακόμη και με βάση το ΑΕΠ, τα παλιά υψηλά επίπεδα από τη χρηματοπιστωτική κρίση έχουν χαθεί εδώ και πολύ καιρό.

Ο ισολογισμός της ΕΚΤ ισοδυναμεί πλέον με το 42,5% του ΑΕΠ της ευρωζώνης.

Παγκόσμια εκτύπωση χρήματος στο παρακάτω γράφημα αξίζει όσο χίλιες λέξεις.

Αρκετοί αρχίζουν να αναρωτιούνται: Πώς είναι δυνατόν να δίνονται με το σταγονόμετρο χρήματα για την παιδεία ή το υγειονομικό σύστημα, ενώ ξαφνικά βρίσκονται διαθέσιμα ατελείωτα τρισεκατομμύρια για τις μεγάλες εταιρείες και τράπεζες;

Δυσθεώρητα χρέη

Την ίδια ώρα έκθεση της Deutsche Bank προειδοποιεί για έκρηξη του δημόσιου χρέους παγκοσμίως, καθώς τα κράτη σπεύσουν να ανοίξουν τους προϋπολογισμούς, που τόσο σφιχτά κρατούσαν στο όνομα της ανάπτυξης, για να στηρίξουν την καταρρέουσα οικονομική δραστηριότητα. Οι δημόσιες δαπάνες για μέτρα στήριξης και οι εγγυήσεις θα ωθήσουν τους δείκτες των δημόσιων ελλειμμάτων προς το ΑΕΠ φέτος σε υψηλά επίπεδα, προειδοποιεί η έκθεση.

Οι δείκτες δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ ενδέχεται να αυξηθούν κατά 15 έως 25 ποσοστιαίες μονάδες το 2021: στη Γαλλία και στην Ισπανία εκτιμάται ότι θα ανέλθουν στο 120% του ΑΕΠ, στην Ιταλία στο 160% και στη Γερμανία στο 70%. Στις ΗΠΑ θα φτάσει το 100% του ΑΕΠ.

Λίγη κουβέντα γίνεται για τον "Παγκόσμιο Νότο". Πολλές μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες βρίσκονταν ήδη σε ύφεση: το Μεξικό, η Αργεντινή, η Νότια Αφρική κλπ. Και τώρα η κατάρρευση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων, ιδίως της ενέργειας με αιχμή το πετρέλαιο, αναμένεται να πλήξει περαιτέρω πολλές οικονομίες του "Παγκόσμιου Νότου" που εξαρτώνται από αυτά, καθώς οι τιμές στα βασικά εμπορεύματα έχουν πραγματοποιήσει την πλέον απότομη βουτιά από το 1986.

Όπως αναφέρουν οι οικονομολόγοι της Παγκόσμιας Τράπεζας: "Η μεγαλύτερη αύξηση του χρέους από το 2010 έγινε στις αναδυόμενες αγορές και στις αναπτυσσόμενες οικονομίες (EMDEs), οι οποίες είδαν το χρέος τους ως προς το ΑΕΠ να ανεβαίνει κατά 54 ποσοστιαίες μονάδες, σε νέο ρεκόρ ύψους περίπου 170% του ΑΕΠ".

Εκτός από τα υψηλά δημόσια χρέη, υπάρχουν και τα ιδιωτικά χρέη, κυρίως αυτά των επιχειρήσεων, που κρατούν στα ύψη τον κίνδυνο μιας νέας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Το α' τρίμηνο μεγάλοι πολυεθνικοί όμιλοι έτρεξαν να μαζέψουν ρευστό εκδίδοντας μαζικά ομόλογα (750 δισ. δολ.) προκειμένου να αντιμετωπίσουν την ύφεση κερδών που αναμένεται.

Στις ΗΠΑ, το εταιρικό χρέος έχει εκτιναχθεί και είναι σε υψηλή συγκέντρωση σε ομόλογα που εκδίδονται από τις ασθενέστερες εταιρείες (BBB ή χαμηλότερα). 

Στο πλαίσιο της δεκαετούς πρόσβασης σε φθηνό χρήμα, οι μη χρηματοπιστωτικές αμερικανικές επιχειρήσεις έχουν διαπιστώσει ότι το χρέος τους έχει υπερδιπλασιαστεί, από τα 3,2 τρισ. δολ. το 2007 σε 6,6 τρισ. δολ. το 2019, αναφέρει ανάλυση των Joseph Baines και Sandy Brian Hager, καθηγητών πολιτικής οικονομίας στο Τμήμα Διεθνούς Πολιτικής στο City, University of London.

Το βάθος της επίπτωσης

Η εκτίμηση της έκθεσης του ΟΟΣΑ δίνει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο το βάθος της οικονομικής επίπτωσης παγκοσμίως: "Κάθε μήνας καραντίνας στις μεγάλες οικονομίες θα μειώνει κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες τον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης".

Η επίδραση των επιπτώσεων του lockdown, του κλεισίματος των επιχειρήσεων, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση κατά 15% ή περισσότερο του επιπέδου παραγωγής σε όλες τις προηγμένες οικονομίες και στις μεγάλες οικονομίες της περιφέρειας, στις αναδυόμενες αγορές, σημειώνει η έκθεση.

Σε άλλες πιο αδύναμες οικονομίες η παραγωγή μπορεί να πέσει κατά 25%. Ήδη τα σημάδια από τη βιομηχανική παραγωγή είναι απογοητευτικά, καθώς η πίεση που είχε αρχίσει από το  2019, είναι πλέον ασφυκτική. 

Στην Ευρώπη γκρεμίζεται ο PMI. Στην Ελλάδα η κατάρρευση είναι ταχύτατη. 

Το δράμα της βαθιάς ύφεσης εκτοξεύει στα ύψη τις χαμένες θέσεις εργασίες δημιουργώντας ουρές ανέργων, όπως δείχνουν τα τελευταία στοιχεία τόσο στις ΗΠΑ, όσο και σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως η Ισπανία, η Αυστρία, η Νορβηγία.

Η διαφορά με το 2008

Υπολογίζεται από οικονομολόγους, όπως ο Μάικλ Ρόμπερτς, ότι η απώλεια του ΑΕΠ από την αρχή της κρίσης και της ύφεσης που ξεκίνησε το 2008 έως το κατώτατο σημείο, 18 μήνες μετά, στα μέσα του 2009, ήταν πάνω από 6% στις μεγάλες οικονομίες.

Το παγκόσμιο πραγματικό ΑΕΠ υποχώρησε περίπου 3,5% κατά την περίοδο αυτή, ενώ οι αποκαλούμενες μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες δεν είχαν σημαντική συρρίκνωση, επειδή η Κίνα υιοθέτησε μια τεράστια επεκτατική πολιτική δαπανών στήριξης.

Σήμερα, οι κυβερνήσεις έχουν ανακοινώσει εγγυήσεις δανείων και επιχορηγήσεις για επιχειρήσεις σε επίπεδα που δεν έχουν υπάρξει ποτέ από τη Μεγάλη Ύφεση του 1929. 

Σε παγκόσμιο επίπεδο, υπολογίζεται ότι οι κυβερνήσεις έχουν ανακοινώσει δημοσιονομικά πακέτα στήριξης περίπου 4% του ΑΕΠ και άλλα 5% του ΑΕΠ σε πιστώσεις και εγγυήσεις. Στην ύφεση του 2008, τα δημοσιονομικά μέτρα διάσωσης ανήλθαν μόλις στο 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Ανάθεμα

Σίγουρα όλος αυτός ο πακτωλός δημόσιου χρήματος αποτελεί ανάθεμα στη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία. Και σίγουρα υπάρχει μια μεγάλη αντίφαση, η οποία συνοψίζεται στη φράση του αρθρογράφου Ambrose Evans-Pritchard, στην εφημερίδα "Telegraph": «Ο Μπόρις Τζόνσον πρέπει να αγκαλιάσει αμέσως τον σοσιαλισμό για να σώσει τη φιλελεύθερη ελεύθερη αγορά».

'Η για να το πούμε με τα λόγια που χρησιμοποίησε ο Robert Peston, πολιτικός συντάκτης στον ITV News: «Μια κυβέρνηση των Συντηρητικών μόλις ανακοίνωσε, λίγο ως πολύ, την προσωρινή κρατικοποίηση ολόκληρου του ιδιωτικού τομέα».

Στην Ελλάδα η κατηγορία της "σοσιαλμανίας" είχε αποδοθεί σε έναν υπουργό της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, τον Π. Παπαληγούρα, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως πρωτεργάτης των κρατικοποιήσεων της εποχής, μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973 (Ολυμπιακή Αεροπορία, Διυλιστήρια Ασπροπύργου, Εμπορική Τράπεζα κ.α.).

Άλλωστε, το κράτος ως μοχλός στήριξης (και διάσωσης) δεν είναι κάτι καινούργιο, σε συνθήκες κρίσεων, φτάνοντας σε μορφές εγκαθίδρυσης "κρατικού καπιταλισμού".

Η εξομάλυνση της καμπύλης

Στην κρίση του κορωνοϊού, όπως η υγειονομική πολιτική αποσκοπεί στην κάμψη της επιδημιολογικής καμπύλης των κρουσμάτων, ώστε να ανταπεξέλθει το σύστημα υγείας κάθε χώρας με τις πεπερασμένες δυνατότητές του, έτσι και η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική προσπαθούν συνδυαστικά να μετριάσουν τις δραματικές επιπτώσεις πάνω στις οικονομίες.

Το συμπέρασμα είναι ότι η οικονομία, όπως και το σύστημα υγείας, αντιμετωπίζει το πρόβλημα της «εξομάλυνσης της καμπύλης».

Η κόκκινη καμπύλη παρουσιάζει κάμψη, εάν ληφθούν μακροοικονομικά συνοδευτικά μέτρα και δεν επικρατήσουν οι οικονομικές αποφάσεις της περικοπής δημόσιων δαπανών και επενδύσεων, της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας κλπ, εξηγεί ο καθηγητής Οικονομικών, Pierre-Olivier Gourinchas, σε ένα paper για τη νέα διπλή κρίση με τίτλο: "Flattering the Pandemic and Recession Curve".

Περισσότεροι από 40 οικονομολόγοι υψηλού προφίλ, όπως η επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, Gita Gopinath, και ο πρώην οικονομικός σύμβουλος του πρώην προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, Jason Furman, συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός eBook από το Κέντρο Οικονομικής Πολιτικής Έρευνας (CEPR) στο οποίο παροτρύνουν τις κυβερνήσεις να δράσουν γρήγορα και να κάνουν ό,τι χρειάζεται για να μείνουν τα φώτα αναμμένα.

Ο ένας μετά τον άλλον αναφέρουν ότι η "εξομάλυνση της καμπύλης της πανδημίας" αναπόφευκτα οδηγεί σε "όξυνση της καμπύλης της οικονομικής ύφεσης". Παράλληλα, όμως, παραδέχονται ότι έτσι δίδεται ουσιαστική βοήθεια σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις για όσο διάστημα διαρκέσει η ύφεση, εξέλιξη που μπορεί να μετριάσει την επιδείνωση του δείκτη της εμπιστοσύνης τόσο της εγχώριας, όσο και αυτής των διεθνών κεφαλαιαγορών.

Υπάρχει, ωστόσο, μια διάχυτη ανησυχία ότι τα τονωτικά μέτρα δεν θα καταφέρουν να αναχαιτίσουν τη βαθιά ύφεση και ότι είναι ανεπαρκή για την αποκατάσταση της ανάπτυξης και της απασχόλησης στις περισσότερες οικονομίες κατά το επόμενο έτος.

• Υπάρχει κάθε πιθανότητα αυτή η πτώση να μην έχει ανάκαμψη σχήματος V, όπως ελπίζουν οι επικρατούσες προβλέψεις.
• Μια ανάκαμψη σχήματος U (δηλαδή μια συρρίκνωση που διαρκεί ένα έτος ή περισσότερο) είναι πιο πιθανή για κάποιους.
• Και βέβαια υπάρχει ο πιθανός κίνδυνος μιας πολύ αργής ανάκαμψης, περισσότερο σαν ένα λυγισμένο σχήμα L, όπως εμφανίζεται δηλαδή στην Κίνα, μέχρι στιγμής.

Όλα τα σενάρια (και τα όπλα) είναι στο τραπέζι, με την αβεβαιότητα να αποτελεί τον χειρότερο εχθρό.