Νέα παρέμβαση ΣΕΒ για το πτωχευτικό δίκαιο

Πολλές και σημαντικές ενέργειες έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για τη βελτίωση του πτωχευτικού δικαίου ωστόσο υπάρχει ανάγκη για επιπλέον κρίσιμες παρεμβάσεις, σημειώνει ο ΣΕΒ και επανέρχεται με προτάσεις που είχε διατυπώσει τον Νοέμβριο του 2017.

Συγκεκριμένα, ο ΣΕΒ καταγράφει την ανάγκη παρεμβάσεων στις ακόλουθες περιοχές:

• Διασφάλιση ότι επιχειρήσεις που έχουν πτωχεύσει αλλά βρίσκονται σε λειτουργία μπορούν να διασωθούν ακόμα και όταν δε συνεργάζονται οι διοικήσεις τους.
• Σαφή κριτήρια στις πτωχευτικές διαδικασίες που να προστατεύουν πιστωτές αλλά και τους μετόχους επιχειρήσεων που ακόμα διατηρούν θετική οικονομική αξία.
• Οι διαδικασίες εκποίησης να έχουν σε όλες τις περιπτώσεις την εμπιστοσύνη των πιστωτών, ταχύτητα, ευελιξία, διαφάνεια και να εξασφαλίζουν την ταχεία ανάκτηση της μεγαλύτερης δυνατής αξίας.
• Ο «εξωδικαστικός» να γίνει πραγματικά εξωδικαστικός για μικρές επιχειρήσεις με χρέη κυρίως προς το δημόσιο και τις τράπεζες, ενώ και οι διαδικασίες εξυγίανσης μεγαλύτερων επιχειρήσεων να βελτιωθούν σε κρίσιμα σημεία. Και στις δυο περιπτώσεις το κράτος να διαγράφει και αυτό απαιτήσεις ισότιμα και ακολουθώντας τις διαγραφές που προτείνει ο ιδιωτικός τομέας, ενώ η αναζήτηση ευθυνών στα στελέχη που διαγράφουν οφειλές να προαπαιτεί την δίωξη τους και από τον εργοδότη τους.
• Η «δεύτερη ευκαιρία» για τους έντιμους που βαρύνονται από χρέη προερχόμενα από επιχειρηματική δραστηριότητα να είναι πραγματική, αυτόματη και να μην περιορίζει αναίτια τη μελλοντική επαγγελματική δραστηριότητα.
• Να απομακρυνθούν τα πολλά και σημαντικά φορολογικά εμπόδια και αντικίνητρα που ορθώνει το κράτος στις προσπάθειες διάσωσης αξίας προς όφελος των οφειλετών, πιστωτών, εργαζομένων και τελικά του ίδιου του δημοσίου, όπως ενδεικτικά να επιστρέφεται ο ΦΠΑ που αναλογεί σε διαγραφόμενες απαιτήσεις, όπως ορίζει και πρόσφατη απόφαση του ΣΤΕ, και η σχετική ζημιά να συμψηφίζεται με τα κέρδη των επόμενων, τουλάχιστον, 10 ετών.
• Να εκλογικευτεί το πλαίσιο που αναζητά σε φυσικά πρόσωπα χρέη επιχειρήσεων προς το δημόσιο και οι δρακόντειες προβλέψεις του οποίου πλέον αποτρέπουν κάθε έλλογο στέλεχος από την εμπλοκή σε εγχειρήματα διάσωσης επιχειρήσεων. Ενδεικτικά, η αναζήτηση ευθύνης σε στελέχη για οφειλές τις οποίες δεν μπορεί να καταβάλει η επιχείρηση ειδικά όταν αυτή βρίσκεται υπό εξυγίανση ή που προκύπτουν από εξωλογιστικό προσδιορισμό να προαπαιτεί απόδειξη δόλου ή/και αμέλειας καθώς και αναλογικό επιμερισμό.

Ο ΣΕΒ υπογραμμίζει πως το πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων παραμένει. Η Ελλάδα, σημειώνει, δεν αντιμετώπισε ευθέως τις συνέπειες που έχει ένα δυσλειτουργικό πλαίσιο διαχείρισης της επιχειρηματικής αποτυχίας, καθώς όλοι προτιμούσαν την παράταση της τυπικής ζωής ήδη στην πράξη πτωχευμένων επιχειρήσεων. Οι τράπεζες διασφαλίζονταν καταρχήν με την πρακτική χορήγησης δανείων μόνο με εμπράγματες εξασφαλίσεις και η μη τραπεζική χρηματοδότηση δεν κρίθηκε από πολλούς ως αναγκαία σε ένα περιβάλλον υπερβάλλουσας ρευστότητας. Με την κρίση όμως αυξήθηκε μαζικά ο αριθμός των επιχειρήσεων που υπέκυπταν και η αγορά των ενέχυρων ακινήτων καταστράφηκε λόγω σοβαρών λαθών πολιτικής. Έτσι έγιναν απόλυτα εμφανείς οι αδυναμίες του πλαισίου και το αναίτιο κόστος που αυτές επιβάλλουν στην οικονομία, τις επιχειρήσεις και τα στελέχη τους.

Στόχος του πλαισίου διαχείρισης της έντιμης αφερεγγυότητας πρέπει να είναι αφενός η αναγνώριση της πραγματικότητας, γεγονός που περιλαμβάνει την αναγνώριση ότι περιουσιακά στοιχεία έχουν χαθεί τόσο για τους πιστωτές όσο και τους οφειλέτες και τη βέλτιστη διαχείριση αυτής της πραγματικότητας, αλλά και – κυρίως – τη δημιουργία των προϋποθέσεων εκείνων που θα υποστηρίξουν και θα επιτρέψουν την ταχεία οικονομική επανεργοποίηση των έντιμων οφειλετών που βρέθηκαν σε πραγματική αδυναμία.

Με δεδομένες τις σημαντικές παρεμβάσεις που έχουν ήδη υλοποιηθεί και τα ιδιαίτερα χρήσιμα νέα εργαλεία που έχουν δημιουργηθεί, είναι κρίμα να μην προχωρήσει η χώρα  σε ορισμένες ακόμα στοχευμένες παρεμβάσεις που θα ολοκληρώσουν τις έως τώρα παρεμβάσεις. Με αυτές οι έως τώρα πρωτοβουλίες θα μπορέσουν να αποδώσουν πλήρως ως ένα ενιαίο, συνεκτικό και λειτουργικό σύνολο, καθώς μια σύνθετη διαδικασία όπως η διαχείριση της επιχειρηματικής αποτυχίας προαπαιτεί την παράλληλη και ομαλή λειτουργία πολλών επιμέρους σημαντικών θεσμικών ρυθμίσεων – μια να δυσλειτουργεί, το τελικό αποτέλεσμα δεν επιτυγχάνεται.

Η στιγμή είναι κρίσιμη για την επίτευξη αυτής της απόδοσης, καθώς ναι μεν η χώρα ανακάμπτει, αλλά οι ρυθμοί της ανάκαμψης δεν αρκούν για να αντιμετωπίσει η χώρα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Παρεμβάσεις που μπορούν να θωρακίσουν την ανάκαμψη και να την ενισχύσουν συνεπώς είναι κρίσιμα αναγκαίες ειδικά στην παρούσα συγκυρία, σχολιάζει ο ΣΕΒ.

Αναλυτικά οι προτάσεις του ΣΕΒ

 Α. Ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο διαχείρισης της αφερεγγυότητας θα πρέπει να διασφαλίζει ότι μπορεί:

• Να διασωθούν επιχειρήσεις που χρειάζονται εξυγίανση αλλά στις οποίες οι συνεργάσιμες σημερινές διοικήσεις και μέτοχοι θα διατηρήσουν ρόλο. Στις περιπτώσεις αυτές το κράτος θα πρέπει να ακολουθεί αυτόματα το «κούρεμα» των οφειλών που αποφασίζει ο ιδιωτικός τομέας.
• Να διασωθούν επιχειρήσεις που χρειάζονται εξυγίανση και στις οποίες σήμερα μη συνεργάσιμες διοικήσεις και μέτοχοι κρατούν εργαζόμενους και πιστωτές σε ομηρεία.
• Να πωληθούν πτωχευμένες επιχειρήσεις ή τα επιμέρους περιουσιακά στοιχεία τους με ταχύτητα και με στόχο την ανάκτηση της μεγαλύτερης δυνατής αξίας.
• Να διαγράφει με ταχύτητα και πραγματικά εξωδικαστικά οφειλές κυρίως μικρών επιχειρήσεων που έχουν οφειλές κυρίως προς τις τράπεζες και το δημόσιο, χωρίς στην περίπτωση αυτή να στερείται ο οφειλέτης την ιδιοκτησία της μικρής ή πολύ μικρής επιχείρησης του. Στις περιπτώσεις αυτές το κράτος θα πρέπει να ακολουθεί αυτόματα το «κούρεμα» των οφειλών που αποφασίζει ο ιδιωτικός τομέας.

 Συγκεκριμένα πρέπει:

1. Να διασαφηνιστεί ρητά ότι επιχειρήσεις που βρίσκονται σε λειτουργία μπορεί να ενταχθούν στην ειδική διαχείριση. Έτσι, πτωχευμένες επιχειρήσεις που όμως διατηρούν σημαντική αξία και μπορεί να συνεχίσουν να λειτουργούν έχουν μια ελπίδα γρήγορα να αποκτήσουν νέα και με τις απαραίτητες δεξιότητες διοίκηση και απαλλαγμένες από υπέρμετρα χρέη να ανακάμψουν, διασώζοντας αξία για όλους τους εμπλεκόμενους και διασφαλίζοντας τις θέσεις εργασίας τους.
2. Να επανέλθει στο δίκαιο ένας μηχανισμός ελέγχου ότι δεν απομείνει θετική αξία στους υφιστάμενους μετόχους πριν επέλθει η πτωχευτική απαλλοτρίωση.
3. Το κράτος να διαγράφει τις απαιτήσεις του αυτόματα στο ποσοστό που τις διαγράφει ο ιδιωτικός τομέας. Αυτό το μέτρο είναι αναγκαίο λόγω α) της δυσκολίας που επιδεικνύει το κράτος στη λήψη σχετικών αποφάσεων και την ανάληψη σχετικών ευθυνών, β) λόγω της προτεραιότητας που δίνει η Ελλάδα στις απαιτήσεις του δημοσίου και που φέρνει τον ιδιωτικό τομέα συστηματικά σε δυσμενή θέση με αποτέλεσμα να υπονομεύεται η διάσωση αξίας ακόμα και αν αυτό τελικά αποβαίνει εις βάρος και του κράτους - πιστωτή. Σχετικά θα χρειαστούν και ορισμένες ασφαλιστικές δικλίδες που ενδεικτικά να διασφαλίζουν ότι το κράτος δεν θα περιέλθει σε χειρότερη θέση από αυτήν που θα είχε σε περίπτωση πτωχευτικής εκκαθάρισης.
4. Να διασφαλιστεί ότι το κράτος συμμετέχει ισότιμα στις διαγραφές απαιτήσεων σε όλες τις προ-πτωχευτικές διαδικασίες εξυγίανσης, όπως ήδη προβλέπουν οι σχετικοί Νόμοι, και όχι να διαγράφει απαιτήσεις του μόνο στα πλαίσια του «εξωδικαστικού».
5. Να διασφαλιστεί ότι σε όλες τις όλες τις προ-πτωχευτικές διαδικασίες εξυγίανσης μπορεί να εξαιρεθούν από τις διαγραφές απαιτήσεων τους πιστωτές εφόσον συντρέχει σημαντικός λόγος για αυτό.
6. Να διασφαλιστεί η ικανότητα του «διαχειριστή αφερεγγυότητας» να εκποιεί περιουσιακά στοιχεία σε όλες τις διαδρομές με ευελιξία και χωρίς καθυστερήσεις μεταξύ των σταδίων μείωσης της ελάχιστης τιμής, έχοντας αυξημένα προσόντα και την εμπιστοσύνη των πιστωτών, και με την απαραίτητη επιβεβαίωση του πίνακα πιστωτών να γίνεται χωρίς να καθυστερεί αναίτια τη διαδικασία, όπως ήδη λειτουργεί με επιτυχία στην «ειδική διαχείριση».
7. Να εξειδικευτεί ο χειρισμός των υποθέσεων προ-πτωχευτικού και πτωχευτικού δικαίου καταρχήν σε μεγάλα πρωτοδικεία (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) και, δυνητικά, σταδιακά σε εξειδικευμένα εμποροδικεία με χρήση ψηφιακών υποδομών.
8. Ο «εξωδικαστικός» να λειτουργήσει ως πραγματικά εξωδικαστική και ευέλικτη διαδικασία για απλές υποθέσεις, με πιστωτές κυρίως το δημόσιο και τράπεζες, ενώ πιο σύνθετες υποθέσεις για τις οποίες δεν επιτυγχάνεται συμφωνία στα πλαίσια του «εξωδικαστικού» να μεταφέρονται εύκολα σε κατάλληλη διαδικασία του προ-πτωχευτικού ή πτωχευτικού δικαίου.
9. Οι αιτήσεις εξυγίανσης να κρίνονται πάντα χωρίς να υπεισέρχονται τα δικαστήρια, ούτε υπό προϋποθέσεις, στην αξιολόγηση των επιχειρηματικών αποφάσεων, όπως ήδη λειτουργεί με επιτυχία στην «ειδική διαχείριση». 

Β. Να διασφαλίσει ότι το πλαίσιο προσωπικής πτώχευσης είναι λειτουργικό, προστατευμένο από καταχρήσεις και ότι προσφέρει πραγματική δεύτερη ευκαιρία, ειδικά σε όσους έντιμους και επιμελείς βαρύνονται από χρέη προερχόμενα από επιχειρηματική δραστηριότητα.

Συγκεκριμένα πρέπει:

1. Το πλαίσιο προσωπικής πτώχευσης να προσφέρει γρήγορα λύσεις στους έντιμους και επιμελείς χωρίς να επιβαρύνεται από καταχρηστικές πρακτικές κακόπιστων.
2. Στελέχη επιχειρήσεων που βαρύνονται από την «αλληλέγγυα ευθύνη» αλλά και φυσικά πρόσωπα που έχουν προσφέρει προσωπικές εγγυήσεις σε επιχειρήσεις να αποκτήσουν δυνατότητα πτώχευσης. Με τη σειρά της, η απαλλαγή του έντιμου πτωχού πρέπει να είναι αυτόματη και να μην τον αποκλείει από μελλοντική επαγγελματική επαναδραστηριοποίηση εκτός όταν υπάρχει σαφής αιτιολόγηση για κάτι τέτοιο. 

Γ. Να απομακρυνθούν τα σημαντικά φορολογικά εμπόδια και αντικίνητρα που ορθώνει το κράτος στις προσπάθειες διάσωσης αξίας προς όφελος των οφειλετών, πιστωτών, εργαζομένων και τελικά του ίδιου του δημοσίου.

Συγκεκριμένα πρέπει:

1. Να επιστρέφεται ο ΦΠΑ, όπως επιτάσσει το ενωσιακό δίκαιο αλλά και η πρόσφατη απόφαση ΣΤΕ355/2019, αλλά και άλλοι φόροι που έχουν καταβληθεί επί εμπορικών απαιτήσεων που διαγράφονται.
2. Ο συμψηφισμός ζημιών, από διαγραφές αλλά και γενικά, με μελλοντικά κέρδη να γίνεται όχι μόνο για 5 χρόνια αλλά τουλάχιστον για 10 χρόνια ή ιδανικά χωρίς χρονικό περιορισμό όπως ισχύει στα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε.
3. Να μην επιβάλλεται χαρτόσημο σε αναδιαρθρώσεις δανείων, καθώς σήμερα στην Ελλάδα δάνεια που απαλλάσσονται από το χαρτόσημο βάση τόσο της εθνικής όσο και της ενωσιακής νομοθεσίας επιβαρύνονται με αυτό όταν αναδιαρθρώνονται.
4. Ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές τάσεις να καταργηθεί ο αναχρονιστικός φόρος συγκέντρωσης κεφαλαίου που ακόμα επιβάλλεται, ενδεικτικά, σε μια κεφαλαιακή ενίσχυση σε υπό αναδιάρθρωση επιχείρηση.
5. Να μην φορολογείται το διαγραφόμενο ποσό τραπεζικού δανείου ή οποιασδήποτε άλλης απαιτήσεις  ως εισόδημα του οφειλέτη.
6.  Να μην εκβιάζεται ο δανειστής να καταβάλλει τον ΕΝΦΙΑ του οφειλέτη επί μεταβιβαζόμενου ή ενεχυριασμένου ακινήτου με ρητή διασαφήνιση υφιστάμενων σχετικών διατάξεων, ώστε αυτές να εφαρμόζονται, και την επέκταση αυτών σε όλες τις περιπτώσεις.
7. Να μην διεκδικεί το δημόσιο-εγγυητής από τον δανειστή μέρος των τόκων υπερημερίας και φόρους που βαρύνουν τον οφειλέτη.  

Δ. Να ευθυγραμμιστεί με το ενωσιακό δίκαιο το πλαίσιο που αναζητά σε φυσικά πρόσωπα χρέη επιχειρήσεων προς το δημόσιο και οι δρακόντειες προβλέψεις του οποίου πλέον αποτρέπουν κάθε έλλογο στέλεχος από την εμπλοκή σε εγχειρήματα διάσωσης επιχειρήσεων.

Συγκεκριμένα πρέπει:

1. Να εκλογικευτεί και να ευθυγραμμιστεί με το ενωσιακό δίκαιο, χωρίς φυσικά να επανέλθουμε σε ένα πλαίσιο που επιτρέπει καταχρήσεις εις βάρος του δημοσίου, η «αλληλέγγυα ευθύνη», η «εις ολόκληρο ευθύνη» και η πρακτική άσκησης ποινικών διώξεων που αναζητούν «αντικειμενικά» χωρίς απόδειξη δόλου ή αμέλειας ευθύνες σε στελέχη. Η αναζήτηση ευθυνών να είναι «υποκειμενική» και ανάλογη των αποδεδειγμένων ευθυνών.
2. Όπως επιτάσσει το ενωσιακό δίκαιο, η αναζήτηση οφειλών και οι διώξεις αυτές επί στελεχών δεν θα πρέπει να είναι αυτόματες ειδικά όταν οι οφειλές του νομικού προσώπου προκύπτουν από εξωλογιστικό προσδιορισμό ή αδυναμία καταβολής οφειλών από το νομικό πρόσωπο.
3. Να διασφαλιστεί ότι η δικαστική αμφισβήτηση του βεβαιωμένου φόρου θα τελεσιδικήσει πριν την εκδίκαση της όποιας ποινικής υπόθεσης.
4. Τα όρια για την άσκηση των ποινικών διώξεων να πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους και τα μεγέθη της επιχείρησης.
5. Να εκλογικευτεί η πρακτική επιβολής διασφαλιστικών μέτρων σε φυσικά πρόσωπα όταν φερέγγυο νομικό πρόσωπο έχει ρυθμισμένες οφειλές ή/και αυτές  καλύπτονται επαρκώς από άλλα «διασφαλιστικά μέτρα».

Ε. Να συμπληρωθούν και να ολοκληρωθούν οι παρεμβάσεις που να διασφαλίζουν ότι οι διαγραφές απαιτήσεων από τράπεζες μπορούν να προχωρήσουν και ότι η εκποίηση περιουσιακών στοιχείων οφειλετών γίνεται με πλήρη διαφάνεια. Συγκεκριμένα πρέπει:

1. Η άσκηση ποινικής δίωξης στελέχους που ενεργεί βάσει διαδικασίας να προϋποθέτει και ο εργοδότης του να έχει στραφεί εναντίων του και να υπάρξει  ρητή διασαφήνιση ότι το άρ 65 Ν4472/17 ισχύει και για διαγραφές που έγιναν πριν τη ψήφιση του άρθρου. Επιπλέον, να υπάρχει ταχεία δημοσιοποίηση του συνόλου της νομολογίας όλων των βαθμίδων.
2. Η υποδομή που έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του «εξωδικαστικού» και που συγκεντρώνει σε μια βάση δεδομένων αξιόπιστες πληροφορίες για την εικόνα ενός οφειλέτη θα πρέπει να λειτουργήσει ως μόνιμη πηγή πληροφόρησης για όλες τις προ-πτωχευτικές και πτωχευτικές διαδρομές και η έγκαιρη χρήση του υ καταρχήν θα πιστοποιεί τη συνετή δράση της διοίκησης μιας επιχείρησης.
3. Να επεκταθούν οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί σε όλες τις διαδικασίες, και πέρα των ακινήτων.
4. Να δημιουργηθούν κρίσιμες υποδομές, όπως το ηλεκτρονικό μητρώο ενεχύρων.
5. Να θεσπιστεί ημεδαπό πλαίσιο για την παροχή υπηρεσιών πιστοληπτικής αξιολόγησης.