Το ντόμινο που απειλεί τους διαγωνισμούς δημοσίων έργων

Σε επιχειρηματικό και πολιτικό θρίλερ με σοβαρές επιπτώσεις στην πρόοδο κρίσιμων έργων έχει μετατραπεί η ερμηνεία της νομοθεσίας σε σχέση με τις επιπτώσεις της γνωστής απόφασης της Επιτροπής Ανταγωνισμού (το 2017) για το καρτέλ στα δημόσια έργα στη μελλοντική διεκδίκηση συμβάσεων από τις τεχνικές εταιρείες που είχαν ανάμειξη. Η εμπλοκή απειλεί να τινάξει στον αέρα σημαντικούς διαγωνισμούς, που ξεκινούν από την «εργολαβία-σκούπα» για την ολοκλήρωση του οδικού άξονα Ακτιο - Αμβρακία (προϋπολογισμού 150.000.000 ευρώ) και φτάνουν μέχρι το πρώτο τμήμα της γραμμής 4 του μετρό Αθήνας, προϋπολογισμού άνω του 1,5 δισ. ευρώ.

Τα απόνερα της συγκεκριμένης υπόθεσης επηρεάζουν ήδη τον σχεδιασμό της κυβέρνησης (και πιθανώς της επόμενης...) για σειρά μεγάλων έργων υποδομής. Και όλα δείχνουν πως το σίριαλ μπορεί να λήξει μόνο με διοικητικές/πολιτικές αποφάσεις, ενώ την ίδια στιγμή συνεχίζονται οι προσφυγές στα δικαστήρια, ακόμα και σε μικρότερα έργα.

Ολα ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2017, όταν επήλθε συμβιβασμός μεταξύ ισχυρών ελληνικών κατασκευαστικών ομίλων και της Επιτροπής Ανταγωνισμού, με τις πρώτες να καλούνται να πληρώσουν πρόστιμα δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, ώστε να λήξει η υπόθεση με τους διαγωνισμούς δημοσίων έργων. Προ εβδομάδων, η Επιτροπή Ανταγωνισμού εξέδωσε και απόφαση για τις εταιρείες που δεν συμμετείχαν σε εκείνο τον συμβιβασμό, με την οποία επιβάλλει και βαρύτατο πρόστιμο στον ισπανικό όμιλο FCC.

Οι κοινοτικές οδηγίες, όπως έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία με το πολυνομοσχέδιο για τις δημόσιες συμβάσεις (4412 / 2016), προβλέπουν πως οι αναθέτουσες αρχές έχουν τη δυνατότητα να αποκλείουν, για χρονικό διάστημα μέχρι και τρία χρόνια, τις εταιρείες που αποδεδειγμένα συμμετείχαν σε διαδικασίες στρέβλωσης του ανταγωνισμού και δεν έχουν λάβει τα απαραίτητα μέτρα αποκατάστασης της αξιοπιστίας τους (π.χ. αλλαγές στελεχών και διοικήσεων που είχαν εμπλακεί κ.λπ.).

Το θέμα ήταν από πότε αρχίζει να μετράει αυτή η τριετία που μπορούν να αποκλειστούν οι τεχνικές εταιρείες: Από την ημέρα που έληξε η εμπλοκή τους σε διαδικασίες στρέβλωσης του ανταγωνισμού ή από την ημέρα που συμβιβάστηκαν με την Επιτροπή Ανταγωνισμού ή τους επιβλήθηκε πρόστιμο άνευ συμβιβασμού; Στην περίπτωση των δημοσίων έργων στην Ελλάδα, εκτιμήθηκε από τις εταιρείες και τη δημόσια διοίκηση πως η περίοδος αρχίζει να μετράει από το 2012, οπότε και η Επιτροπή Ανταγωνισμού θεωρεί πως έληξαν οι προσπάθειες στρέβλωσης. Συνεπώς από το 2015 (δηλαδή τρία χρόνια μετά το 2012), είχε παρέλθει η περίοδος κατά την οποία μπορούσε να επιβληθεί αποκλεισμός από τη διεκδίκηση νέων έργων.

Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου

Ομως, μια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στις 24 Οκτωβρίου 2018 ήρθε να ανατρέψει τον σχεδιασμό των διοικήσεων των τεχνικών εταιρειών και των δημοσίων υπηρεσιών. Το Δικαστήριο, με αφορμή τη διαμάχη γερμανικών εταιρειών για έργο στη Βαυαρία, αποφάσισε πως «όταν ένας οικονομικός φορέας έχει επιδείξει συμπεριφορά εμπίπτουσα στον λόγο αποκλεισμού του άρθρου 57, παράγραφος 4, στοιχείο δʹ, της οδηγίας αυτής (σ.σ. για λόγους παραβίασης του ανταγωνισμού), για την οποία επιβλήθηκε κύρωση από αρμόδια αρχή, η μέγιστη διάρκεια της περιόδου αποκλεισμού πρέπει να υπολογίζεται με αφετηρία την ημερομηνία της αποφάσεως της αρχής αυτής». Ετσι και στην περίπτωση των ελληνικών τεχνικών εταιρειών, η τριετία λήγει τον Σεπτέμβριο του 2020, δηλαδή τρία χρόνια μετά τον συμβιβασμό με την Επιτροπή Ανταγωνισμού.

Η συγκεκριμένη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αποτέλεσε θρυαλίδα προσφυγών, κυρίως από πλευράς της ιταλικής εταιρείας GD Infrastrutture (π.χ. στην περίπτωση του διαγωνισμού για το Ακτιο - Αμβρακία). Μάλιστα προ ημερών η GD Infrastrutture, που συνεργάζεται με τον επιχειρηματία Πρ. Εμφιετζόγλου (Μηχανική), πέτυχε την αναστολή της κατακύρωσης του άξονα Ακτιο - Αμβρακία σε κοινοπραξία των ΑΚΤΩΡ και ΤΕΡΝΑ από το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ).

Οι διοικήσεις των δύο εταιρειών εκτίμησαν πως μετά τον συμβιβασμό με την Επιτροπή Ανταγωνισμού και επειδή έχει παρέλθει η περίοδος τριετίας από την τέλεση της παράβασης (2012) έχουν απαλλαγεί από οποιαδήποτε άλλη συνέπεια που σχετίζεται με συμπράξεις σε δημόσιες συμβάσεις. Ετσι, στα έντυπα που κατέθεσαν για τον διαγωνισμό και συγκεκριμένα στο Ευρωπαϊκό Ενιαίο Έγγραφο Σύμβασης, και σε ερώτημα εάν συμμετείχαν κατά το παρελθόν σε συμφωνίες με άλλους οικονομικούς φορείς που να προκαλούν παραβίαση των όρων του υγιούς ανταγωνισμού, απάντησαν αρνητικά (υπάρχει επιλογή ΝΑΙ ή ΟΧΙ, με διευκρινιστικές ερωτήσεις ανάλογα με την απάντηση π.χ. για τα μέτρα συμμόρφωσης που έχουν λάβει στην περίπτωση που απαντήσουν ΝΑΙ). Το ΣτΕ θεώρησε πως έπρεπε να απαντήσουν θετικά και ανέστειλε προσωρινά την υπογραφή της σύμβασης, μέχρι να τελεσιδικήσει η υπόθεση.

Το μετρό

Αρνητικά είχαν απαντήσει οι εταιρείες και στον διαγωνισμό για το πρώτο τμήμα της γραμμής 4 του μετρό καθώς η εκδήλωση ενδιαφέροντος έγινε τον Αύγουστο του 2017, δηλαδή πριν τον συμβιβασμό με την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Στη συνέχεια, όπως υποστήριξε προχθές και ο διευθύνων σύμβουλος της ΑΒΑΞ Κ. Μιτζάλης, όταν τέθηκε πάλι το ερώτημα από πλευράς Αττικό Μετρό κατά τη διαδικασία του διαγωνισμού, η διοίκηση της εταιρείας απάντησε θετικά.

Οι διοικήσεις των τεχνικών εταιρειών θεωρούν, πάντως, πως έχουν συμμορφωθεί με όσα προβλέπει η νομοθεσία για όσους έχουν εμπλακεί στο παρελθόν με υποθέσεις ανταγωνισμού. Επισημαίνουν πως έχουν προχωρήσει στις απαραίτητες διοικητικές και άλλες αλλαγές (π.χ. αντικατάσταση μελών διοικητικού συμβουλίου, ξεχωριστά τμήματα δημοσίων συμβάσεων όπως έπραξε π.χ. η ΑΒΑΞ, κ.α.). Το θέμα απειλεί, πάντως, να δημιουργήσει εμπλοκή στον διαγωνισμό για το πρώτο τμήμα της γραμμής 4 του μετρό και αυτό τον λόγο φέρεται να επικαλείται η κοινοπραξία υπό την ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ που αποσύρθηκε από τη διαδικασία.

Η κατάσταση έγινε ακόμα πιο περίπλοκη όταν η διοίκηση του OΛΠ προχώρησε σε διαγωνισμό για την αναβάθμιση του λιμένα κρουαζιεροπλοίων, με τη σχετική διακήρυξη να αποκλείει όσους κατά το παρελθόν είχαν εμπλακεί σε υποθέσεις παραβίασης του ανταγωνισμού. Οι διοικήσεις των δύο εταιρειών (ΤΕΡΝΑ και ΑΒΑΞ) προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), το οποίο και τις δικαίωσε (ως προς τα ασφαλιστικά μέτρα, καθώς η υπόθεση εκδικάζεται στις 5 Απριλίου), θεωρώντας πως κακώς είχε μπει αυτός ο όρος σε διακήρυξη διαγωνισμού που αφορούσε έργο το οποίο χρηματοδοτείται και από κοινοτικά κονδύλια και προωθείται από εταιρεία που διαχειρίζεται κρατικό περιουσιακό στοιχείο.

Πώς θα λήξει η υπόθεση; Στην αγορά κατασκευών θεωρούν πως είναι θέμα διοικητικών αποφάσεων. Με βάση το πολυνομοσχέδιο για τις δημόσιες συμβάσεις, μια επιτροπή στην οποία συμμετέχουν στελέχη από τα υπουργεία Οικονομίας, Δικαιοσύνης και Υποδομών αποφασίζει αν μια εταιρεία έχει λάβει τα μέτρα για την αποκατάσταση της αξιοπιστίας της, στην περίπτωση που είχε εμπλακεί σε υποθέσεις παραβίασης του ανταγωνισμού. Αν η επιτροπή θεωρήσει πως έχει προχωρήσει στα μέτρα συμμόρφωσης, τότε μπορεί κανονικά να συνεχίσει τη διεκδίκηση δημοσίων έργων.

Το θέμα είναι πότε θα φτάσει π.χ. το ζήτημα του Ακτιο - Αμβρακία στη συγκεκριμένη επιτροπή. Μέχρι τότε, οι διαγωνισμοί δημοσίων έργων θα βρίσκονται σε κινούμενη άμμο, αν και ακούγεται πως έχει ήδη εκδοθεί μια απόφαση, με βάση την οποία συγκεκριμένη εταιρεία «πέρασε το τεστ». Θεωρήθηκε δηλαδή πως καλύπτει τις απαιτήσεις της νομοθεσίας περί συμμόρφωσης και μπορεί να συμμετάσχει στους διαγωνισμούς. Ορισμένοι στοιχηματίζουν πως ενδέχεται να φτάσουμε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2020 χωρίς να έχουν ληφθεί αποφάσεις, οπότε και θα έχουν παρέλθει τρία χρόνια από τον συμβιβασμό με την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Σε αυτή την περίπτωση, οι καθυστερήσεις έχουν οδυνηρές συνέπειες για την αγορά δημοσίων έργων.