Αχτίδα φωτός για το R&D στην Ελλάδα

Την «αχνή» πρόθεση νέων ερευνητών, εφόσον βεβαίως υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες, να επιστρέψουν και να εργαστούν στην Ελλάδα, καταδεικνύει η καταμέτρηση των αιτήσεων που υποβλήθηκαν πρόσφατα σε προκήρυξη του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ).

Ειδικότερα, από τις 1.669 προτάσεις για τη χρηματοδότηση ερευνητικών έργων μεταδιδακτορικών ερευνητών που έχουν υποβληθεί στο ΕΛΙΔΕΚ, οι 160 προέρχονται από νέους επιστήμονες που βρίσκονται στο εξωτερικό και επιθυμούν να επιστρέψουν στην Ελλάδα για να υλοποιήσουν τα έργα που προτείνουν.

Αν και σε απόλυτα μεγέθη το ποσοστό αυτό είναι όντως μικρό, καθώς μόλις προσεγγίζει το 10% του συνόλου των προτάσεων, η ερευνητική κοινότητα, κάνει λόγο για «αχνές αλλά απτές ενδείξεις για την αναστροφή του brain drain».

Βασικός παράγοντας, όχι μόνο για την επιστροφή των «εγκεφάλων» αλλά και για τη συγκράτηση όσων παραμένουν, στη χώρα, είναι κυρίως η χρηματοδότηση. Μέσω αυτής, μπορούν να ενισχυθούν οι υποδομές, να υπάρξει προμήθεια τεχνολογικού εξοπλισμού να προαχθεί η έρευνα και συνεπώς η απασχόληση του ερευνητικού δυναμικού.

Και στη χρηματοδότηση, παρότι αυτή αυξήθηκε οριακά τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις των χωρών μελών της ΕΕ, αφού μόλις το 0,99% του ΑΕΠ, διατέθηκε το 2016 για δαπάνες σε ‘Ερευνα και Ανάπτυξη (R&D) από 0,97% το 2015. Σημειώνεται ότι ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη είναι 2,12% και στην ΕΕ 28 στο 2,03%.

Η κινητοποίηση των ιδιωτών

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα προσωρινά στοιχεία (σ.σ. θα οριστικοποιηθούν τον Ιούνιο του 2018) το 2016 οι δαπάνες R&D ανήλθαν σε 1.733,1 εκατ. ευρώ, καταγράφοντας αύξηση κατά 29,3 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2015.

Ωστόσο, το πλέον αξιοσημείωτο, είναι το «εύρημα» ότι το 2016 τη μεγαλύτερη συνεισφορά στον δείκτη έχει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ο επιχειρηματικός τομέας, στον οποίο πραγματοποιήθηκαν δαπάνες R&D ύψους 722,9 εκατ. ευρώ (0,41% του ΑΕΠ). Ακολουθεί ο τομέας της τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στον οποίο πραγματοποιήθηκαν δαπάνες 566,6 εκατ. ευρώ (0,32% του ΑΕΠ). Στον κρατικό τομέα πραγματοποιήθηκαν δαπάνες 428,9 εκατ. ευρώ (0,25%, του ΑΕΠ), ενώ ο τομέας των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων έχει τη μικρότερη συνεισφορά (14,8 εκατ. ευρώ, δηλαδή 0,01% του ΑΕΠ).

Επανερχόμενοι στις δαπάνες του επιχειρηματικού τομέα, σημειώνουμε ότι ήταν οι μόνες που αυξήθηκαν, καθώς στους άλλους τομείς μειώθηκαν. Ενδεικτικά, οι δαπάνες του ιδιωτικού τομέα αυξήθηκαν από τα 561,6 εκατ. το 2015 στα 722,9 εκατ. το 2016, όταν οι δαπάνες του κρατικού τομέα υποχώρησαν το 2016 στα 428,9 εκατ. από 479,4 εκατ. το 2015. Ομοίως οι δαπάνες του τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης υποχώρησαν στα 566,6 εκατ. από 643,8 εκατ. ευρώ το 2015.

Η αύξηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στις δαπάνες R&D είναι κομβικής σημασίας για την ανάπτυξη της χώρας και αποδεικνύει ότι η επιχειρηματική κοινότητα λαμβάνει πλέον σοβαρά υπόψη της τις επενδύσεις σε R&D. Αυτό άλλωστε καταδεικνύει και αυξητική τάση των δαπανών της εν μέσω κρίσης. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι δαπάνες κινούνται αυξητικά από το 2012 όπου το ποσό ήταν 458,6 εκατ. ευρώ.

Ευνοϊκή χρηματοδοτική συγκυρία

Παρά το γεγονός ότι οι κρατικές δαπάνες για R&D αυξάνονται, ουδείς μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτές δεν είναι αμελητέες. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο τακτικός προϋπολογισμός για την Έρευνα από 60 εκατ. ευρώ το 2015 αυξήθηκε στα 117 εκατ. ευρώ το 2017 και προβλέπεται να φτάσει τα 127 εκατ ευρώ το 2018.

Αντίστοιχα, υπήρξε αύξηση των δαπανών του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων από 141 εκατ. ευρώ το 2015 σε 157 εκατ. ευρώ το 2017, ενώ για το τρέχον έτος έχει προβλεφθεί το ποσό των 206 εκατ. ευρώ.

Σίγουρα και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί θεαματική η αύξηση των δαπανών, ωστόσο η τάση είναι αναμφισβήτητα ανοδική. Σημειώνουμε ότι καίρια συνεισφορά σε αυτές τις αυξήσεις είχε η εισροή μέρους από τους πρόσθετους πόρους των 240 εκατ. του ΕΛΙΔΕΚ και το οποίο, έλαβε χρηματοδότηση ύψους 180 εκατ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Κάτι που αποδεικνύει ότι η ΕΤΕπ, πέραν των υποδομών επενδύει και στη γνώση.

Η συμβολή του ΕΣΠΑ…

Στους πόρους αυτούς, θα πρέπει να προστεθούν και οι εισροές από το ΕΣΠΑ ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ.

Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει αναφοράς η δράση «Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ». Πρόκειται για μια ξεχωριστή σε μέγεθος δημόσια επένδυση στην Έρευνα που υπολογίζεται να στηρίξει περίπου 4.400 νέες ποιοτικές θέσεις εργασίας. Με βάση τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης αυτού του προγράμματος. Σύμφωνα με αυτά, κατά τα επόμενα 3 χρόνια θα χρηματοδοτηθούν με διαθέσιμους δημόσιους πόρους ύψους 393,7 εκατ. ευρώ 685 ερευνητικά έργα επιχειρήσεων από τα οποία τα 498 αφορούν συνεργασίες με δημόσιους ερευνητικούς φορείς

… και η εμφάνιση του Equi Fund

Σημαντική συμμετοχή στην ανάπτυξη της R&D στη χώρα, αλλά και στην επιστροφή «εγκεφάλων» αναμένεται να έχει το Ταμείο Συνεπενδύσεων (Equi Fund).

Με πόρους που ήδη ανέρχονται στα 320 εκατ. και με την προοπτική να ανέλθουν στο ένα δισ. ευρώ στα επόμενα χρόνια, το Ταμείο, έχει σχεδιαστεί να στηρίξει την καινοτόμο επιχειρηματικότητα και την αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων από τα ΑΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας. Με το Equi Fund θα διευκολυνθεί η δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων όπου και θα υποστηρίζεται η λειτουργία τους σε πρώιμο στάδιο και θα ενισχύεται το επόμενο στάδιο της ωρίμανσης και μεγέθυνσής τους.

Συνένωση δυνάμεων

Είναι προφανές ότι η ευνοϊκή χρηματοδοτική συγκυρία για την R&D δεν αποτελεί από μόνη της προϋπόθεση για την ανάπτυξη της οικονομίας της γνώσης στην Ελλάδα.

Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται η συνένωση όλων των δυνάμεων (ερευνητών, επιχειρήσεων και πολιτείας) για τη διαμόρφωση ενός στρατηγικού πλαισίου ανάπτυξης της έρευνας και της καινοτομίας. Οι βάσεις πλέον υπάρχουν. Μένει να αποδειχθεί και η βούληση...