Εκθεση ΔΝΤ: Μεταρρυθμίσεις ή νέες περικοπές

Αν δεν θέλετε να κόψετε μισθούς και συντάξεις ή να αυξήσετε τους φόρους έως τις εθνικές εκλογές του 2016 θα πρέπει να πετύχετε δραματική βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δημοσίου τομέα.

Αυτό φαίνεται να είναι το κεντρικό μήνυμα της έκθεσης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου η οποία δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα, μετά από καθυστερήσεις «τεχνικού χαρακτήρα» που εμπόδισαν τη δημοσιοποίησή της πριν από τον ανασχηματισμό.

Στη σελίδα 23 της έκθεσης αξιολόγησης του ΔΝΤ, εκφράζεται ανησυχία για τις επιπτώσεις του εκλογικού κύκλου στην εφαρμογή του προγράμματος και κυρίως στο σκέλος που αφορά τη βιωσιμότητα του χρέους, σημειώνοντας τη μεταρρυθμιστική κόπωση, αλλά και τις πολιτικές υποσχέσεις για «κοινωνικά μερίσματα» και «όχι νέα μέτρα».

Αυτά δείχνουν, κατά το Ταμείο, ότι οι πολιτικές δεσμεύσεις για τη στρατηγική μείωσης του χρέους -η οποία προϋποθέτει τεράστια πρωτογενή πλεονάσματα διαρκείας- θα δοκιμαστούν ποικιλοτρόπως.

«Η στρατηγική αυτή δεν αφήνει περιθώρια για καμία ουσιαστική αύξηση στους μισθούς και στις συντάξεις από τα σημερινά επίπεδα έως τις εθνικές εκλογές του 2016. Από την άλλη πλευρά, με τους φορολογικούς συντελεστές υψηλούς και τις δαπάνες συμπιεσμένες, η επίτευξη της απαραίτητης δημοσιονομικής προσαρμογής, χωρίς περαιτέρω περικοπές σε μισθούς, κοινωνικές μεταβιβάσεις και συντάξεις -οι οποίες παραμένουν μεγάλες σε σχέση με το ΑΕΠ- θα είναι εφικτή μόνο με δραστική βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δημοσίου τομέα».

Στις παραμέτρους ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας του δημοσίου τομέα, όπως προκύπτει από τις επόμενες αράδες της έκθεσης του ΔΝΤ, συγκαταλέγονται σαρωτικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ενώ κλειδί αποτελεί η βελτίωση της Φορολογικής Διοίκησης όπου «η πρόοδος είναι ακόμα απογοητευτική». 

Πρόοδος, αλλά…

Συνολικά, στην έκθεση δεν φαίνεται να υπάρχουν φοβερές εκπλήξεις. Η γραμμή που ακολουθείται είναι πως έχει γίνει σημαντική πρόοδος για τη σταθεροποίηση της οικονομίας, αλλά απομένουν πολλές προκλήσεις πριν η οικονομία εισέλθει σε βιώσιμο και ισορροπημένο μονοπάτι ανάπτυξης.

Από τις πρώτες γραμμές της έκθεσης άλλωστε διαφαίνονται τα θέματα τα οποία το Ταμείο θέτει στην κορυφή των προκλήσεων των επόμενων μηνών. Οι φράσεις «οι τράπεζες αντιμετωπίζουν ένα βουνό από κόκκινα δάνεια», «η Ελλάδα πασχίζει να αντιμετωπίσει το ταμπού των απολύσεων στο Δημόσιο», «οι Αρχές πρέπει να αντισταθούν στις πιέσεις… για πισωγύρισμα στην πρόοδο» και «οι τριετίες αυξάνουν τον κατώτατο μισθό στον ιδιωτικό τομέα για εργαζόμενους με ελάχιστη εργασιακή εμπειρία εννέα ετών, στα υψηλότερα επίπεδα μεταξύ της Ε.Ε.» είναι ενδεικτικές των προθέσεων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου κατά τον νέο κύκλο αξιολόγησης που θα ανοίξει τον Σεπτέμβριο, με μια ενδιάμεση αξιολόγηση αστραπή στα μέσα Ιουλίου.

Στην αγορά εργασίας η πρόοδος θεωρείται ελλιπής, στο δημόσιο τομέα «το ταμπού των απολύσεων» φαίνεται να έχει γίνει εμμονή για το ΔΝΤ, ενώ στο ασφαλιστικό οι επερχόμενες αλλαγές μάλλον περιγράφονται με σαφήνεια φωτογραφίζοντας τα προβλήματα: «Οι δαπάνες είναι οι υψηλότερες στην Ε.Ε. απαιτώντας μεγάλη κρατική επιχορήγηση, η σύνδεση εισφορών και συντάξεων είναι… αδύναμη και γενικά το ασφαλιστικό σύστημα εμφανίζει πολυδιάσπαση εισφορών και παροχών ιδίως στο ταμείο των αυτοαπασχολούμενων».

Δεν λείπουν βέβαια και τα κλασικά προβλήματα: το δημόσιο χρέος παραμένει «πολύ υψηλό», ενώ «για τη διετία 2015-2016 έχουν προβλεφθεί δημοσιονομικά κενά…».

Aναγνώριση του πολιτικού κινδύνου

Δεν λείπουν βέβαια και τα καλά λόγια. Ότι δηλαδή η Ελλάδα πέτυχε σημαντική υπέρβαση στο στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα το 2013 (ο στόχος για ισοσκελισμένο πρωτογενές αποτέλεσμα υπερκεράστηκε δίνοντας το τελικό πλεόνασμα 0,8% του ΑΕΠ), η οικονομία ανακάμπτει το 2014 μετά από έξι χρόνια βαθιάς ύφεσης και πραγματοποιήθηκε μια επιτυχής μεσοπρόθεσμη έκδοση ομολόγων στις διεθνείς αγορές.

Ακόμα πιο εμφατικά το ΔΝΤ σημειώνει πως «η Ελλάδα έχει περάσει από την πιο αδύναμη στην πλέον ισχυρή κυκλικά προσαρμοσμένη δημοσιονομική θέση εντός της ευρωζώνης μέσα σε τέσσερα χρόνια. Αυτό είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα σε σχέση με οποιαδήποτε διεθνή σύγκριση. Και αυτό, πέραν όλων, αναδεικνύει την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να βγάλει την Ελλάδα από την κρίση»!

Στην έκθεση είναι σαφές ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει πλήρη επίγνωση των πολιτικών δυσκολιών που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση.

Μάλλον δεν είναι τυχαίο πως στις πρώτες σελίδες σημειώνεται η αύξηση της ανεργίας στο 26,5% - με τα δύο τρίτα μακροχρόνια άνεργοι-, η αύξηση του κινδύνου φτώχειας από το 20% στο 23% των Ελλήνων, η μείωση του ΑΕΠ κατά 25% από το 2007 αλλά και η επιδείνωση της κατανομής του εισοδήματος μεταξύ των Ελλήνων.

Για όλα αυτά, κατά το ΔΝΤ, τη βασική ευθύνη την έχει η πολιτική αναστάτωση της περιόδου 2011-12 και τα ερωτήματα για τη θέση της Ελλάδας στην ευρωζώνη που διόγκωσαν την αβεβαιότητα και ενίσχυσαν τα οργανωμένα συμφέροντα απέναντι στις μεταρρυθμίσεις. «Ως αποτέλεσμα η προσαρμογή έγινε μέσω υφεσιακών οδών (συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματος και της κατανάλωσης) και όχι μέσα από κέρδη παραγωγικότητας»!

Το δημοσιονομικό κενό

Το γεγονός ότι το ΔΝΤ βλέπει δημοσιονομικό κενό για την περίοδο 2015-2016 δεν συνιστά είδηση. Έχει όμως ενδιαφέρον ότι συνδέει σε κάθε παράγραφο τις εκτιμήσεις του για το μέγεθος του δημοσιονομικού κενού με τους στόχους που έχουν τεθεί για το πρωτογενές πλεόνασμα αφήνοντας ενδεχομένως κάποια περιθώρια ερμηνειών για μικρότερο κενό αν αλλάξουν οι στόχοι για το πρωτογενές πλεόνασμα.

Αρχικά για το 2014 δεν φαίνεται να υπάρχουν προβλήματα. Το ΔΝΤ διαπιστώνει ότι το πρόγραμμα είναι εντός στόχων για την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος 1,5% του ΑΕΠ, αφήνοντας μάλιστα ορισμένα περιθώρια για ακόμα καλύτερες επιδόσεις.

«Οι κίνδυνοι για το 2014 είναι σχετικά ισορροπημένοι» αναφέρεται χαρακτηριστικά και τονίζεται για μια ακόμα φορά η δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης να λάβει μέτρα εξισορρόπησης των πιέσεων αν οι κίνδυνοι (δικαστικές αποφάσεις για παρελθούσες μισθολογικές περικοπές, πιθανή υποαπόδοση των φόρων ακινήτων, υπερβάσεις των δαπανών υγείας και αβέβαιη απόδοση των αλλαγών στην φορολογία εισοδήματος) επιβεβαιωθούν.

Για το 2015, οι πρώτες εκτιμήσεις αναφέρουν δημοσιονομικό κενό 1% του ΑΕΠ (κοντά στα 2 δισ. ευρώ) σε σχέση με το στόχο για πρωτογενές πλεόνασμα 3% του ΑΕΠ, κι η εκτιμώμενη ανάκαμψη των εσόδων λόγω της ανάκαμψης της οικονομίας κρίνεται ανεπαρκής να καλύψει το κενό.

«Επιπλέον μέτρα τα οποία λήγουν προστίθενται στο κενό. Αν το κενό του 2015 επρόκειτο να κλείσει με μόνιμα μέτρα θα προέκυπτε ένα επιπλέον δημοσιονομικό κενό της τάξεως του 0,75% του ΑΕΠ για το 2016 σε σχέση με το στόχο για πρωτογενές πλεόνασμα 4,5% του ΑΕΠ».

Αυτές είναι οι προβλέψεις του ΔΝΤ. Στην έκθεση όμως επισημαίνεται η διαφορετική άποψη των ελληνικών αρχών, σύμφωνα με την οποία το δημοσιονομικό κενό της επόμενης διετίας θα είναι μικρότερο, δεδομένων περισσότερο αισιόδοξων εκτιμήσεων για την απόδοση της Φορολογικής Διοίκησης. Έτσι συμφωνήθηκε το θέμα του δημοσιονομικού κενού να επανεξεταστεί το φθινόπωρο παράλληλα με την κατάρτιση του προϋπολογισμού του 2015.

Τότε, όπως όλα δείχνουν, θα ληφθούν και οι τελικές αποφάσεις για την επέκταση, την κατάργηση ή τον επανασχεδιασμό της έκτακτης εισφοράς αλληλεγγύης η οποία ως «έκτακτη» εκπνέει στο τέλος του 2014, αλλά όλα είναι ανοιχτά για το μέλλον της. Η κυβέρνηση επιθυμεί να την καταργήσει, αλλά όπως αποτυπώνεται και στην έκθεση έχει δεσμευθεί «για την επέκταση μέτρων που λήγουν αν αυτό απαιτηθεί».

Σε ανακοίνωσή του το ελληνικό υπουργείο οικονομικών εκτιμά οτι δεν θα χρειαστούν νέα μέτρα λιτότητας το 2015-2016, υπογραμμίζοντας ότι θα εξετασθούν μειώσεις φορολογικών συντελεστών στο πλαίσιο του προϋπολογισμού του 2015. 

Η δυναμική του χρέους παραμένει σχεδόν αμετάβλητη

Ο πήχης του δημοσίου χρέους μπαίνει πιο ψηλά σε σχέση με τις εκτιμήσεις της Κομισιόν και τίθεται από το ΔΝΤ στο 128% του ΑΕΠ το 2020 (125% προβλέπει η Κομισιόν). Θα έχει προηγηθεί εκτίναξη στο 174% του ΑΕΠ φέτος και έπεται αποκλιμάκωση στο 117% του ΑΕΠ το 2022 «πριν από τη λήψη των πρόσθετων μέτρων ανακούφισης από τους Ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας».

Η ταχεία αποκλιμάκωση του χρέους συνδέεται με τις προβλέψεις επίτευξης πρωτογενών πλεονασμάτων άνω του 4% του ΑΕΠ διατηρήσιμων για πολλά χρόνια, αλλά και σχετικής υψηλής ονομαστικής μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Η διατηρησιμότητα του χρέους, όμως, υπόκειται σε αβεβαιότητες που έχουν κυρίως να κάνουν με δημοσιονομικές αστοχίες, καθυστερήσεις στην προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών και με περιορισμένα κέρδη ανταγωνιστικότητας και ενδεχομένως μεγαλύτερου του προβλεπόμενου αποπληθωρισμού.

Το χρηματοδοτικό κενό

Όπως προκύπτει από την έκθεση του ΔΝΤ, η ελληνική κυβέρνηση έχει δεσμευθεί να αφήσει απείραχτο το μαξιλάρι των 11 δισ. ευρώ που έχει στη διάθεσή του το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι έως το Μάιο του 2015 οι χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας είναι καλυμμένες. Στη συνέχεια όμως θεωρεί πως υπάρχει χρηματοδοτικό κενό 12,6 δισ, ευρώ το 2015 αν και σημειώνει τη δέσμευση των εταίρων της Ελλάδας στην ευρωζώνη να καλύψουν πλήρως τις χρηματοδοτικές ανάγκες.

Φορολογικό: Προσοχή στα συμφέροντα

Σε αρκετά σημεία της έκθεσης γίνεται αναφορά σε συμφέροντα που πιέζουν για εξαιρέσεις κυρίως από το φόρο ακινήτων και τονίζεται η ανάγκη να κλείσουν οι «τρύπες» και να επιταχυνθούν οι μεταρρυθμίσεις στο πεδίο της φορολογίας. Γίνεται δε αναφορά σε «πολιτικές παρεμβάσεις» στη λειτουργία της Φορολογικής Διοίκησης.

Στο πεδίο του ΦΠΑ, η θέση του ΔΝΤ είναι σαφής και επαναλαμβανόμενη τα τελευταία χρόνια. Θεωρεί ότι οι εξαιρέσεις (π.χ. μειωμένοι συντελεστές στα νησιά, παρότι σε αυτή την έκθεση δεν κατονομάζονται) πρέπει να καταργηθούν και τώρα έχει αποσπάσει τη δέσμευση των ελληνικών αρχών για αλλαγές στο σύστημα ΦΠΑ (ταχύτερες επιστροφές, εξαίρεση από το σύστημα ΦΠΑ επιχειρήσεων και ελευθέρων επαγγελματιών με χαμηλό τζίρο αλλά και συνολική επανεξέταση του συστήματος).

Οι καλές προβλέψεις

Αν επαληθευτούν οι κοινές προβλέψεις που αποτυπώνονται στην έκθεση από το 2015 και μετά η ελληνική οικονομία θα αναπτύσσεται με ετήσιο ρυθμό σταθερά πάνω από το 3%, ενώ το 2019 η ανεργία θα έχει υποχωρήσει στο 12,7% του εργατικού δυναμικού.

Απέχουμε βέβαια πέντε χρόνια από το 2019, αλλά φαίνεται πως ήδη από φέτος και με μεγαλύτερη ένταση από το 2015, η ανεργία θα ακολουθήσει έντονα πτωτική πορεία. 

Σύμφωνα με τις προβλέψεις, στο βασικό μακροοικονομικό σενάριο, το ΑΕΠ θα ενισχυθεί κατά 0,6% φέτος, κατά 2,9% το 2015, κατά 3,7% το 2016, κατά 3,5% το 2017, 3,3% το 2018 και 3,6% το 2019.
Στο ίδιο διάστημα η ανεργία θα υποχωρήσει από το 27,3% πέρυσι σε 25,8% φέτος, στο 23,8% το επόμενο έτος, θα σπάσει το φράγμα του 20% το 2017 (στο 18,6%) και θα διαμορφωθεί στο 12,7% του εργατικού δυναμικού το 2019.

Σε θετικό ρυθμό πληθωρισμού η οικονομία θα επανέλθει από το 2015 (0,3%), αλλά ο δείκτης τιμών καταναλωτή θα παραμείνει κάτω από το 2% έως και το 2019.

Στο μέτωπο των εσόδων από αποκρατικοποιήσεις τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι καμία χρονιά έως το 2019 οι εισπράξεις δεν προβλέπεται να ξεπεράσουν το 1,7 δισ. ευρώ. Κάποτε, η τρόικα θεωρούσε ότι μπορούσαν να εισπραχθούν 50 δισ. από αποκρατικοποιήσεις…

* Δείτε όλη την έκθεση του ΔΝΤ στη στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".