Ερευνα - καινοτομία πνίγηκαν... στην κρίση

Αναλφάβητη στο κομμάτι της έρευνας και της ανάπτυξης παραμένει η Ελλάδα, τη στιγμή που οι επενδύσεις σε αυτό το σκέλος θα μπορούσαν να αποτελέσουν το φάρμακο για την έξοδό της από την κρίση και προστιθέμενη αξία για την οικονομία της, η οποία αναζητά ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, όπως επισημαίνουν εγχώρια και διεθνή think tank.

Μέχρι στιγμής, η προσπάθεια για ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας περιορίζεται σε περικοπές στους μισθούς.

Τι και αν η ίδια η κυβέρνηση αλλά και εγχώριοι επιχειρηματίες επισημαίνουν την ανάγκη αλλαγής του αναπτυξιακού μοντέλου και παραδεχόμενοι ότι η επένδυση στην έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία είναι η μόνη διέξοδος. Τα δεδομένα τους διαψεύδουν.

Αντιπροσωπεύοντας μόλις το 0,67% του ΑΕΠ, το R&D στη χώρα πρακτικά είναι άγνωστη λέξη, παρά τον πακτωλό κεφαλαίων που έχει λάβει η χώρα από την Ε.Ε.

Αποτέλεσμα να αποκλίνουμε όχι μόνο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο αλλά και από τον στόχο που δεν είναι άλλος από την έξοδο της χώρας από την κρίση, αφού το τρίπτυχο έρευνα - ανάπτυξη - καινοτομία αποτελεί, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς αλλά και think tank, εγχώρια και διεθνή, τη συνταγή για έξοδο από την κρίση.

Η υστέρηση της Ελλάδας στο κομμάτι του R&D δεν είναι κάτι νέο, αφού ακόμη και την περίοδο των παχιών αγελάδων, τότε που το χρήμα, εγχώριο και ευρωπαϊκό έρρεε, οι επενδύσεις σε έρευνα και καινοτομία υστερούσαν και πάλι σημαντικά σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες.

Πλέον όμως ο χρόνος έχει στενέψει καθώς:

• Θα πρέπει μέσα σε λιγότερο από 7 χρόνια να καλύψουμε ένα σημαντικό κενό προκειμένου να φθάσουμε στον στόχο που έχει τεθεί από τις Βρυξέλλες. Θα πρέπει δηλαδή οι επενδύσεις σε R&D να αντιπροσωπεύουν μέχρι το 2020 το 3% ως ποσοστό του ΑΕΠ. Δηλαδή μέσα σε επτά χρόνια θα πρέπει να υπερτετραπλασιάσουμε αυτό το ποσοστό (κράτος και επιχειρήσεις) από τα σημερινά δεδομένα.

• Παράλληλα, θα πρέπει να προλάβουμε τις χώρες που σήμερα επενδύουν πολύ στην τεχνολογία ανοίγοντας εκ των πραγμάτων την ψαλίδα με την Ελλάδα.

Με τα μέχρι στιγμής στοιχεία, η Ελλάδα βρίσκεται χαμηλότερα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία. Σύμφωνα δε με τα τελευταία στοιχεία, η Ελλάδα και η Μάλτα βρίσκονται στην προτελευταία θέση πίσω από την Κύπρο και πολύ πιο κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ο οποίος ανέρχεται στο 2,65%-2,72% και φυσικά από τη Φινλανδία, όπου το R&D αντιπροσωπεύει το 4% του ΑΕΠ.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Η Ελλάδα, όπως έχει επισημανθεί κατ' επανάληψη στο παρελθόν, δεν εκμεταλλεύτηκε την οικονομική της ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, ώστε να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στην καινοτομία. Αντιθέτως, συνέχισε να στηρίζει παραδοσιακούς κλάδους της οικονομίας, οι οποίοι δεν είναι εντάσεως τεχνολογίας.

Βέβαια υπάρχουν και οι εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Στις εταιρείες που συνεχίζουν να επενδύσουν στο R&D και να αναπτύσσουν καινοτόμα προϊόντα βρίσκονται αρκετές ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες όπως η Pharmathen, η οποία συγκαταλέγεται μεταξύ των τριών ελληνικών εταιρειών που επενδύουν συστηματικά στο R&D, πετυχαίνοντας υγιή ανάπτυξη, και η Specifar, η οποία εξαγοράστηκε από τη Watson Pharmaceuticals Inc.

Στις εταιρείες, και δη εισηγμένες, που συνεχίζουν να επενδύσουν στο R&D, συγκαταλέγεται και η MLS, η οποία μέσω των εφαρμογών και του κινητού που έχει παρουσιάσει στην αγορά έχει καταφέρει να επεκταθεί και στο εξωτερικό.

Τα παραδείγματα αυτά επιβεβαιώνουν ότι η επένδυση στο R&D θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα μέσο για ταχύτερη έξοδο της χώρας όχι μόνο από την οικονομική κρίση αλλά και από αυτό το μοντέλο (υπο)ανάπτυξης που την έφερε μέχρι εδώ.

Την ανάγκη επένδυσης στην έρευνα, ανάπτυξη, καινοτομία και τεχνολογία μέσω αξιοποίησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που έχει η Ελλάδα έχουν προκρίνει ουκ ολίγοι διεθνείς οίκοι για τη σταδιακή οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Παλαιότερη μελέτη της Deutsche Bank, που είχε γίνει σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Goethe της Φρανκφούρτης, επισήμαινε ότι, εκτός από τις δομικές μεταρρυθμίσεις, τις ιδιωτικοποιήσεις, την απλοποίηση διαδικασιών και τη μείωση της γραφειοκρατίας, πρέπει να δοθεί βαρύτητα στις επενδύσεις, στην καινοτομία και στην τεχνολογία. Επισήμαινε ωστόσο ότι η επένδυση στην καινοτομία θα πρέπει να είναι μακροχρόνια στρατηγική, η οποία δεν μπορεί να φέρει άμεσα αποτελέσματα, μπορεί όμως να δημιουργήσει θετικό επιχειρηματικό και επενδυτικό κλίμα και να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη των αγορών και των επενδυτών.

Στα πλεονεκτήματα της χώρας  συγκαταλέγονται το υψηλού επιπέδου ανθρώπινο επιστημονικό δυναμικό, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει κινητήριο δύναμη για την ανάπτυξη της καινοτομίας, αλλά και το γεγονός ότι σε επίπεδο επιστημονικού δυναμικού με μεταπτυχιακό δίπλωμα η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ καλή θέση.

Την ίδια ώρα, η ελληνική οικονομία, πέρα από το ενδεχόμενο πως με βάση τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ θα συνεχίσει να παρουσιάζει ύφεση και το 2014, βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα νέο έλλειμμα, την ελλιπή ζήτηση που μεταφράζεται σε παραγωγικό κενό -12% για το 2013.

Αυτό διαπιστώνει στην έκθεσή της η Τράπεζα της Ελλάδος, στην οποία σημειώνεται ότι το παραγωγικό κενό (η διαφορά μεταξύ πραγματικού ΑΕΠ και δυνητικού προϊόντος) της οικονομίας το 2013 είναι περίπου -12%, το οποίο σημαίνει ότι η ζήτηση πρέπει να αυξηθεί κατά 12% για να καλύψει τη δυνητική προσφορά. Πάντως, το παραγωγικό κενό θα ήταν ακόμη μεγαλύτερο αν το δυνητικό προϊόν της οικονομίας δεν είχε επίσης υποχωρήσει κατά περίπου 6% μεταξύ των ετών 2009 και 2012, ως αποτέλεσμα της αύξησης της μακροχρόνιας ανεργίας και της μερικής απαξίωσης του παραγωγικού πάγιου κεφαλαίου.

Το 2012 οι ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου μειώθηκαν κατά 19,2% έναντι του 2011, επηρεαζόμενες μεταξύ άλλων από το αρνητικό επιχειρηματικό κλίμα, ιδίως το πρώτο εξάμηνο, και την έλλειψη χρηματοδότησης. Εντονότερη υπήρξε η υποχώρηση των επενδύσεων σε κατασκευές (-22,7%). Παρά το γεγονός ότι οι επενδύσεις των επιχειρήσεων έχουν μειωθεί λιγότερο από τις επενδύσεις σε κατοικίες, οι αποσβέσεις υπερκαλύπτουν τις ακαθάριστες επιχειρηματικές επενδύσεις και επομένως το καθαρό απόθεμα του πάγιου κεφαλαίου διαβρώνεται