Δεν πρέπει να πάνε χαμένες οι θυσίες τώρα που οι προοπτικές βελτιώνονται, τονίζει ο Γ. Προβόπουλος στην ετήσια έκθεση για την ελληνική οικονομία. Προβλέπει ύφεση 4,5% το 2013 και ανάκαμψη το 2014, ενώ αναφορικά με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια καταγράφει αύξηση στο 22,5% στα τέλη Σεπτεμβρίου 2012 έναντι 16% στα τέλη Δεκεμβρίου 2011. Παράλληλα:

• Το 2013 ο μέσος πληθωρισμός αναμένεται ότι θα καταστεί αρνητικός βάσει του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (-0,1%), ενώ σαφώς αρνητικό προβλέπεται να είναι και το μέσο ετήσιο επίπεδο του πυρήνα του πληθωρισμού (-1,0%).

• Το 2013 αναμένεται ότι η ανεργία θα αυξηθεί περαιτέρω και η εκτίμηση των περισσότερων διεθνών οργανισμών είναι ότι η υποχώρησή της θα εμφανίσει χρονική υστέρηση σε σχέση με την εμφάνιση θετικών ρυθμών ανάπτυξης.

• Αναμένεται νέα μείωση στις ακαθάριστες ονομαστικές αποδοχές για το 2013, της τάξεως του 7,7%. Η τράπεζα εκτιμά ότι η μείωση αποδοχών στο Δημόσιο το 2013 θα διαμορφωθεί στο 6,7%. Θα ανέλθει όμως στα επίπεδα του 10% στις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και στις τράπεζες. Στον μη τραπεζικό ιδιωτικό τομέα, η μείωση αποδοχών εκτιμάται στο 7,8%.

Όπως επισημαίνει, η σωρευτική μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος την τριετία 2010-2012 υπολογίζεται στο 10,9% για το σύνολο της οικονομίας και στο 16,1% για τον επιχειρηματικό τομέα. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η έκθεση, «ο στόχος ο οποίος τέθηκε στο μνημόνιο για μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος την τριετία 2012-2014 κατά 15% εκτιμάται, με βάση τους ανωτέρω υπολογισμούς, ότι θα υπερκαλυφθεί, καθώς η σωρευτική μείωση στην εν λόγω τριετία αναμένεται να φθάσει το 17,6%». Ανάλογη εκτίμηση είχε διατυπώσει και στην ενδιάμεση έκθεση προ ολίγων μηνών.

• Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών για το 2011 που ανακοινώθηκαν από την ΕΛΣΤΑΤ και λαμβάνουν υπόψη τα εισοδήματα του 2010, το 21,4% του πληθυσμού της χώρας ή 901.194 νοικοκυριά με συνολικό αριθμό μελών 2.341.400 άτομα βρίσκονται κάτω από το χρηματικό όριο της “σχετικής φτώχειας”.

• Tο μέσο ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα του συνόλου των νοικοκυριών της χώρας ανήλθε το 2010 σε 21.590 ευρώ, δηλαδή ήταν μειωμένο κατά 12,2% έναντι του προηγούμενου έτους (2009: 24.224 ευρώ).


Πέντε κρίσιμοι παράγοντες για την οικονομία

Όπως σημειώνει ο Γ. Προβόπουλος, «πριν από έναν χρόνο, πολλοί αναλυτές προεξοφλούσαν, σχεδόν ως αναπόφευκτη, τη χρεοκοπία και την έξοδο της χώρας από τη ζώνη του ευρώ. Σήμερα το ενδεχόμενο αυτό έχει πλέον απομακρυνθεί και η οικονομία μπορεί να προσβλέπει σε βαθμιαία έξοδο από την κρίση». Πέντε παράγοντες συνέβαλαν σε αυτό:

Πρώτος ήταν η θετική απάντηση του ελληνικού λαού όσον αφορά το ιστορικό διακύβευμα της παραμονής στο ευρώ. Η κυβέρνηση συνεργασίας εξέφρασε ρητά τη βούλησή της να διαφυλάξει την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Η βασική αυτή επιλογή και η κάλυψη των μεγάλων καθυστερήσεων της προεκλογικής περιόδου κατέστησαν δυνατές τις αποφάσεις του Eurogroup για τη συνέχιση της χρηματοδοτικής στήριξης. Οι εξελίξεις αυτές επηρέασαν ευνοϊκά το οικονομικό κλίμα. Στο εσωτερικό, οι απαισιόδοξες προσδοκίες έχουν αμβλυνθεί αισθητά και η εμπιστοσύνη σταδιακά βελτιώνεται. Στο εξωτερικό, το κλίμα για την Ελλάδα επίσης μεταστρέφεται. Οι αρνητικές αναφορές στην ελληνική οικονομία έχουν περιοριστεί.

Ο δεύτερος παράγοντας που συνέβαλε στη βελτίωση του κλίματος είναι η πρόοδος στην εφαρμογή του προγράμματος προσαρμογής, ιδίως στην αντιμετώπιση των δίδυμων ελλειμμάτων, του δημοσιονομικού και του εξωτερικού. Η πρόοδος αυτή σηματοδοτεί μια τάση εξισορρόπησης και αναδιάρθρωσης της οικονομίας.

Τρίτος κρίσιμος παράγοντας ήταν η διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα. Σήμερα δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για προοπτική ανάκαμψης, εάν είχε καταρρεύσει το τραπεζικό σύστημα και είχε εκ των πραγμάτων καταστεί αναπόφευκτη η έξοδος της χώρας από το ευρώ. Αυτό απετράπη, σημειώνεται. Σε μια περίοδο πρωτοφανούς αβεβαιότητας, ουδείς καταθέτης υπέστη ζημία. Όχι μόνο προστατεύθηκε απολύτως η συστημική ευστάθεια, αλλά και τέθηκαν κι οι βάσεις για την οικοδόμηση ενός ισχυρού τραπεζικού συστήματος.

Τέταρτος παράγοντας, που συμβάλλει στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης, είναι η συνέχιση της χρηματοδοτικής στήριξης που παρέχουν οι επίσημοι δανειστές. Αυτό δίνει στη χώρα περιθώριο χρόνου για να προχωρήσει ακώλυτα η αναδιάρθρωση της οικονομίας. Η στήριξη αυτή, που γίνεται με ευνοϊκούς όρους, είναι χωρίς προηγούμενο για τα διεθνή δεδομένα.

Ένας πέμπτος παράγοντας που επίσης ενισχύει την εμπιστοσύνη είναι τα βήματα προόδου που πραγματοποιούνται στην Ε.Ε. και στη ζώνη του ευρώ στο πεδίο της συμπλήρωσης του θεσμικού οικοδομήματος. Η υιοθέτηση π.χ. της πρότασης για την τραπεζική ένωση θα οδηγήσει σε βαθύτερη οικονομική και νομισματική ένωση. Ιδιαίτερη σημασία είχε επίσης η θεσμοθέτηση των «Οριστικών Νομισματικών Συναλλαγών» από το Ευρωσύστημα τον Σεπτέμβριο του 2012, η οποία αφ' εαυτής διαμόρφωσε πιο ομαλές συνθήκες στις χρηματοπιστωτικές αγορές.


Η οικονομία σε ύφεση και το 2013 με διόγκωση της ανεργίας

Όπως σημειώνει ο Γ. Προβόπουλος, η ελληνική οικονομία βρίσκεται ακόμη σε βαθιά κρίση και οι κίνδυνοι εκτροχιασμού δεν έχουν εξαλειφθεί.

Το 2012 το ΑΕΠ υποχώρησε για πέμπτο κατά σειρά έτος, με αποτέλεσμα η σωρευτική μείωση στην πενταετία 2008-2012 να ανέλθει στο 20,1%. Το ποσοστό αυτό θα επιβαρυνθεί περαιτέρω το 2013, καθώς θα συνεχιστεί η ύφεση, αν και με ηπιότερο ρυθμό, όπως προβλέπεται.

Η ύφεση προκάλεσε αισθητή πτώση της απασχόλησης και ώθησε το ποσοστό ανεργίας σε ιστορικά υψηλό επίπεδο, 24,5% περίπου κατά μέσο όρο το 2012, ενώ προβλέπεται περαιτέρω άνοδος το 2013.


Ταχύτερος βηματισμός στις διαρθρωτικές αλλαγές η απάντηση στην ανεργία

Όπως σημειώνει η ΤτΕ, η ύφεση των τελευταίων ετών ήταν πράγματι βαθύτερη από ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στον τρόπο που εφαρμόστηκε το πρόγραμμα προσαρμογής: στη διστακτικότητα, στα λάθη και στις παραλείψεις και κυρίως στην υστέρηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Η υστέρηση αυτή δεν επέτρεψε να αντισταθμιστούν επαρκώς οι συσταλτικές επιδράσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής και να ανακτηθεί ταχύτερα η εμπιστοσύνη.

Στα ίδια αίτια οφείλονται και οι δυσμενείς συνθήκες χρηματοδότησης της οικονομίας. Εάν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είχαν εφαρμοστεί με συνέπεια από την αρχή του προγράμματος, σήμερα θα είχαν ήδη γίνει αισθητές οι ευνοϊκές επιδράσεις τους στην οικονομική δραστηριότητα. Είναι πολύ θετικό που το βάθος της ύφεσης και οι επιπτώσεις της αναγνωρίστηκαν έμπρακτα με σειρά αναθεωρήσεων, που αφορούσαν τη διάρκεια του προγράμματος, το κόστος δανεισμού, την περίοδο αποπληρωμής, το ύψος της χρηματοδοτικής στήριξης και την περικοπή του δημόσιου χρέους.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η ύφεση δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για τη μη εφαρμογή των συμφωνηθέντων και ιδίως για χαλάρωση της προσπάθειας στην προώθηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Εάν συμβεί αυτό, η εμπιστοσύνη που κερδήθηκε με επώδυνες θυσίες θα κλονιστεί καίρια.


Δύσκολη χρονιά το 2013 - Ορατή όμως η ανάκαμψη το 2014

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το 2013 θα είναι μια δύσκολη χρονιά, κυρίως λόγω της συνεχιζόμενης ύφεσης και της υψηλής ανεργίας. Ωστόσο, μπορούμε να προσδοκούμε ότι η ύφεση θα περιορίζεται σταδιακά και ότι στη διάρκεια του 2014 θα αρχίσουν να καταγράφονται θετικοί ρυθμοί μεταβολής του ΑΕΠ. Ευνοϊκές επιδράσεις αναμένεται να έχουν:

• Η τόνωση της ρευστότητας και της εμπιστοσύνης που αναμένονται ως αποτέλεσμα της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και της επιστροφής καταθέσεων στο τραπεζικό σύστημα.
• Η περαιτέρω βελτίωση της ανταγωνιστικότητας κόστους, η οποία το 2013 θα έχει υπερκαλύψει το σύνολο των απωλειών της περιόδου 2001-2009, και η συνακόλουθη άνοδος των εξαγωγών.

• Η επιτάχυνση των αποκρατικοποιήσεων, οι οποίες θα οδηγήσουν τελικά σε επενδύσεις πολλαπλάσιες από τις αρχικές.
• Η πρόοδος στην απελευθέρωση των αγορών.
• Η επανεκκίνηση σημαντικών έργων υποδομών, όπως οι αυτοκινητόδρομοι.
• Η υλοποίηση ιδιωτικών επενδυτικών σχεδίων με στήριξη από πόρους του ΕΣΠΑ και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
• Η προγραμματισμένη αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου.

Η ΤτΕ σημειώνει ότι για να διασφαλιστεί ότι όντως θα λειτουργήσουν θετικά οι παράγοντες αυτοί πρέπει να διαφυλαχθεί η πρόσφατη βελτίωση του κλίματος εμπιστοσύνης. Η προβολή ακραίων ή άκαιρων διεκδικήσεων από κοινωνικές ομάδες δεν συμβάλλει προς την κατεύθυνση αυτή, σημειώνει ο Γ. Προβόπουλος.


Η συνέχιση της εφαρμογής του προγράμματος προϋπόθεση της ανάκαμψης

Στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα οι οιωνοί είναι καλοί. Και μπορεί βάσιμα να προβλεφθεί ότι σχετικά σύντομα θα έλθει η ανάκαμψη της πραγματικής οικονομίας, εφόσον όμως συντρέξουν ορισμένες προϋποθέσεις. Η σημαντικότερη από αυτές είναι η συνέχιση της εφαρμογής του προγράμματος προσαρμογής με απόλυτη συνέπεια στους στόχους και τα χρονοδιαγράμματα που έχουν τεθεί.

Αυτό θα εξασφαλίσει τη συνέχιση της χρηματοδότησης, θα εξαλείψει οριστικά τον κίνδυνο εξόδου από το ευρώ, θα εμπεδώσει την εμπιστοσύνη στο μέλλον της οικονομίας, θα προσελκύσει νέες επενδύσεις και θα μεταδώσει ένα σαφές μήνυμα: ότι τα χειρότερα έχουν περάσει και η έξοδος από την κρίση είναι ορατή.


Νέο εξωστρεφές αναπτυξιακό πρότυπο

Η ανασύνταξη του παραγωγικού δυναμικού σε νέες βάσεις, σύμφωνα με ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο, πρέπει να έχει κύριο χαρακτηριστικό την ενδυνάμωση της εξωστρέφειας της οικονομίας. Αυτό προϋποθέτει μετατόπιση πόρων προς την παραγωγή ανταγωνιστικών, διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών. Για να πετύχουμε όμως στην προσπάθεια μετασχηματισμού της οικονομίας πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι το πρόγραμμα προσαρμογής περιλαμβάνει τις ελάχιστες απαιτούμενες αλλαγές που εντάσσονται σε αυτήν την κατεύθυνση.

Σε καμία περίπτωση όμως δεν υποκαθιστά τη δική μας μείζονα εθνική ευθύνη να εφαρμόσουμε ένα ευρύτερο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ανάπτυξη, που θα περιλαμβάνει τις πολιτικές που διευκολύνουν τη μετάβαση σε ένα νέο παραγωγικό πρότυπο διατηρήσιμης ανάπτυξης. Τώρα που τα δημόσια οικονομικά βρίσκονται σε τροχιά σταθεροποίησης, είναι απαραίτητο να προχωρήσουμε ταχύτερα σε ριζικές αλλαγές που θα εξασφαλίσουν:

• Αποτελεσματικό κράτος, φιλικό προς τους πολίτες και την επιχειρηματικότητα.
• Σύγχρονες υποδομές.
• Ανοικτές, ανταγωνιστικές αγορές.

Παράλληλα, η ΤτΕ επισημαίνει:

• Την ανάγκη αξιοποίησης των κοινοτικών πόρων προκειμένου να λειτουργήσουν πράγματι ως ισχυρά αναπτυξιακά εργαλεία, αν ενταχθούν δημιουργικά σε ένα ευρύτερο Εθνικό Σχέδιο για την Ανάπτυξη.

• Την ανάγκη δημιουργίας προϋποθέσεων για μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των ήδη φορολογουμένων. Στην αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος θα πρέπει να τεθούν ως κεντρική επιδίωξη η διεύρυνση της φορολογικής βάσης και ο περιορισμός της φοροδιαφυγής. Η κατεύθυνση της προσαρμογής, επισημαίνει, πρέπει να οδηγεί, πρώτον, στον περιορισμό των δαπανών που δεν έχουν αναπτυξιακό χαρακτήρα και στη βελτίωση της αποδοτικότητας των υπολοίπων και, δεύτερον, στον εκσυγχρονισμό του φοροεισπρακτικού μηχανισμού, ώστε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η φοροδιαφυγή.

Έτσι θα δημιουργηθούν περιθώρια για μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των ήδη φορολογουμένων, η οποία έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Αυτό αφενός θα τονώσει το αίσθημα φορολογικής δικαιοσύνης και αφετέρου θα δημιουργήσει θετικές προσδοκίες που θα αντισταθμίσουν εν μέρει τις επιπτώσεις της μείωσης των δαπανών.


Η ανακεφαλαιοποίηση

Τον Μάιο και τον Δεκέμβριο του 2012, οι τέσσερις μεγάλες τράπεζες που προσδιορίστηκαν από την αξιολόγηση της Τράπεζας της Ελλάδος ως βιώσιμες έλαβαν προκαταβολή από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για τη διατήρηση της κεφαλαιακής τους επάρκειας σε επίπεδα ανώτερα των ελάχιστα απαιτούμενων. Τα επόμενα στάδια της διαδικασίας ανακεφαλαιοποίησης περιλαμβάνουν την έκδοση υπό αίρεση μετατρέψιμων χρηματοδοτικών μέσων και την ολοκλήρωση των αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου έως το τέλος Απριλίου του 2013.

Οι ιδιώτες μέτοχοι θα έχουν τον έλεγχο των τραπεζών που λαμβάνουν κεφαλαιακή ενίσχυση από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, εφόσον καταβάλουν ποσό τουλάχιστον ίσο με το 10% της αξίας των νεοεκδοθησόμενων κοινών μετοχών. Οι λοιπές τράπεζες, όπως προβλέπεται στο μνημόνιο, πρέπει να ανακεφαλαιοποιηθούν με ιδιωτικά κεφάλαια έως το τέλος Απριλίου του 2013. Αν αυτό δεν συμβεί, η Τράπεζα της Ελλάδος θα προβεί στις απαραίτητες ενέργειες, όπως προβλέπονται από το θεσμικό πλαίσιο εξυγίανσης, το αργότερο μέχρι τον Ιούνιο του 2013, κατά τρόπο που θα διασφαλίζει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.


Σημαντική η μέχρι στιγμής πρόοδος στην αναδιάταξη του τραπεζικού συστήματος

Το 2012, παρά τη βαθιά κρίση, τέθηκαν οι βάσεις για την αλλαγή σελίδας όσον αφορά τη φυσιογνωμία του τραπεζικού συστήματος και την ικανότητά του να πορευθεί με αξιώσεις στη νέα εποχή. Κατά την έναρξη της κρίσης βρίσκονταν σε λειτουργία 17 τράπεζες. Υπήρχαν επίσης 16 συνεταιριστικές, το μερίδιο αγοράς των οποίων αντιπροσώπευε αθροιστικά μόλις το 1% του τραπεζικού συστήματος.

Η διαδικασία εξυγίανσης και αναδιάταξης του τραπεζικού συστήματος έχει σημειώσει σοβαρή πρόοδο, αναφέρεται. Στο τέλος της διαδικασίας συγχωνεύσεων, εκτιμάται ότι θα έχουν συγκροτηθεί τρεις μεγάλοι και ισχυροί όμιλοι μαζί με μερικές άλλες μικρότερες τράπεζες.

Τα μερίδια αγοράς των τραπεζών αυτών, σε συνδυασμό με την παρουσία ξένων τραπεζών, διασφαλίζουν τον ανταγωνισμό, υποστηρίζει η ΤτΕ. Είναι φανερό ότι το τραπεζικό σύστημα γίνεται περισσότερο συγκεντρωμένο και αποδοτικό, καθώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για αξιοποίηση των συνεργειών και των οικονομιών κλίμακας. Αποκτά κεφαλαιακή επάρκεια και ισχυροποιείται. Ταυτόχρονα, διατηρεί τη σημαντική παρουσία του στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Η αναμόρφωση του τραπεζικού συστήματος και η κεφαλαιακή του ενίσχυση αποτελούν καίριας σημασίας τομές, που συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της εμπιστοσύνης στις προοπτικές της οικονομίας.

Δείτε ολόκληρη την έκθεση της ΤτΕ και την ομιλία του Διοικητή της ΤτΕ στη δεξιά στήλη «Συνοδευτικό Υλικό».