Η επίδραση του φόβου στις επενδύσεις

Η δυσάρεστη πραγματικότητα που δημιουργούν ο φόβος και η αρνητική επίδραση της ψυχολογίας έχει σοβαρές επιπτώσεις για θεσμικούς επενδυτές και διαχειριστές χαρτοφυλακίων. Γράφει ο Ν. Φίλιππας..

Δημοσιεύθηκε: 17 Ιουνίου 2010 - 07:51

του Ν. Φίλιππα*

Το τελευταίο διάστημα η ελληνική κοινωνία βρέθηκε σε μία έντονη κατάσταση φόβου και πανικού.

Το χρηματιστήριο κατέρρεε, η αγορά ομολόγων είχε από καιρό σταματήσει να λειτουργεί και οι καταθέσεις έφευγαν στο εξωτερικό με εκπληκτική ταχύτητα, επιτείνοντας τα προβλήματα τόσο του τραπεζικού συστήματος όσο και της πραγματικής οικονομίας.

Ο εγχώριος και διεθνής έντυπος και ηλεκτρονικός Τύπος εδώ και καιρό περιγράφει με έντονο τρόπο αλλεπάλληλα καταστροφικά σενάρια όπως έξοδο από την ευρωζώνη, επαναφορά της δραχμής, μερικές μόλις μέρες από τη γενναία απόφαση για τη χρηματοδότηση της χώρας μας με 110 δισ. €.

Φυσικά η κατάσταση της πραγματικής οικονομίας είναι δύσκολη, αφού η ανεργία αυξάνει επικίνδυνα, το ΑΕΠ συρρικνώνεται, οι καθυστερήσεις για μεταρρυθμίσεις είναι εμφανείς και ορισμένες ενέργειες της κυβέρνησης έστελναν αντιφατικά μηνύματα στις αγορές, τροφοδοτώντας ένα ήδη υπάρχον αρνητικό κλίμα.

Για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια η ελληνική κοινωνία βρέθηκε αντιμέτωπη με τόσο έντονα φοβικά σύνδρομα!

Τι είναι όμως ο φόβος και πώς μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε;

Ο φόβος είναι ένα βασικό ζωώδες συναίσθημα, το οποίο μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα άγχους ή επιθετικότητας και έχει εξελιχτεί για να εξυπηρετεί μια σειρά πολύ σημαντικούς στόχους, με βασικότερο όλων την επιβίωση.

Ο καθηγητής Jaak Panksepp (1998) εντοπίζει τον φόβο και τον πανικό ως δύο από τα επτά βασικά συναισθηματικά συστήματα, μαζί με την αναζήτηση, την οργή, το παιχνίδι, την επιθυμία και τη φροντίδα. Αυτά τα συναισθήματα αποτελούν προστατευτικούς μηχανισμούς σε περίπτωση όπου καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε μια απειλή.

Ποιο όμως είναι το «άριστο» επίπεδο φόβου; Όπως αναφέρει ο Colin Read (2009) στο βιβλίο του «The Fear Factor, What Happens When Fear Grips Wall Street», το συναίσθημα του φόβου βρίσκεται σε ισορροπία όταν μας προσφέρει την απαραίτητη ασφάλεια και τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε τους εξωτερικούς εκείνους παράγοντες που τον προκαλούν, αγνοώντας τις ασήμαντες απειλές.

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου ο φόβος και ο πανικός έχουν επικρατήσει στις χρηματιστηριακές αγορές. Τα τελευταία 200 χρόνια οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και άλλες χώρες έχουν βιώσει δεκάδες σοβαρές καταστάσεις πανικού, όπως τα έτη 1819, 1825, 1837, 1857, 1873, 1893, 1901, 1907, 1929, 1987, η Ιαπωνία το 1990, η νοτιοανατολική Ασία το 1997 και η πρόσφατη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 - 2008.

Παρά το γεγονός ότι αυτές οι καταστάσεις διαφέρουν μεταξύ τους, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό, τον φόβο που τελικά επέδρασε αρνητικά στις αγορές. Η διάρκεια του πανικού εξαρτάται από το μέγεθος και την ένταση των προβλημάτων, αλλά και από τη δυνατότητα των μέσων ενημέρωσης να ενισχύουν ή να περιορίζουν τον πανικό.

Είναι σαφές ότι η εκπαίδευση, η ενημέρωση και γενικότερα η γνώση περιορίζουν το άγχος που προκαλεί η αυξημένη αβεβαιότητα της πολύπλοκης σύγχρονης πραγματικότητας. Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι πολλές φορές η γνώση όλων των πιθανών κινδύνων που μπορούν να παρουσιαστούν οδηγεί σε υψηλότερα επίπεδα φόβου και άγχους, με δυσάρεστες συνέπειες.

Τόσο οι επενδυτές όσο και οι διαχειριστές χαρτοφυλακίων πρέπει να είναι προσηλωμένοι στις αρχές της διεθνικής (international) αλλά και της διαχρονικής διαφοροποίησης (time diversification).

Η δυσάρεστη αυτή πραγματικότητα που δημιουργούν ο φόβος και η αρνητική επίδραση της ψυχολογίας γενικότερα έχει σοβαρότατες επιπτώσεις για τους ιδιώτες και τους θεσμικούς επενδυτές, τους διαχειριστές χαρτοφυλακίων, τις εποπτικές αρχές αλλά και τις κυβερνήσεις, καθώς τα υποδείγματα που προτείνουν η παραδοσιακή χρηματοοικονομική θεωρία καταρρέουν όταν ο φόβος κυριεύει τους συμμετέχοντες σε μια χρηματιστηριακή αγορά.

Η αναγνώριση του παράγοντα του κινδύνου καθιστά σαφές ότι οι αναλύσεις που πραγματοποιούνται για τη χρηματιστηριακή αγορά παραμένουν ελλιπείς εάν δεν μπορέσουμε να ενσωματώσουμε στις υπάρχουσες οικονομικές θεωρίες την ψυχολογία.

Έπειτα από δύο συνεχόμενες δεκαετίες ανάπτυξης, η παγκόσμια κοινή γνώμη αδυνατεί να καταλάβει και να προσαρμοστεί σε μια ταχεία συρρίκνωση του πραγματικού της εισοδήματος, αφού θεωρεί ότι αυτή δεν ευθύνεται και την αποδίδει αποκλειστικά στην πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση.

Είναι σαφές ότι απαιτείται νέα δομή στην παγκόσμια αρχιτεκτονική του χρηματοπιστωτικού συστήματος, το οποίο πρέπει να στηρίζεται στη διαφάνεια, στη λογοδοσία, στην κινητροδότηση των εργαζομένων με παράλληλους μακροπρόθεσμους στόχους, αλλά και στον περιορισμό των hedge funds που είναι βέβαιο ότι προκαλούν ραγδαίες μεταβολές στην επικινδυνότητα του συστήματος.

* Ο κ. Ν. Φίλιππας είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πειραιώς

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.