Η πανδημία, τα NPEs και η διαχείριση κινδύνων σε Ελλάδα-Ευρώπη

Το ξέσπασμα της πανδημίας της Covid-19 το πρώτο τρίμηνο του 2020, ώθησε την παγκόσμια κοινότητα να λάβει πρωτοφανή έκτακτα μέτρα αυστηρότητας με σκοπό τον περιορισμό της εξάπλωσης της πανδημίας, μέτρων όπως ταξιδιωτικών απαγορεύσεων, περιορισμών στην μετακίνηση, στην εστίαση και απαγόρευση κυκλοφορίας.

Η πανδημική κρίση είχε ασύμμετρες αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα των χωρών. Η ραγδαία αύξηση της ανεργίας και η μείωση του εισοδήματος, οδήγησε τους δανειολήπτες να αδυνατούν να αποπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις. Οι οικονομικές αυτές αρνητικές επιπτώσεις, οδήγησαν στις απαρχές της πανδημίας του Covid-19 το 2020, στην πεποίθηση ότι θα οδηγήσει σε μία νέα αύξηση των Μη Εξυπηρετούμενων Ανοιγμάτων (ΜΕΑ) στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Παρά την απότομη ύφεση που προκλήθηκε από την πανδημία το 2020 και την άνιση ανάκαμψη των χωρών, αυτές οι προβλέψεις έχουν αποδειχθεί εσφαλμένες. Στην πραγματικότητα, τα ΜΕΑ σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες συνέχισαν να ακολουθούν καθοδική τάση διαψεύδοντας τους αρχικούς ισχυρισμούς.

Παράλληλη πορεία με την υποχώρηση της πανδημίας, ακολουθούν και τα έκτακτα μέτρα στήριξης πολιτικής τα οποία εφαρμόστηκαν αρχικά ως οικονομικό αντίβαρο στις επιπτώσεις τις πανδημίας. Οι απροσδόκητα καλοήθεις εξελίξεις μείωσης των ΜΕΑ μέχρι στιγμής δεν πρέπει επαναπαύουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.

Καθώς τα υπόλοιπα μέτρα στήριξης πολιτικής αποσύρονται, προτείνονται πρόσθετα μέτρα πολιτικής τόσο σε εθνικό όσο και σε επίπεδο ΕΕ για να αποφευχθεί η επανεμφάνιση μεγάλης κλίμακας προβλήματος ΜΕΑ

Αποτελέσματα ερευνητικής μελέτης

Αναφορικά με τις επιπτώσεις της Covid-19 στα ΜΕΑ των Ευρωπαϊκών Τραπεζών, έδειξαν σημαντικά αποτελέσματα τόσο για επιστημονικούς σκοπούς όσο και για σκοπούς χάραξης πολιτικής.

Ανάμεσα στα βασικότερα συμπεράσματα της έρευνας, ανήκουν τα παρακάτω:

• Οι πολιτικές απαγόρευσης της κυκλοφορίας, ο βαθμός της αυστηρότητάς τους αλλά και ο αριθμός των κρουσμάτων από Covid ήταν παράγοντες οι οποίοι επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια (ΜΕΔ) των Ευρωπαϊκών τραπεζών, αλλά αντιθέτως με τις αρχικές εκτιμήσεις, δεν οδήγησαν σε αύξηση του δείκτη ΜΕΔ.
• Τα έκτακτα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης που εφαρμόστηκαν από την ΕΚΤ σε συνδυασμό με την οικονομική στήριξη των κυβερνήσεων/κρατών, βοήθησαν ώστε να αποτραπεί μία νέα έξαρση των ΜΕΑ.
• Τράπεζες του κεντρικού τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ισχυρά οικονομικά οχυρωμένες, με υψηλούς δείκτες κερδοφορίας αντιμετώπισαν γρήγορα και αποτελεσματικά την κρίση πανδημίας, και κατάφεραν να ορθοποδήσουν γρήγορα.
• Τράπεζες του περιφερειακού τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες δεν ήταν τόσο ισχυρά οικονομικά οχυρωμένες, κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις του COVID-19 μέσω της οικονομικής στήριξη των κυβερνήσεων και των μέτρων ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ.
• Από πλευράς των επιχειρήσεων, τα ΜΕΑ των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ) επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία. Τα αλλεπάλληλα μέτρα εγκλεισμού, οδήγησαν τις μικρότερες επιχειρήσεις σε αδυναμία αποπληρωμής των δανειακών τους υποχρεώσεων. Στον αντίποδα, μεγαλύτερες επιχειρήσεις οι οποίες είχαν μεγαλύτερο τζίρο και περισσότερα αποθεματικά δεν αντιμετώπισαν το ίδιο πρόβλημα.
• ΜΕΑ που ανήκουν στον κλάδο των υπηρεσιών/βιομηχανιών επλήγησαν σημαντικά από την πανδημία. Σε αυτά ανήκουν οι κλάδοι παροχής υπηρεσιών διαμονής και εστίασης, υπηρεσιών υγείας, διοικητικών και υποστηρικτικών δραστηριοτήτων όπως επίσης και μεταφορών και αποθήκευσης.
• Παρά του οικονομικού σοκ και των πολιτικών απαγόρευσης που επιβλήθηκαν για τον μετριασμό της πανδημίας, οι τράπεζες συνέχισαν να πραγματοποιούν εκτεταμένες ενέργειες τιτλοποίησης απαιτήσεων. Οι ενέργειες αυτές συνδυαστικά με τα υπόλοιπα μέτρα οικονομικής στήριξης, κατάφεραν όχι μόνο να διατηρήσουν τα ΜΕΑ σε επαρκεί επίπεδα αλλά να οδηγήσουν σε περαιτέρω μείωσή τους.
• Οι εκτεταμένες εκταμιεύσεις νέων δανείων οδηγούν σε αύξηση των ΜΕΑ. Ως εκ τούτου, οι τράπεζες θα πρέπει να εφαρμόσουν πρόσθετους ελέγχους μετριασμού και αποφυγής του κινδύνου που προκύπτει από τις εκτεταμένες εκταμιεύσεις δανείων.
• Ανάμεσα στους βασικότερους δείκτες επηρεασμού των ΜΕΔ, στην περίοδο της πανδημίας βρέθηκαν να είναι οι δείκτες άμεσα σχετιζόμενοι με τον παράγοντα ρίσκου. Πιο συγκεκριμένα, στην περίοδο της πανδημίας, ο δείκτης κεφαλαίου εκτεθειμένου σε κίνδυνο (Risk Capital), ο δείκτης λειτουργικού κινδύνου (Operational Risk) και ο δείκτης των διαθέσιμων περιουσιακών στοιχείων σταθμισμένων ως προς τον πιστωτικό κίνδυνο (RWA), αποδείχθηκε ότι επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τα ΜΕΔ, υποδεικνύοντας ότι αυξημένα επίπεδα κινδύνου, μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση των ΜΕΔ.

Επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης σύγχρονων πρακτικών διαχείρισης κινδύνου

Η υιοθέτηση εξειδικευμένων συστημάτων και μεθοδολογιών διαχείρισης κινδύνου από τις τράπεζες έχει ξεκινήσει από την υπαγόρευση ακόμη της Βασιλείας Ι. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι τράπεζες «βομβαρδίζονται» διαρκώς με μια σειρά από νέους κινδύνους, διαφόρων μορφών, είτε προερχόμενοι από χρηματοοικονομικές διακυμάνσεις (πχ. Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2007), υγειονομικές διακυμάνσεις (Covid-19) και γεωπολιτικές διακυμάνσεις (πόλεμος Ρωσίας - Ουκρανίας).

Κίνδυνοι αυτού του μεγέθους, απειλούν σε μεγάλο βαθμό το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Πλέον, τα αυξημένα μεγέθη ρίσκου απειλούν το τραπεζικό σύστημα τόσο από μια ενδεχόμενη αύξηση των ΜΕΑ, αλλά και για την ορθή λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος γενικότερα.

Έχοντας υπόψη την σημαντικότητα του παράγοντα ρίσκου στην εξέλιξη των ΜΕΔ, όπως αυτή αναδείχθηκε μέσω των αποτελεσμάτων της έρευνας που παρουσιάστηκαν παραπάνω, σε συνδυασμό με την επικείμενη χαλάρωση των μέτρων ποσοτικής χαλάρωσης από την ΕΚΤ, επιβάλλεται η επανεξέταση της υφιστάμενης μεθοδολογίας διαχείρισης κινδύνων και αναδεικνύεται η ανάγκη εισαγωγής νέων αποτελεσματικών σύγχρονων πρακτικών διαχείρισης κινδύνων στον χρηματοοικονομικό τομέα.

Στην Ελλάδα, το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), με τις αντίστοιχες κατευθύνσεις της Διαχείρισης Κεφαλαίων και Κινδύνων / Risk Management και του Εσωτερικού Ελέγχου / Internal Audit, αποτελεί το μοναδικό εξειδικευμένο Πρόγραμμα στην Ελλάδα που ‘θεραπεύει’ πολυδιάστατα και ολιστικά τη Διαχείριση Κινδύνων.

Οι αιτήσεις συνεχίζονται και μπορείτε να βρείτε την Προκήρυξη και την Αίτηση Συμμετοχής εδώ.

Δείτε video με πληροφορίες για το πρόγραμμα εδώ.

* Ο Ιωάννης-Ηλίας Πλήκας  (φωτ. αριστερά) είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) και Ερευνητής στο Κέντρο Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ) του ΕΚΠΑ.

** Ο Δημήτρης Καινούργιος (φωτ. κέντρο) είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» και του Κέντρου Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ) του ΕΚΠΑ.

*** Ο Δρ. Γεώργιος Α. Σαββάκης (φωτ. δεξιά) είναι Επισκέπτης Καθηγητής Χρηματοοικονομικής και Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών toy EKΠΑ και Ερευνητής στο Κέντρο Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ) του ΕΚΠΑ.