Γερμανία: Οι αναπόφευκτες νέες «λογικές επιλογές»

Η επίσκεψη της κ. Μέρκελ τις προηγούμενες ημέρες στην Αθήνα ήταν πολλαπλά χρήσιμη για συμπεράσματα σε σχέση με τη διαχρονική στάση της Γερμανίδας καγκελαρίου απέναντι στην Ελλάδα. Οι σχολιαστές συνέκλιναν στην εκτίμηση ότι η Γερμανίδα καγκελάριος είχε την πρόθεση με τα λεγόμενά της αλλά και με τις πράξεις της να ευνοήσει την Ελλάδα τόσο σε σχέση με τη μελλοντική πρόθεση διευθέτησης του ελληνικού χρέους, όσο και στην προσπάθεια επανεκκίνησης της ελληνικής οικονομίας.

Κανείς ωστόσο δεν σχολίασε τις λέξεις που χρησιμοποίησε η κ. Μέρκελ όταν στο τέλος του βραδινού γεύματος που παρατέθηκε προς τιμήν της αρνήθηκε να της σερβίρουν επιδόρπιο-γλυκό, τονίζοντας ότι νηστεύει! Εξήγησε δε στους έκπληκτους συνδαιτυμόνες της ότι νηστεία για τον προτεστάντη είναι να στερηθεί αυτό που επιθυμεί περισσότερο και όχι συγκεκριμένες τροφές, όπως το κρέας, που υιοθετείται από τη δική μας ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση.

Η ανάλυση της παραπάνω θέσης της κ. Μέρκελ είναι χαρακτηριστική της προτεσταντικής ηθικής που χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά της και αποτελείται από ένα αυστηρό πλέγμα κανόνων που οφείλει να τηρείται απαρέγκλιτα: από την τήρηση του ημερήσιου προγράμματος, μέχρι την κατά γράμμα εφαρμογή ενός μεσοπρόθεσμου οικονομικού προγράμματος.

Το ίδιο μπορεί να ισχύει βεβαίως και για ένα πρόγραμμα λιτότητας στο πλαίσιο της εφαρμοζόμενης πολιτικής σταθεροποίησης της οικονομίας μιας χώρας. Το ενδιαφέρον των παραπάνω ωστόσο συνίσταται στη μετάλλαξη της θρησκευτικής πίστης από ευλάβεια σε πίστη από πεποίθηση, γεγονός που επιτρέπει στο υποκείμενο (στην κ. Μέρκελ δηλαδή), να θεωρεί «λογική επιλογή» μια οποιαδήποτε θέση η οποία πιστεύει ότι εξυπηρετεί, και να την προεπιλέγει. Επομένως, η κ. Μέρκελ μπορεί να προκρίνει ως «λογική επιλογή» οποιαδήποτε θέση αλλάζοντας ενδεχομένως την προηγούμενη, αρκεί στον πυρήνα της να έχει προτεσταντικά χαρακτηριστικά με τον τρόπο ωστόσο που εκείνη τα εννοεί!

Απόλυτη ευελιξία και προσαρμοστικότητα δηλαδή, αυτό που συμπυκνώνει ο ΟΟΣΑ με τον όρο resilience διαμορφώνοντας στο οικονομικό πεδίο εφαρμοστικούς κανόνες, όπως τη γνωστή εργαλειοθήκη που ζητήθηκε να εφαρμόσουμε πρόσφατα για να απελευθερωθεί η εκταμίευση της δόσης μας.

Τα παραπάνω μπορεί να σημαίνουν ότι είναι πιθανό να βρισκόμαστε πολύ κοντά στη δραστική μετάλλαξη των γερμανικών θέσεων που έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια. Έτσι, το επόμενο διάστημα είναι πιθανό να δούμε την υιοθέτηση ως «λογικών επιλογών» από τη Γερμανία στα παρακάτω πεδία:

-Στη νομισματική πολιτική, όπου η απειλητική εμφάνιση του αποπληθωρισμού στην ευρωζώνη σύντομα μπορεί να απελευθερώσει τον Μάριο Ντράγκι από την τήρηση αυστηρής και ενάρετης πολιτικής χωρίς έκδοση νέου χρήματος και να τον οδηγήσει σε μαζικές αγορές ομολόγων από την ΕΚΤ, σε μια προσπάθεια τόνωσης της πραγματικής οικονομίας με διοχέτευση άφθονης ρευστότητας. Τo ερώτημα είναι αν η πολιτική θα είναι επαρκώς τολμηρή και ανάλογη εκείνης της ιαπωνικής κυβέρνησης στο τέλος του 2013, ή θα παραμείνει άτολμη και διστακτική, οπότε τα αποτελέσματά της θα είναι πενιχρά.

-Στη δημοσιονομική πολιτική, όπου υπάρχουν δύο ζητούμενα: πρώτο είναι η έκδοση ευρωομολόγου με στόχο την ανάληψη (μέρους τουλάχιστον) του δυσβάστακτου δημόσιου χρέους πολλών χωρών από την Ευρωπαϊκή Ένωση (debt mutualisation) ώστε να καταστεί βιώσιμο και να δημιουργηθούν έτσι οι προϋποθέσεις ουσιαστικής επανεκκίνησης των οικονομιών τους (για την ώρα προκρίνεται μάλλον η μακρόχρονη επιμήκυνσή του). Η εμμονικά συνεχιζόμενη τιμωρητική στάση του Βερολίνου προς τις «άσωτες» μεσογειακές οικονομίες (με την ελληνική επικεφαλής) εγκυμονεί πλέον σοβαρούς κινδύνους αποσταθεροποίησης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, με πιθανό μελλοντικό θύμα και την ίδια τη Γερμανία διά της εισόδου και της δικής της οικονομίας σε ύφεση! Το γεγονός αυτό θα διαφανεί στις επικείμενες ευρωεκλογές, οπότε αναμένεται η εκλογική έκρηξη των αντισυστημικών κομμάτων, στο πλαίσιο ενός θεαματικού big-bang του ευρωπαϊκού πολιτικού σκηνικού!

Το δεύτερο δημοσιονομικό ζητούμενο αφορά την επεξεργασία και εφαρμογή πολιτικών μεταφοράς πόρων (transfer policies) από τις πλεονασματικές χώρες στις ελλειμματικές, πολιτικές που συχνά επιγράφονται ως Marshall Plans αφού είχαν υιοθετηθεί από τις ΗΠΑ μεταπολεμικά στα εδάφη της καθημαγμένης τότε ευρωπαϊκής ηπείρου. Οι πολιτικές αυτές γίνονται περισσότερο επιτακτικές εξαιτίας της όξυνσης των ανισοτήτων που σημειώνονται λόγω της γιγάντωσης της ανεργίας αλλά και της εισοδηματικής κατάρρευσης των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων αφού ο χαμηλός βαθμός συνεννόησης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης έχει αναδείξει την ανταγωνιστικότητα ως υπέρτατη προτεραιότητα των εθνικών πολιτικών σε βάρος των πολιτικών προστασίας των ασθενέστερων στρωμάτων (μειωμένες δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας, αδυναμία πρόσβασης στην εκπαίδευση που οδηγεί σε θέσεις απασχόλησης κ.ά.).

Οι πολιτικές μεταφοράς πόρων καθίστανται αναγκαίες τόσο για τις μεσογειακές οικονομίες (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία) όσο και για τις οικονομίες της Μεσευρώπης, των χωρών δηλαδή μεταξύ της Ρωσίας και της παραδοσιακής Ευρώπης, όπως καταδεικνύουν τα δραματικά γεγονότα της Ουκρανίας, που ήδη προσδένεται (πάλι) στη ρωσική σφαίρα επιρροής. Είναι δε φανερό ότι η μη υποβοήθηση των χωρών αυτών από τη Γερμανία, σε συνδυασμό με την αμερικανική αδυναμία κι απροθυμία να συνδράμει, θα πλήξει καίρια τα γερμανικά συμφέροντα.

Επιπλέον, οι αυξημένες οικονομικές δοσοληψίες της Γερμανίας με τη Ρωσία (εισαγωγές πετρελαίου-φυσικού αερίου, εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων), σε συνδυασμό με τα αφυπνιζόμενα γεωπολιτικά δεδομένα που μεταθέτουν το κέντρο βάρους από τον μεσογειακό νότο στην ανατολική Ευρώπη, έχουν ήδη αναγκάσει τη Γερμανία σε μία ακόμη «λογική επιλογή»: την ανοχή αλαζονικών συμπεριφορών από την πλευρά των Ρώσων όπως αυτές εκδηλώνονται ήδη απέναντι στην Ουκρανία, ξυπνώντας στην ίδια μνήμες από ανάλογες ιστορικές κινήσεις του Χίτλερ στη Ρηνανία, τη Σουηδία, την Τσεχοσλοβακία, την Αυστρία και την Πολωνία, που πυροδότησαν τελικά το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ενός καταστροφικού πολέμου ο οποίος ώθησε τον ιστορικό Mazower να δώσει στην Ευρώπη το χαρακτηρισμό της «σκοτεινής ηπείρου» καθώς αδυνατεί να ξεφύγει από το γεμάτο εμπόλεμες καταστάσεις παρελθόν της !

Βρισκόμαστε επομένως σε ένα εξαιρετικά κρίσιμο σταυροδρόμι όπου η συνεννόηση των ευρωπαϊκών χωρών προς τη συνομολόγηση μιας πραγματικά ενωμένης Ευρώπης είναι περισσότερο από ποτέ επείγουσα, ώστε από κοινού με τις ΗΠΑ να διαμορφώσουν αρραγές μέτωπο της Δύσης απέναντι στη Ρωσία, που ήδη έχει ως υποστηρικτές της την Κίνα και την Ινδία!

Η ευθύνη για τη δρομολόγηση μιας τέτοιας συνεννόησης πέφτει καθοριστικά στην πλευρά της Γερμανίας που πρέπει να την αναλάβει διαδραματίζοτας γνήσια ηγεμονικό ρόλο, με ευρωπαϊκό δηλαδή περιεχόμενο, αφήνοντας στην άκρη μέρος από όσα της προσάπτονται. Διαφορετικά, αν μείνει στις αυστηρά γερμανικές προδιαγραφές της, η έναρξη μιας περιόδου νέου ψυχρού πολέμου και η περιθωριοποίηση της Ευρώπης θα είναι ίσως το «μικρότερο κακό» που μπορούμε να περιμένουμε για τα επόμενα χρόνια...

* Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι οικονομολόγος και γνωστό στέλεχος της χρηματιστηριακής αγοράς.