Ενας κόσμος χωρίς κεντρικές τράπεζες και ο ρόλος του Bitcoin

Το νομισματικό σύστημα όπως είναι σήμερα δομημένο δίνει στους κεντρικούς τραπεζίτες μια συναρπαστική αίσθηση εξουσίας. Όχι όμως και αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Γι' αυτό όλο και δυναμώνει το στρατόπεδο που πιστεύει ότι το σύστημα χρειάζεται δομική αλλαγή, καθώς είναι εγγενώς προβληματικό, άδικο και τελικά αντιπαραγωγικό.

Επισημαίνουν ότι τίθεται ένα μείζον θέμα πολιτικής υφής, επιστημονικής, αλλά και ηθικής. Δεν λαμβάνουν τις αποφάσεις με επιστημονικά κριτήρια. Δεν υπάρχουν τέτοια. Εκτελούν πολιτικές κατευθύνσεις.

Χρησιμοποιούν τη στατιστική όπως οι μεθυσμένοι τα φανάρια. Περισσότερο για να στηρίζονται παρά για να φωτίζονται. Το παραδέχτηκε με αφοπλιστική ειλικρίνεια ο Πάουελ στο φόρουμ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην Πορτογαλία τον Ιούνιο: «Τώρα καταλαβαίνουμε καλύτερα πόσο λίγα καταλαβαίνουμε για τον πληθωρισμό».

Πόσο δημοκρατικό ή, αν θέλετε, αποτελεσματικό είναι να έχει ανατεθεί σε μια ολιγομελή, μη εκλεγμένη τραπεζική ελίτ, τόση μεγάλη ισχύ ώστε να καθορίζει την οικονομική τύχη ολόκληρου του πλανήτη; Τόση τυφλή εμπιστοσύνη έχουμε στην τεχνογνωσία, στις δεξιότητες, στις αντιληπτικές ικανότητες και στην ακεραιότητά τους;

Ακόμα όμως και αν εισακούγονταν οι προβληματισμοί των σκεπτικιστών, προκύπτει ένα άλλο ζήτημα. Τι θα μπορούσε να αντικαταστήσει το παρόν σύστημα των κεντρικών τραπεζών;

Πριν το εξετάσουμε, απαιτείται να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή, ξεκινώντας από τον χρυσό και το ασήμι, τα οποία λειτουργούσαν ως χρήμα εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Σε αντίθεση με το τωρινό καθεστώς, παλαιότερα οι αρχές διέθεταν καθόλου ως ελάχιστο έλεγχο στην έκδοση και κυκλοφορία του χρήματος. Ο χρυσός και το ασήμι είναι δημιούργημα της φύσης, όχι του ανθρώπου. Κάποιοι ισχυρίζονται του Θεού, αλλά διασκορπίστηκε σε όλο τον κόσμο από τον… Διάβολο.

Ωστόσο τα πολύτιμα μέταλλα πάντοτε είχαν τα μειονεκτήματα μετακίνησης, πιστοποίησης αυθεντικότητας, ασφάλειας. Προκειμένου να λύσουν αυτά τα ζητήματα, ιδρύθηκαν οι πρώτες τράπεζες. Κατέθετες προς φύλαξη χρυσό και λάμβανες χάρτινα πιστοποιητικά κατοχής πολύτιμων μετάλλων. Κάθε τράπεζα εξέδιδε τα δικά της τραπεζογραμμάτια. Αργότερα, η ύπαρξη πολλών ανεξάρτητων τοπικών τραπεζών ανέδειξε την ανάγκη κεντρικού συντονισμού και ενδυνάμωσης της φερεγγυότητάς τους.

Η αφετηρία των κεντρικών τραπεζών

Όταν οι συνθήκες ωρίμασαν, εμφανίστηκαν τα χαρτονομίσματα. Η κάθε τράπεζα ξεχωριστά έπαψε να εκδίδει πιστοποιητικά κατοχής χρυσού. Το καθήκον αυτό ανατέθηκε σε μια κεντρική αρχή. Η ανάγκη αυτή προκάλεσε την εμφάνιση των κεντρικών τραπεζών, με πρώτες της Σουηδίας και λίγο αργότερα της Αγγλίας στο τέλος του 16ου αιώνα. Οι κεντρικές τράπεζες δεν έχουν όλες την ίδια δραστηριότητα, αλλά διαθέτουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Λειτουργούν ως εποπτική αρχή υπό την κυβέρνηση και ως έσχατος δανειστής για τις εμπορικές τράπεζες.

Στις ΗΠΑ, η πρώτη κεντρική τράπεζα δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή πανίσχυρη οντότητα που καθορίζει τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας. Ξεκίνησε ως ένα μικρό ίδρυμα περιορισμένων δυνατοτήτων, έχοντας αναλάβει τον ρόλο της διεκπεραίωσης των τραπεζικών εργασιών για τη ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Δεν διέθετε άδεια να αγοράσει κρατικά ομόλογα και φυσικά δεν ήταν σε θέση να παίξει τον ρόλο του ύστατου δανειστή σε περίπτωση κρίσης. Βάσει καταστατικού, η διάρκεια ζωής του εγχειρήματος ήταν 20 χρόνια, η οποία απλά δεν ανανεώθηκε.

Η δεύτερη απόπειρα ήταν το 1812, η οποία μετά από 20 χρόνια είχε την τύχη της προηγούμενης. Έκλεισε, καθώς δεν μπόρεσε να διαδραματίσει κανένα ρόλο στην αποτροπή του τραπεζικού πανικού του 1825, όπου χρεοκόπησαν δεκάδες τράπεζες.

Κατόπιν, για σχεδόν έναν αιώνα στις ΗΠΑ υπήρξε ελεύθερο τραπεζικό σύστημα. Λειτουργούσαν αυτόνομες τράπεζες που βασίζονταν σε καταθέσεις χρυσού και ασημιού. Καταθέσεις οι οποίες μετατρέπονταν σε τραπεζογραμμάτια όπως αναφέραμε. Η αξιοπιστία κάθε τραπεζογραμματίου εξαρτιόταν από την αξιοπιστία του εκδότη, δηλαδή της κάθε τράπεζας ξεχωριστά.

Αν η εκδότρια τράπεζα δεν ήταν αξιόπιστη, αν είχε τεθεί ζήτημα ρευστότητας ή φερεγγυότητας, δεν βρίσκονταν πολλοί πρόθυμοι να λάβουν το τραπεζογραμμάτιό της για την εξόφληση υποχρεώσεων. Το νόμισμα είναι στην πράξη μια υπόσχεση πληρωμής. Το δέχονταν σε μειωμένη από την ονομαστική του αξία, συνυπολογίζοντας το ρίσκο να μείνουν με τον «μουτζούρη» ή καθόλου.

Υπήρχε πραγματικός ανταγωνισμός μεταξύ ιδιωτικών τραπεζών. Τα επιτόκια δανεισμού και καταθέσεων ορίζονταν από κάθε τράπεζα ξεχωριστά, ανάλογα τον πελάτη και τη συγκυρία. Ενδεχομένως να είχαν αποθέματα σε χρυσό στο χρηματοκιβώτιό τους, αλλά δεν έφτανε αυτό. Θα έπρεπε να διατηρούν ταυτόχρονα και καλή φήμη, προκειμένου να έχουν αξία τα χάρτινα πιστοποιητικά που εξέδιδαν.

Κατά καιρούς υπήρξαν χρεοκοπίες τραπεζών, ειδικά κοντά στο 1900. Τον ρόλο του έσχατου δανειστή εκείνη την εποχή έπαιζε συχνά ο JP Morgan. Όχι ως τράπεζα, αλλά ως ιδιώτης. Ωστόσο αυτό δεν μπορούσε να συνεχιστεί. Η ανάγκη για θεσμική παρέμβαση οδήγησε τους νομοθέτες να δημιουργήσουν και να επανασχεδιάσουν τη Fed το 1913. Όποτε γινόταν κάποιο bank run, η Fed παρείχε ρευστότητα έναντι εγγυήσεων. Αυτό βέβαια δεν απέτρεψε το κραχ του 1929. Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν πως συνετέλεσε σε αυτό.

Πριν και μετά τον κανόνα του χρυσού

Από το 1914 και μετά, οι κυβερνήσεις σταδιακά εγκατέλειπαν τον κανόνα του χρυσού. Η προοπτική να δημιουργούν χρήματα χωρίς δεσμεύσεις ήταν πολύ ελκυστική για να την αγνοήσουν. Εκείνη την περίοδο, κίνητρο αποτελούσε η χρηματοδότηση των πολεμικών επιχειρήσεων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτός ήταν ο λόγος που οι αναμετρήσεις διήρκησαν πάνω από 4 χρόνια. Μέχρι τότε ένας πόλεμος διαρκούσε έως ότου τελειώσουν οι πόροι, δηλαδή τα αποθέματα χρυσού. Εναλλακτικά, όταν έφτανε στο όριό της η φορολογική ικανότητα των πολιτών ή δεν μπορούσαν να δανειστούν άλλο.

Το 1933 στις ΗΠΑ πέρασε ένας νόμος που απαγόρευε την κατοχή χρυσού. Οι πολίτες θα έπρεπε να τον καταθέσουν στις τράπεζες. Ουσιαστικά η κυβέρνηση προέβη σε κατάσχεση του πολύτιμου μετάλλου.

Θυμίζουμε πως μέχρι τότε πήγαινες με το τραπεζογραμμάτιο στην τράπεζα και εκείνη ήταν υποχρεωμένη να σου παραδώσει την αναγραφόμενη ποσότητα χρυσού ή ασημιού που αντιπροσώπευε.

Κάπου εδώ ξεκινάει η ανθρώπινη εξουσία πάνω στα χρήματα. Με το που συγκέντρωσε η κυβέρνηση τον χρυσό των πολιτών, υποτίμησε την ισοτιμία του δολαρίου! Έλαβε χρυσό και παρέδωσε υποτιμημένα χαρτιά.

Ποιος ήταν ωφελημένος από τη μετατροπή; Όποιος χρώσταγε, επειδή είχε δανειστεί παλιά δολάρια και θα τα εξοφλούσε με νέα υποτιμημένα νομίσματα. Η οφειλή εκφρασμένη σε ποσότητα χρυσού ήταν πολύ μικρότερη. Και ποιος χρώσταγε τα πιο πολλά από όλους; Το βρήκατε. Το κράτος.

Όταν υπάρχει κάποιας μορφής χρυσός κανόνας, οι τράπεζες δεν έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν όσα τραπεζογραμμάτια επιθυμούν, επειδή κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να έρθουν οι καταθέτες και να ζητήσουν πίσω την ποσότητα πολύτιμων μετάλλων που τους έχουν εμπιστευτεί. Με το νομισματικό και τραπεζικό σύστημα που βασίζεται στο παραστατικό χρήμα, αυτός ο περιορισμός έχει αρθεί, ανοίγοντας τον δρόμο προς την απεριόριστη «εκτύπωση».

Ο ρόλος του Bitcoin

Η συμφωνία του Bretton Woods κατέρρευσε το 1971, γιατί η ποσότητα του χρήματος που δημιουργούνταν από το τραπεζικό σύστημα είχε αποσυνδεθεί από την ποσότητα του χρυσού που υποτίθεται καλυπτόταν. Ήταν πρακτικά αδύνατο να γνωρίζει κανείς την αληθινή αναλογία δολαρίων με χρυσό.

Αν όμως αντί για χρυσό τα τραπεζικά ιδρύματα διέθεταν Bitcoin, το πρόβλημα θα λυνόταν. Η ιδιότυπη διαφάνειά του εξασφαλίζει πως αν αποφασιστεί μία συγκεκριμένη αναλογία, κανείς δεν θα μπορεί να κάνει «ζαβολιά». Οι τράπεζες δεν θα δυσκολεύονταν να αποδείξουν ότι διαθέτουν τα Bitcoin που ισχυρίζονται ότι κατέχουν, ως κάλυψη για τις καταθέσεις τους. Με αυτόν τον τρόπο θα απέφευγαν ένα αναίτιο bank run.

Ταυτόχρονα επιλύεται το πρόβλημα του «too big to fail» (πολύ μεγάλος για να αποτύχει). Το ρίσκο είναι αποκεντρωμένο. Δεν θα υπάρχει καμία τράπεζα πολύ μεγάλη για να πτωχεύσει και να παρασύρει όλη την οικονομία στο χάος.

Πολύ καλό για να είναι αληθινό; Πράγματι υπάρχει ένα πρόβλημα ή «πρόβλημα». Αφαιρείται η δυνατότητα από το κράτος να δημιουργεί χρήμα. Όπως και να ορίσει την τιμή του, δηλαδή το επιτόκιο.

Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, τα περιστατικά που οι ηγεσίες διάβρωναν την αξία του νομίσματος, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν πολέμους ή άλλες δραστηριότητες, είναι αμέτρητα. Στα αρχαία χρόνια άλλαζαν τη σύνθεση του νομίσματος. Αφαιρούσαν πολύτιμα μέταλλα και τα αντικαθιστούσαν με περισσότερο ευτελή μίγματα.

Όποιος όμως κρατούσε χρυσό, τότε η αλλαγή του μίγματος που συνθέτει το νόμισμα δεν τον άγγιζε. Είχε δυνατότητα άμυνας έναντι των προθέσεων της εξουσίας να διαβρώνει αυθαίρετα την αγοραστική δύναμη των χρημάτων του. Όπου χρυσό, σκεφτείτε στη θέση του ένα θεσμικά αναγνωρισμένο, νομιμοποιημένο και χαμηλής μεταβλητότητας Bitcoin.

Η απρόσμενη εμφάνιση του Bitcoin φαίνεται να διαταράσσει το κατεστημένο. Μας αποδεικνύει πως υπάρχει αξιόπιστη εναλλακτική στον μηχανισμό δημιουργίας και διαμοιρασμού του χρήματος. Με το Bitcoin δεν μπορεί να υπάρξει κατάχρηση νομισματικής εξουσίας, ούτε παραχάραξη. Ο έλεγχος φεύγει από την τραπεζική ελίτ και διαχέεται στους πολίτες.

Δεν είναι να απορεί κανείς για τον πόλεμο που του γίνεται. Ούτε το γεγονός ότι κερδίζει έδαφος στις προτιμήσεις των ανθρώπων. Το Bitcoin αντιστρέφει τη δομή της εξουσίας. Καμία κυβέρνηση, καμία κεντρική τράπεζα δεν το εκδίδει ή δεν το κατευθύνει. Παράγεται και διακινείται από τον λαό προς τον λαό.

Πριν το Bitcoin, όποτε θέλαμε να στείλουμε χρήματα μακριά, θα έπρεπε να περάσουμε από το τραπεζικό δίκτυο. Από κυβερνητικά κανάλια και περιορισμούς. Αυτή η δύναμη χάνεται για τις αρχές. Πού μεταβιβάζεται; Στους απλούς χρήστες. Ενδυναμώνει τους ανθρώπους έναντι των ιδρυμάτων και της κεντρικής εξουσίας.

Όταν διαθέτεις peer to peer χρήμα που υποστηρίζεται από εγγυημένης αξιοπιστίας κρυπτογραφία και που δεν απαιτείται θεματοφυλακή από κανένα ίδρυμα, απλά δεν μπορεί να περιοριστεί. Ή τουλάχιστον είναι το πιο δύσκολο να περιοριστεί σε σχέση με οτιδήποτε έχουμε γνωρίσει μέχρι σήμερα.

Η μετάβαση σε ένα νέο νομισματικό σύστημα

Για πρώτη φορά μετά το 1970 έχουμε στις ανεπτυγμένες χώρες ταυτόχρονα ύφεση και πληθωρισμό. Την προηγούμενη φορά ήταν τη δεκαετία του 1940.

Τι κοινό είχαν οι δύο περίοδοι; Το σοκ ήταν τόσο ισχυρό που άλλαξε το παγκόσμιο νομισματικό σύστημα. Στη μία, συμφωνήθηκε η συνθήκη του Bretton Woods και ο κανόνας του χρυσού. Στην άλλη, καταργήθηκε και πήγαμε στο σημερινό καθεστώς των fiat νομισμάτων.

Μπορεί να ακούγεται απίθανο σήμερα, αλλά σίγουρα δεν μπορεί να αποκλειστεί στο μάλλον η μετάβαση σε ένα Bitcoin standard. Να υπάρχει ένα ελεύθερο τραπεζικό σύστημα χωρίς να απαιτούνται οι περιορισμοί της κεντρικής τράπεζας. Οι κανόνες καθίστανται άχρηστοι στην πράξη, καθώς υπάρχει αποδεικτικό κατοχής περιουσιακών στοιχείων, το οποίο δεν θα μπορεί να αμφισβητηθεί. Παρόλο που δεν θα απαιτείται κάποια εποπτική αρχή να το επιβεβαιώνει.

Ποιος είναι ο λόγος να μην επιθυμούν όλοι (ή έστω όσοι πιστεύουν στις δυνάμεις της ελεύθερης οικονομίας) να μεταβούμε σε ένα διάφανο σύστημα, όπου οι τράπεζες θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους προς όφελος των καταναλωτών, χωρίς να απαιτείται αυστηρή εποπτεία; Η ανάγκη για κεντρικές τράπεζες, όπως για πολλές άλλες δραστηριότητες και επαγγέλματα, αρχίζει να ξεπερνιέται από την τεχνολογία.

Στην εποχή της νομισματικής αβεβαιότητας που διανύουμε, χρειαζόμαστε κάτι σταθερό. Η ποσότητα δημιουργίας χρήματος ή τα επιτόκια να μην αλλάζουν ανάλογα με τις ανθρώπινες επεμβάσεις, τα συμφέροντα, τις επιθυμίες των ισχυρών. Κάτι που να δουλεύει ομαλά ακόμα και στις πιο αντίξοες περιόδους ή συνθήκες. Να μπορείς να μεταφέρεις τον πλούτο σου ελεύθερα. Να μην κινδυνεύεις από capital controls λόγω πολέμων ή χρεοκοπιών ή τραπεζικών κρίσεων. Ιδανικά, θα ήθελα να μπορώ να συναλλάσσομαι σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου βρεθώ. Δεν αρκεί μόνο να μπορώ να το μεταφέρω.

Όλα αυτά τα παραπάνω χαρακτηριστικά τα έχει μόνο το Bitcoin. Απαραίτητη προϋπόθεση όμως είναι να ξεπεραστεί ένα κρίσιμο μέγεθος ανθρώπων που να γνωρίζουν ότι υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Να ξέρουν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία του Bitcoin.

Το Bitcoin δεν είναι μόνο περιουσιακό στοιχείο. Είναι μια τεχνολογική καινοτομία. Όταν εμφανίζεται μια δυσλειτουργία, συνήθως στρεφόμαστε στην τεχνολογία για να μας τη λύσει. Σε ένα νομισματικό κόσμο με εμφανές πρόβλημα, γιατί να μην εξετάσουμε την πιο πρόσφατη, την πιο καινοτόμα τεχνολογική ιδέα;

Δεν θα ανακαλύψεις τον ηλεκτρικό λαμπτήρα, προσπαθώντας να βελτιώσεις την τεχνολογία κατασκευής κεριών, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Κατανοώντας και αλλάζοντας τον κόσμο», ο Ιωσήφ Σηφάκης.

Όλες αυτές είναι ενδείξεις, αν και όχι αποδείξεις, ότι το σημερινό νομισματικό σύστημα έφτασε στα όριά του. Ότι ίσως βρισκόμαστε μπροστά σε μια ριζική αλλαγή του διεθνούς συστήματος, όπου ο ρόλος που καλούνται να παίξουν οι κεντρικές τράπεζες είναι αναγκαστικά διαφορετικός, προσαρμοζόμενος στις νέες συνθήκες. Με άλλα λόγια, ίσως σήμερα να μη βρισκόμαστε μπροστά σε μια εξελικτική φάση της, αλλά σε κάποια απότομη καμπή της.

Το διεθνές σύστημα, με τη μία ή την άλλη του μορφή, διατηρείται κατά κανόνα επί σημαντικό χρονικό διάστημα. Κάποια στιγμή όμως συσσωρεύονται συνθήκες ικανές να διαμορφώσουν μια κρίσιμη κατάσταση. Άλλοτε παρατεταμένη και άλλοτε σύντομη. Ορισμένες φορές ακολουθεί τελικά μια μετάλλαξη που τροποποιεί τη μορφή του συστήματος, το οποίο συνεχίζει με αυτή τη νέα μορφή. Κι αν όντως αλλάξουμε «πίστα», ποια θα διαδεχτεί τη σημερινή;

* Ειδική προσφορά: Για τους αναγνώστες του Εuro2day.gr και μετά τη νέα συνεργασία που πραγματοποιήσαμε με το ανταλλακτήριο Binance, όσοι γράφονται ως νέοι πελάτες, με αυτό το λινκ https://accounts.binance.com/en/register?ref=39576698, μετά την πρώτη τους αγοραπωλησία θα λάβουν μπόνους 50 δολαρίων και άλλα προνόμια.

Βιβλίο για τα κρυπτονομίσματα

Μπορείτε να προμηθευτείτε το βιβλίο «Το επενδυτικό εγχειρίδιο του Bitcoin» από το https://www.media2day.gr/seminars

* Το άρθρο δεν αποτελεί προτροπή για αγορά ή πώληση των αναφερόμενων τίτλων. Παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς.