Η τεχνολογία και οι ανατροπές σε εργασία, οικονομία και… δημοκρατία

Γιατί ο καπιταλισμός νίκησε τον κομμουνισμό; Όχι βέβαια επειδή ήταν πιο ηθικός ή επειδή ο Θεός τιμώρησε τους άπιστους κομμουνιστές, παρόλο που κάποιοι ασπάζονται αυτές τις βολικά απλοποιημένες ερμηνείες. Ο βασικός λόγος ήταν πως σε περιόδους επιτάχυνσης των τεχνολογικών αλλαγών, η κατανεμημένη επεξεργασία δεδομένων λειτουργεί καλύτερα από την συγκεντρωτική.

Τα κεντρικού σχεδιασμού καθεστώτα λειτουργούν αποκλειστικά με συγκεντρωτικού τύπου δομές. Αυτό δεν αφορά μόνο την διαδικασία λήψης αποφάσεων, αλλά και την επεξεργασία των δεδομένων. Σε μια ελεύθερη αγορά, αν κάποιος από τους συμμετέχοντες λάβει μια λανθασμένη απόφαση, οι υπόλοιποι σύντομα θα επωφεληθούν από το λάθος του. Αν λαμβάνει όλες τις αποφάσεις μια κεντρική αρχή, τα λάθη μπορεί να είναι καταστροφικά.

Κάποτε οι συνθήκες ήταν διαφορετικές. Η πολιτική προχωρούσε ταχύτερα από την τεχνολογία. Δεν υπάρχει τίποτα πιο σταθερό από την αλλαγή, ωστόσο το ζήτημα είναι πλέον η ταχύτητα της. Ακόμα και εκείνοι που παρακολουθούν με ενδιαφέρον τις νέες τεχνολογίες, εκπλήσσονται συνεχώς από το ρυθμό της προόδου. Η Βιομηχανική Επανάσταση ξεδιπλώθηκε αρκετά αργά. Οι νομοθέτες μπορούσαν να παραμένουν ένα βήμα μπροστά, να ρυθμίζουν και να κατευθύνουν της πορεία της. Ωστόσο ο ρυθμός των κοινωνικών διεργασιών και της αφομοίωσης των γεγονότων, δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα από την εποχή του ατμού.

Η μετάβαση της εξουσίας

Οι απλοί ψηφοφόροι διαισθάνονται πως ο δημοκρατικός μηχανισμός λήψης αποφάσεων τους αγνοεί. Αποφασίζει χωρίς να υπολογίζει τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους. Ο κόσμος αλλάζει συνεχώς γύρω τους, χωρίς να καταλαβαίνουν πως και γιατί. Κάτοικοι της ΕΕ δυσαρεστούνται που η εξουσία έχει μετατοπιστεί στις Βρυξέλλες, για αυτό έχουν ενδυναμωθεί απόκεντρες δυνάμεις, με αποκορύφωμα το ελληνικό δημοψήφισμα και κυρίως το Brexit. Άλλοι εκφράζουν την δυσαρέσκεια τους ψηφίζοντας «αντισυστημικούς» πολιτικούς, τύπου Trump.

Η δυσάρεστη αλήθεια είναι πως κανείς δεν γνωρίζει πού έχει μετατοπιστεί η εξουσία. Όλοι αντιλαμβάνονται ότι απομακρύνεται από τον απλό πολίτη, αλλά κυριαρχεί η αβεβαιότητα ως προς το που κατευθύνεται. Σίγουρα δεν θα επιστρέψει στα χέρια των απλών ψηφοφόρων με την αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ, όπως δεν συνέβη και με την εκλογή Trump.

Καθώς οι συνθήκες αλλάζουν ξανά στην μεταβιομηχανική εποχή, σεβαστοί θεσμοί, όπως οι εκλογές, τα πολιτικά κόμματα και τα κοινοβούλια κινδυνεύουν να καταστούν παρωχημένοι, αφού ο όγκος και η ταχύτητα των δεδομένων αυξάνεται σε ασύλληπτες ταχύτητες. Η δημοκρατία κινδυνεύει να εκφυλιστεί και θα καταστεί μια διακοσμητική παρουσία, όπως σήμερα συμβαίνει σε κάποια κράτη με βασιλικό θεσμό. Όχι λόγω διαφθοράς. Διαφθορά υπήρχε και παλαιότερα. Επειδή αποδεικνύονται ανεπαρκείς στις μοναδικές συνθήκες που επικρατούν.

Οι εξουσιαστικοί μηχανισμοί κατακλύζονται από δεδομένα που είναι αδύνατον να επεξεργαστούν με ικανοποιητική ταχύτητα. Ως αποτέλεσμα έχουμε μια πολιτική, η οποία να έχει ξεμείνει από οράματα που εμπνέουν τις μάζες. Οι κυβερνήσεις έχουν μετατραπεί σε απλούς διαχειριστές, όχι καθοδηγητές. Διασφαλίζουν ότι δεν θα μείνουμε από ηλεκτρικό, πως οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πληρώνονται στην ώρα τους, πως το αποχετευτικό σύστημα θα δουλεύει σωστά και δεν θα μας πνίξουν οι ακαθαρσίες, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ωστόσο δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για το που θα βρίσκεται η χώρα τους τα επόμενα χρόνια.

Η κυριαρχία της τεχνολογίας

Το επόμενο διάστημα είναι πιθανό να δούμε την τεχνολογία να παίρνει ακόμα μεγαλύτερο προβάδισμα από τους καθιερωμένους θεσμούς. Σήμερα η επιστήμη έχει τη δύναμη που διεκδικούσε η θρησκεία. Τα θαύματα συμβαίνουν καθημερινά στα επιστημονικά εργαστήρια και τα νοσοκομεία. Ακόμα και αν δεν ελεγχθεί μια πανδημία, όπως η τωρινή, δεν θεωρείται μια αναπόφευκτη φυσική καταστροφή. Δεν αποδίδεται σε θεϊκή οργή, αλλά σε ανθρώπινη αποτυχία.

Η σημερινή τεχνολογία δεν προχωράει απλώς. Τρέχει, χωρίς να κοιτάξει πίσω, υποσχόμενη ένα σοκαριστικό κύμα αλλαγής. Μια μεταμόρφωση στο μέλλον του χρήματος, του ελεύθερου λόγου, της ψηφιακής παρακολούθησης, της φύσης της ίδιας της κυβέρνησης και των κοινωνικών δομών. Πλέον κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πως θα είναι η παγκόσμια οικονομία σε 10 χρόνια, για να μην πούμε σε 5. Τι σχεδιασμό να κάνεις;

Αν ζούσαμε χίλια χρόνια πριν, το 1021, ήταν σχετικά εύκολο να προβλέψουμε πως θα ήταν η περιοχή μας, ακόμα και ο κόσμος όλος, το 1050. Ίσως έπεφταν δυναστείες ή να προέκυπταν φυσικές καταστροφές. Όμως γνωρίζαμε πως η συντριπτική πλειοψηφία θα ήταν ακόμα αγρότες. Η οικονομία θα παρέμενε αγροτική. Καμία τεχνολογική ανακάλυψη ή εφεύρεση δεν θα ήταν τόσο συγκλονιστική, ικανή να αλλάξει την ζωή ή την καθημερινότητα. Σήμερα όμως δεν έχουμε ιδέα σε ποια κοινωνία θα ζούμε το 2050.

Πριν λίγους αιώνες η κοινωνία ήταν κλειστή. Η γνώση ήταν περιορισμένη και σε μικρό κύκλο ευγενών ή εκκλησίας. Οι άνθρωποι δεν αντιλαμβανόντουσαν καν την έννοια της προόδου. Γεννιόντουσαν, ζούσαν, πεθαίνανε χωρίς να δουν την παραμικρή αλλαγή γύρω τους. Χωρίς να γνωρίσουν νέα μέρη σε απόσταση μεγαλύτερη από όσο μπορούσε να ταξιδέψει ένα άλογο.

Η συστολή του χρόνου και του χώρου που επιτεύχθηκε με τις νέες τεχνολογίες, επέφερε τη κατάργηση των αποστάσεων. Άτομα και επιχειρήσεις κινούνται με τόσο γρήγορους ρυθμούς που σπρώχνουν τα όρια. Πιο γρήγορα από ότι εξελίσσονται οι νόμοι, οι ψηφοφόροι, οι ηγεσίες. Οι τεχνολογικές εξελίξεις δεν διέπονται από την συμβατική ιεραρχική δομή. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια ενιαία εξουσία, αλλά με ένα πυκνό και ταυτόχρονα χαώδες, πολυεθνικό πλέγμα. Ακόμα και οι πιο δυνατοί, όπως οι μεγιστάνες του πλούτου ή οι διαχειριστές δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων, διαθέτουν ελάχιστο έλεγχο.

Πολλοί οικονομολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες, υποστηρίζουν πως είναι καλύτερο να αφήνουμε τις σημαντικές αποφάσεις στα χέρια της ελεύθερης αγοράς. Κάτι που με ανακούφιση δέχονται οι κυβερνώντες, καθώς αποτελεί το τέλειο άλλοθι στην άγνοια τους. Βολικά θεωρούν πως δεν απαιτείται να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα. Η κοινωνία θα βρει τον δρόμο από μόνη της. Η αδράνεια εκλαμβάνεται ως σοφία.

Φυσικά, αυτό δεν αποτελεί ικανοποιητική λύση. Η ιστορία μας έχει διδάξει πως τα κενά εξουσίας σπάνια διαρκούν για πολύ. Νομοτελειακά θα αναπτυχθούν νέες, πιο αποτελεσματικές δομές, παραμερίζοντας τις παλαιότερες. Οι δυνάμεις της αγοράς επιδιώκουν να κάνουν αυτό που είναι καλό για τους ίδιες, όχι αναγκαστικά για την ανθρωπότητα. Το χέρι της αγοράς εκτός από αόρατο είναι και τυφλό. Αν το αφήσουμε μόνο του ίσως να μην κάνει τίποτα για τους δυνητικούς κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης.

Η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων

Το βασικό κλειδί για την πρόοδο αποτελούσε πάντοτε η ανθρώπινη διάνοια. Στην μετάβαση προς την νέα εποχή αυτό δεν αποτελεί πια δεδομένο. Η τεχνητή νοημοσύνη αρχίζει να ξεπερνάει τους ανθρώπους. Οι νέες ρομποτικές μηχανές θα μπορούν να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία σε πάρα πολλές δραστηριότητες, που μέχρι πριν από λίγο καιρό θεωρούταν αδύνατον ή δύσκολο να συμβεί.

Η τεχνολογική πρόοδος πάντα καταργεί θέσεις εργασίας, αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Το αυτοκίνητο αντικατέστησε το άλογο, εξαφανίζοντας τις δουλειές των πεταλωτών και κατασκευαστών κάρων. Δημιούργησε όμως πολύ περισσότερες σε νέους κλάδους. Πρόκειται για έναν ενάρετο κύκλο που πυροδοτεί ο συνδυασμός του ανταγωνισμού μεταξύ επιχειρήσεων και τεχνολογικής εξέλιξης. Ωστόσο για πρώτη φορά τις νέες ειδικότητες που θα υπάρξουν, δεν θα τις εκτελούν άνθρωποι, αλλά μηχανές.

Η ρομποτική θα ανατρέψει την καθημερινότητά μας με τρόπο που δεν μπορούμε αυτή την στιγμή να φανταστούμε. Σκεφτείτε την κατάργηση των οδηγών στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Το να απαγορεύσεις την κυκλοφορία λεωφορείων χωρίς οδηγούς είναι μια «λύση» που θα ικανοποιήσει το συνδικάτο των αυτοκινητιστών, αλλά θα είναι ανώφελη από την στιγμή που η τεχνολογία θα προσφέρει το πλεονέκτημα της ανταγωνιστικότητας σε άλλα κράτη.

Τι θα συμβεί στην αγορά εργασίας όταν εμφανιστεί σε μεγάλους αριθμούς μια νέα τάξη ανίκανων να βρουν εργασία; Μέχρι τώρα ανταλλάσσαμε την εργατική δύναμη και τον χρόνο μας με χρήμα. Όμως αν οι μηχανές θα κάνουν όλη τη δουλειά, δεν θα υπάρχει κάτι να ανταλλάξουμε. Μπορεί να γνωρίζει άριστα μια δουλειά, αλλά αυτό το προσόν θα είναι άχρηστο. Η ανεργία σημαίνει πως είσαι ευάλωτος. Άνεργοι δεν θα είναι μόνο οι βιομηχανικοί εργάτες των οποίων τη μυϊκή δύναμη αντικατέστησαν τα μηχανήματα, αλλά όλοι.

Ναι, αλλά η αύξηση της αποδοτικότητας για να έχει όφελος, θα πρέπει να υπάρχουν καταναλωτές που χρησιμοποιούν τα παραγόμενα αγαθά. Σίγουρα θα αναπτυχθούν καινούργιες δεξιότητες που θα αμείβονται καλύτερα. Θα υπάρξει αυτή η δυνατότητα, μια που θα προστεθεί περισσότερη αξία στις παραγωγικές επιχειρήσεις. Ωστόσο πόσοι θα αποτελούν το απόλυτα εξειδικευμένο εργατικό προσωπικό, το οποίο θα καταφέρει να εργάζεται με συνεχώς πιο έξυπνους υπολογιστές και ρομποτικές τεχνολογίες;

Ο κόσμος αλλάζει και αλλάζει τώρα, μπροστά στα μάτια μας. Έρχεται ξαφνικά η στιγμή που ανατρέπονται όσα θεωρούσες δικά σου, καθημερινά και δεδομένα. Αν λέγατε σε ένα Αιγύπτιο της εποχή των πυραμίδων ότι κάποια ημέρα οι Φαραώ δεν θα υπάρχουν πια, θα έμενε με το στόμα ανοικτό. Το πιθανότερο ήταν να σας έπαιρνε για τρελό, αλλά ακόμα και αν το πίστευε, θα είχε τρομοκρατηθεί. Ένας διαφορετικός κόσμος, χωρίς την ασφάλεια που ενέπνεαν οι Φαραώ θα του φαινόταν δυστοπία. Κι όμως, εδώ και πολύ καιρό, η κατάργηση της βασιλείας και η στροφή προς τα δημοκρατικά πολιτεύματα, θεωρείται πρόοδος.

Οι άνθρωποι φοβούνται συνήθως την αλλαγή επειδή φοβούνται το άγνωστο. Η συνήθεια είναι κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων. Αυτή τους κάνει να γυρίζουν στο σπίτι από τον ίδιο δρόμο, να πλένουνε τα δόντια τους κάθε βράδυ. Κοιμούνται ήσυχα, θεωρούν δεδομένες τις δουλειές τους, το οικονομικό σύστημα. Δεν γνωρίζουν τις σκιές του. Κανείς δεν νοιάζεται να καταλάβει πως και γιατί λειτουργούν τα πράγματα, όπως και κανείς δεν έχει διάθεση και χρόνο να διαβάσει τις οδηγίες όταν αγοράζει ένα υπολογιστή. Το μόνο που θέλουν είναι να δουλεύει.

Η παράμετρος της ηθικής

Οι αβεβαιότητες μετεωρίζονται. Νέα ερωτήματα αναδύονται ενοχλητικά, καθώς κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί η νέα εποχή. Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Πώς θα χρηματοδοτηθούν τα συνταξιοδοτικά ταμεία όταν η νανοτεχνολογία μετατρέψει τον ογδοντάρη, παρέχοντας του βιολογικές δυνατότητες πενηντάχρονου; Ποιος θα είναι ο αντίχτυπος στις οικογενειακές και ερωτικές σχέσεις; Τι επίπτωση θα υπάρξει όσο αφορά την ανισότητα, αν υπάρχει η δυνατότητα για γενετικά σχεδιασμένα μωρά, ειδικά για εύπορους; Βαδίζουμε σε μια κοινωνία τύπου Star Trek όπου θα εξερευνούμε το διάστημα και θα αναλωνόμαστε σε φιλοσοφικές αναζητήσεις ή σε κάτι που να μοιάζει πιο πολύ με το Matrix;

Κανονικά θα έπρεπε να είμαστε αισιόδοξοι. Η τεχνολογία κινείται πολύ γρήγορα, δημιουργώντας ένα συναρπαστικό οδοιπορικό ραγδαίων εξελίξεων. Πέρασαν αιώνες για να περάσουμε από το άλογο στο αυτοκίνητο, ενώ μόλις λίγα χρόνια από το αυτοκίνητο στο αεροπλάνο. Η ανάπτυξη της υπολογιστικής δύναμης έχει λειτουργήσει σαν αναβολικό. Οι άνθρωποι γίνονται συνέχεια πιο αποτελεσματικοί, πιο παραγωγικοί, περισσότερο δημιουργικοί.

Σε όλα σχεδόν τα χρόνια της ιστορίας βρίσκουμε τους ανθρώπους εγκλωβισμένους στον αγώνα για φαγητό και υλικές ανάγκες. Σε αυτήν την ατέλειωτη μάχη με τη φύση, μόνο οι τελευταίες τέσσερις-πέντε γενιές ανθρώπων, από τις πενήντα χιλιάδες γενιές που πέρασαν, ένιωσαν να ελαφραίνει λίγο αυτό το βάρος. Όταν έχεις τη δυνατότητα να συγκρίνεις μέσα στα όρια της γενιάς σου τη διαφορά στην ποιότητα της ανθρώπινης διαβίωσης, τα τεχνολογικά προβλήματα είναι λογικό να μην φαντάζουν ανυπέρβλητα. Τα ηθικά όμως;

Η πρόοδος της τεχνολογίας μας υποχρεώνει να κοντοσταθούμε και να πάρουμε φιλοσοφικά και ηθικά ζητήματα στα σοβαρά. Αργά ή γρήγορα, τα αυτοκατευθυνόμενα αυτοκίνητα θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν και να λάβουν αποφάσεις σχετικά με το ποιες ζωές είναι σημαντικότερες από κάποιες άλλες. Παράδειγμα: Από μια μηχανική βλάβη το όχημα χάνει τον έλεγχο και θα χτυπήσει δύο μεσήλικες ή μια νεαρή έγκυο γυναίκα. Που να στρέψει το τιμόνι; Αν η επιλογή φορά ένα εγκληματία ή έναν επιστήμονα; Ποιοι θα είναι πιο ίσοι από τους άλλους; Και ποιος θα έχει θέσει τις παραμέτρους για να αποφασίζει μια μηχανή; Με ποια κριτήρια;

Μέχρι τώρα η υπηρεσία της δικαιοσύνης ασκείται από το κράτος και τους λειτουργούς του. Με το blockchain μεταβαίνουμε σε μια κοινωνία που παρέχεται από ένα δίκτυο με ένα διάφανο τρόπο, παρακάμπτοντας τους ενδιάμεσους, όπως δικηγόρους, δικαστές, συμβολαιογράφους. Δεν μπορεί να αντικαταστήσει το δίκαιο, αλλά ο νόμος είναι από μόνος του ένας μηχανισμός. Μια μορφή αλγόριθμου που περιλαμβάνει όρους, κανόνες, τιμωρίες, ανταμοιβές και άλλα νομικά ζητήματα. Αν κάνεις το Α, πας φυλακή, αν κάνεις το Β, πληρώνεις πρόστιμο, αν κάνεις το Γ επιβραβεύεσαι. Απλά θα είναι εκφρασμένα σε κώδικα.

Η τεχνολογία μπορεί να είναι ουδέτερη, αλλά εκείνοι που την χρησιμοποιούν όχι. Η εφαρμογή της έχει κοινωνικές επιπτώσεις, βαραίνει πολιτικά. Είναι ένα εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό ή κακό σκοπό, ανάλογα με το χέρι που το κατευθύνει. Η παράμετρος της ηθικής είναι προφανώς ιδιαίτερα σημαντική και είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις σχέσεις εξουσίας. Θα υπάρξει σύγκρουση για το ποιος θα την ελέγχει. Είναι η κοινωνία, και όχι η τεχνολογία, που τείνει να επιλέξει τον προορισμό.

Προβλήματα θα υπάρχουν πάντα. Ο έξυπνος άνθρωπος ή το έξυπνο σύστημα, ξεχωρίζει από τις λύσεις που δίνει. Ωστόσο υπάρχει ένας προβληματισμός τον οποίο θα συναντάμε όλο και περισσότερο όσο περνάει ο καιρός: Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις ενός κόσμου στον οποίο οι μηχανές πρέπει να λαμβάνουν ηθικές αποφάσεις;

Αυτά θα κληθούμε να αποφασίσουμε στο μέλλον. Όχι εγώ ή εσείς ως άτομα. Ως ανθρωπότητα.

Βιβλιογραφία:
Αλέξανδρος Σταυρόπουλος - Η ζωή σ' επίπεδο μορίων
Toffler Alvin – Το τρίτο κύμα
Yuval Noah Harari – Homo Deus

Σεμινάρια και βιβλίο για το Bitcoin

Τα σεμινάρια διεξάγονται on-line, ζωντανά και απευθύνονται σε όσους δεν έχουν εμπειρία στην αγορά των κρυπτονομισμάτων. Στην τιμή περιλαμβάνονται δύο μαθήματα συνολικής διάρκειας 4,5 ωρών. Στο πρώτο εξηγούμε τις ιδιαιτερότητες του bitcoin, τη φιλοσοφία και τη λειτουργία του, καθώς και τη διαφορά του με το ευρώ (γκρουπ 10 ατόμων, 3 ώρες). Στο δεύτερο, την επόμενη ημέρα, βλέπουμε πως δουλεύει στην πράξη. Σας δείχνουμε πώς μπορείτε να αγοράσετε με τον οικονομικότερο και ασφαλέστερο τρόπο, να φυλάξετε και να μεταφέρετε τα νομίσματα σας. Τελειώνοντας θα έχετε αποκτήσει ένα μικρό ποσό από τα πρώτα σας κρυπτονομίσματα (γκρουπ 5 ατόμων, 1,5 ώρες).

Συμμετοχή μπορείτε να δηλώσετε στο https://www.media2day.gr/seminars. Από το ίδιο link μπορείτε να προμηθευτείτε το βιβλίο «Το επενδυτικό εγχειρίδιο του Bitcoin». Το βιβλίο είναι μοιρασμένο σε δύο μέρη. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στο bitcoin. Σε όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζετε για τη φιλοσοφία και τη λειτουργία των κρυπτονομισμάτων. Η δεύτερη ενότητα αποτελεί ένα πρακτικό επενδυτικό εγχειρίδιο. Περνάμε από το στάδιο του «γιατί να ασχοληθείτε», στο «πώς» να εμπλακείτε με τον πιο ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο.

Σε όσους αγοράσουν το βιβλίο, θα παρέχεται ΔΩΡΕΑΝ προνομιακή σχέση με το γνωστό ανταλλακτήριο Kraken. Συγκεκριμένα, αν επιθυμείτε να γίνετε πελάτες του Kraken, καταθέτοντας έστω και 1€, θα έχετε σχεδόν την ίδια αντιμετώπιση που έχουν θα έχουν οι VIP πελάτες του. Μέχρι τώρα ίσχυε μόνο για όσους έχουν παρακολουθήσει το σεμινάριο. Φυσικά το ίδιο προνόμιο θα έχουν και όσοι έχουν ήδη προμηθευτεί το βιβλίο. Θα ενημερωθούν σύντομα με e-mail για την διαδικασία.

* Το άρθρο δεν αποτελεί προτροπή για αγορά ή πώληση των αναφερόμενων τίτλων. Παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς.