Ελλάδα-Ευρωζώνη: Τέλος των αλκυονίδων ημερών

H Ελλάδα και η ΕΕ δεν έχουν καιρό για ανάπαυση. Τα ελληνικά προβλήματα κινδυνεύουν να "τινάξουν στον αέρα" το οικοδόμημα της ευρωζώνης. Οι ευθύνες της ΕΕ και οι εναλλακτικές λύσεις για να τακτοποιηθούν όλα.

Δημοσιεύθηκε: 8 Φεβρουαρίου 2010 - 13:22

Ralph Atkins & Kerin Hope

Ελλάδα-Ευρωζώνη: Τέλος των αλκυονίδων ημερών

Τις ήρεμες ημέρες ανάμεσα στις θύελλες του χειμώνα η Αλκυονίδα, κόρη του Αίολου, θεού των ανέμων, λέγεται ότι έφτιαχνε τη φωλιά της στην ήρεμη θάλασσα για να εκκολάψει τα αβγά της.

Τον φετινό χειμώνα, ακόμη και εάν απολαμβάνουν το αχνό φως του Αιγαίου, οι Έλληνες δεν έχουν την αίσθηση ότι υπήρξαν αλκυονίδες ημέρες. Αντίθετα, τα προβληματικά δημοσιονομικά μεγέθη της χώρας τους προκάλεσαν σειρά από θύελλες που τώρα πλήττουν και άλλα μέρη της νότιας Ευρώπης.

Την περασμένη εβδομάδα υπήρξε διακομματική διαπραγμάτευση και με ένα εθνικό διάγγελμα μέσω της τηλεόρασης ο Έλληνας πρωθυπουργός κ. Γιώργος Παπανδρέου ανακοίνωσε επιπλέον μέτρα για να κλείσει τις τρύπες του προϋπολογισμού. Η Αθήνα κέρδισε κάποιον σεβασμό όταν η Κομισιόν ενέκρινε το πρόγραμμα μείωσης του ελλείμματος και επέβαλε επιπλέον μέτρα παρακολούθησης της εφαρμογής του. Όμως, καθώς η Ελλάδα παραμένει υπό τον κίνδυνο της χρεοκοπίας, τα επιτόκια που ζητούν οι επενδυτές για να κρατήσουν τα ομόλογά της την περασμένη Παρασκευή (5/2) έφτασαν κοντά σε υψηλό 10 ετών.

Περισσότερο ανησυχητική για τους Ευρωπαίους είναι η διάχυση των προβλημάτων παρά ο εκνευρισμός των επενδυτών. Τα yields των ομολόγων της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, δύο ακόμη μελών της ευρωζώνης με υπερβολικά ελλείμματα, διογκώθηκαν στα επίπεδα που είχαν αγγίξει στις αρχές του 2009 όταν ξεκινούσε η κρίση.

Ως αποτέλεσμα τα προβλήματα μιας μικρής χώρας της ευρωζώνης -το ελληνικό ΑΕΠ αντιστοιχεί στο 2,5% του ΑΕΠ της ευρωζώνης- έχουν μετατραπεί στη μεγαλύτερη πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει η ζώνη του ευρώ στην 11χρονη ιστορία της, απειλώντας την οικονομική σταθερότητα σε όλη την ηπειρωτική Ευρώπη, ακόμη και σε μία περίοδο όπου η παγκόσμια κρίση υποχωρεί.

"Υπήρξε ένα σημείο όπου υποβάλλαμε σε τεστ το οικοδόμημα της ευρωζώνης υπό δύσκολες συνθήκες", τόνισε ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, κ. Γιώργος Παπακωνσταντίνου, και πρόσθεσε ότι "έτυχε να βρεθούμε στην πρώτη γραμμή αυτής της κατάστασης".

Όμως, το δράμα είναι μεγαλύτερο και οι αδυναμίες εμφανίζονται σε αρκετά μέτωπα. Γιατί η έλλειψη υπευθυνότητας στα δημοσιονομικά της Ελλάδας αγνοήθηκε για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα; Γιατί δεν έγιναν νωρίτερα κινήσεις ώστε η οικονομία της -διογκωμένη από τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις αλλά και γεμάτη από αδυναμίες και διαφθορά- να γίνει πιο ισχυρή; Γιατί αφέθηκε το όλο πρόβλημα να διαχυθεί τόσο γρήγορα και σε άλλες χώρες, και μήπως η ευρωζώνη έπρεπε να βρει έναν καλύτερο τρόπο να διαχειριστεί την κρίση;

"Κατά τη διάρκεια της περασμένης 10ετίας είχαμε μια αόριστη συζήτηση σχετικά με το κατά πόσον μπορεί η νομισματική ένωση να λειτουργήσει χωρίς να υπάρχει και δημοσιονομική ένωση", τονίζει ο κ. Marco Annunziata, κορυφαίος οικονομολόγος της Unicredit. "Τώρα υπήρξε το τεστ και ανακαλύψαμε ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει".

Για αρκετούς η πτώση της Ελλάδας ήταν εύκολο να προβλεφθεί. "Η Ε.Ε. εγκατέλειψε τις υποχρεώσεις της", υποστηρίζει ο κ. Στέφανος Μάνος, ο οποίος ήταν υπουργός Οικονομικών στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Ο ίδιος προσθέτει: "Αυτό που συνέβη στην Ελλάδα ήταν κάτι που ήταν γραφτό να συμβεί. Αλλά κανείς δεν νοιάστηκε είτε εντός είτε εκτός Ελλάδος".

Οι ενδείξεις ότι η χώρα ζούσε πάνω από τις δυνάμεις της, με έναν διογκωμένο δημόσιο τομέα και με πτώση της ανταγωνιστικότητάς της, ήταν φανερές στο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών το οποίο άγγιξε το 15% του ΑΕΠ το 2007, δηλαδή το μεγαλύτερο στην ευρωζώνη. Κατά τη διάρκεια της περασμένης 10ετίας, επίσης, η Ελλάδα είχε το χαμηλότερο επίπεδο καταθέσεων ιδιωτών. Το χρέος διογκώθηκε στο 110% του ΑΕΠ, ενώ εντός της ευρωζώνης μεγαλύτερο έχει μόνο η Ιταλία. "Σχεδόν καμία άλλη χώρα δεν έχει ωφεληθεί τόσο πολύ από την ένταξη στην Ε.Ε. και στην ευρωζώνη όσο η Ελλάδα. Καμία άλλη χώρα, επίσης, δεν παραβίασε τόσο πολύ τους κανονισμούς". Αυτό παρατήρησε ο κ. Otmar Issing, πρώην οικονομολόγος της ΕΚΤ σε άρθρο του στη "Frankfurter Allgemeine" τον περασμένο μήνα.

Η Ελλάδα είναι διάσημη για τη φοροδιαφυγή. Περί του 30% του ΦΠΑ δεν αποδίδεται. Ο κ. Μάνος υπογραμμίζει, επίσης, τα χαμένα κεφάλαια στην εκπαίδευση, όπου υπάρχουν τέσσερις φορές περισσότεροι καθηγητές (του Δημοσίου) ανά μαθητή απ’ ό,τι στη Φινλανδία -η οποία θεωρείται μοντέλο σε αυτόν τον τομέα στην Ευρώπη-, ενώ ο ίδιος αριθμός υπάρχει και στην ιδιωτική εκπαίδευση (η κυβέρνηση διαψεύδει τους υπολογισμούς του κ. Μάνου).

Μέχρι πέρυσι η οξύτητα των ελληνικών προβλημάτων ήταν εν μέρει κρυμμένη. Μετά την εκλογή του τον Οκτώβριο, ο κ. Παπανδρέου εξόργισε τους Ευρωπαίους όταν αποκάλυψε ότι το έλλειμμα το 2009 θα έφτανε κοντά στο 13% του ΑΕΠ, διπλάσιο απ’ ό,τι είχε πριν ανακοινωθεί. Όμως, η έκπληξη δεν ήταν και τόσο μεγάλη: τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της Ελλάδας ήταν ύποπτα εδώ και καιρό και η χώρα αντιμετωπιζόταν σαν αγύρτης της Ευρώπης.

Παρ' όλα αυτά, η Ελλάδα ήταν αποφασισμένη να ενταχθεί στην ευρωζώνη και αυτό έγινε πραγματικότητα στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Η έκρηξη στην ανάπτυξη και η φαινομενική βελτίωση στα δημοσιονομικά της μεγέθη της επέτρεψαν να ενταχθεί στο ευρώ το 2001, δύο χρόνια μετά τη δημιουργία της ευρωζώνης.

Αρχικά η χώρα ωφελήθηκε από την υποχώρηση των επιτοκίων αλλά και από τη μείωση του κινδύνου των συναλλαγματικών ισοτιμιών που απέτρεπαν τους ξένους επενδυτές. Σαφώς έλαβε μία ισχυρή επιβράβευση όταν το 2004 έλαβε συγχαρητήρια για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων.

Για ομάδες του πληθυσμού όπως οι Έλληνες αγρότες, οι οποίοι έχουν κλείσει δρόμους προκειμένου να διατηρήσουν το τρέχον lifestyle που στηρίζεται στις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, τα οφέλη από την Ε.Ε. είναι ξεκάθαρα. "Είμαι απόλυτα βέβαιος ότι έχουμε τα περισσότερα τρακτέρ ανά άνθρωπο από οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου", υποστηρίζει ο κ. Μάνος και προσθέτει: "Εκεί πήγαν τα χρήματα της Ε.Ε.".

Εκ των υστέρων, όμως, είναι ξεκάθαρο ότι σημαντικό μέρος της οικονομικής άνθησης της Ελλάδας ήταν εικονικό. Ακόμα και πριν από την τρέχουσα κρίση, οι αναθεωρήσεις των στατιστικών στοιχείων απέδειξαν πως τα δημοσιονομικά μεγέθη της χώρας δεν βελτιώθηκαν ποτέ αρκετά ώστε να γίνει μέλος της ευρωζώνης. Περισσότερο άσχημο είναι το γεγονός -που αγνοήθηκε από τις αγορές μέχρι πρόσφατα- ότι η εποχή των χαμηλών επιτοκίων οδήγησε την οικονομία σε ασταθή τροχιά.

Στις ΗΠΑ πριν από την κρίση υπήρξε έκρηξη ιδιωτικού δανεισμού. "Εδώ τα προβλήματά μας οφείλονται στο Δημόσιο. Οι πολιτικοί είναι αυτοί που δαπανούν πολύ περισσότερο από τα νοικοκυριά", υποστηρίζει ο κ. Λουκάς Τσούκαλης, του ΕΛΙΑΜΕΠ. Οι επιπτώσεις, όμως, από την "απλοχεριά" του Δημοσίου επεκτάθηκαν. Ο κ. Σπύρος Παπασπύρου, επικεφαλής της ΑΔΕΔΥ, υποστηρίζει πως στα πρώτα χρόνια ένταξης στην ευρωζώνη "δημιουργήθηκε μία λανθασμένη αίσθηση ευημερίας, ένας ψεύτικος τρόπος ζωής, όπως έχει πλέον αποκαλυφθεί".

Όπως ακριβώς συνέβη με το subprime στις ΗΠΑ, έτσι και στην Ελλάδα οι επίσημες αρχές ήταν αδύναμες. Χωρίς να υπάρχει κάποια πολιτική αρχή (που να παρακολουθεί), οι χώρες της ευρωζώνης υποτίθεται ότι θα εφαρμόζουν τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, μεταξύ των οποίων και τη διατήρηση του ελλείμματος το ανώτερο στο 3% του ΑΕΠ. Το βιβλίο των κανόνων αποδείχθηκε "απαρχαιωμένη κατασκευή", όπως υποστηρίζει ο κ. Γιώργος Παγουλάτος, καθηγητής στην ΑΣΟΕΕ. "Το σύστημα παραβιάστηκε. Εάν το έλλειμμα μιας χώρας ξεπεράσει το 3%, τότε υπάρχουν συγκεκριμένες διαδικασίες, όμως οι χώρες με μεγάλο χρέος αλλά καλή πορεία ανάπτυξης δεν αντιμετώπισαν τις διαδικασίες που θα τις ανάγκαζαν να μειώσουν το χρέος τους - και αυτό είναι ακριβώς το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ελλάδας", υποστηρίζει ο κ. Παγουλάτος.

Στη σύνοδό τους αυτήν την εβδομάδα οι ηγέτες της Ε.Ε. θα συζητήσουν τους τρόπους μέσω των οποίων κρίση όπως η ελληνική να μην επαναληφθεί. Η Κομισιόν υποστήριξε την περασμένη εβδομάδα ότι θα παρακολουθεί το πρόγραμμα της Αθήνας, ενώ ξεκίνησε νομικές διαδικασίες ενάντια στη χώρα για την παραποίηση των στατιστικών της δεδομένων.

Αρκετοί, όμως, τονίζουν πως χρειάζονται περισσότερα. Ακόμα και η ελληνική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι ο μελλοντικός έλεγχος θα πρέπει να γίνει σε περισσότερα σημεία, και μάλιστα σε αυτά που δεν υποδεικνύονται στο Σύμφωνο Σταθερότητας. "Έχουμε μία καλή ευκαιρία… να βρούμε τρόπους παρακολούθησης γενικότερα της οικονομίας και των δομικών αλλαγών, γεγονός που δεν έχουμε εξετάσει προς το παρόν", υποστήριξε ο κ. Παπακωνσταντίνου. Στα κριτήρια μπορεί να ενταχθεί η ανταγωνιστικότητα, οι εφαρμοζόμενες πολιτικές στη φορολόγηση και στην αγορά εργασίας και το κατά πόσον μία οικονομία είναι ανοιχτή.

Μία διευρυμένη διαδικασία παρακολούθησης έχει περισσότερες πιθανότητες να επιτύχει, τονίζει ο κ. Τσούκαλης του ΕΛΙΑΜΕΠ. Ο κ. Τσούκαλης υποστηρίζει: "Αποτέλεσμα της κρίσης θα είναι ένα περισσότερο ορθό σύστημα διακυβέρνησης, καλύτερη συνεργασία στις εφαρμοζόμενες δημοσιονομικές πολιτικές. Η άλλη εναλλακτική λύση είναι η καταστροφή. Αυτό είναι κάτι που οι traders δεν κατανοούν. Δεν κατανοούν ότι η πολιτική δέσμευση είναι τόσο ισχυρή γιατί αυτά που απειλούνται είναι τόσο σημαντικά".

Υπάρχουν, όμως, κάποιοι που αντιμετωπίζουν το όλο θέμα με σκεπτικισμό. "Είναι καλές ιδέες στη θεωρία, αλλά αποτελούν απλώς παραλλαγή αυτού που ισχύει και σήμερα", τονίζει ο κ. Annunziata και προσθέτει: "Χρειαζόμαστε περισσότερα κίνητρα για τις κυβερνήσεις προκειμένου να ακολουθούν τον ορθό δρόμο. Γιατί επιτυχαίνουν τα προγράμματα βοήθειας του ΔΝΤ; Μα επειδή η βοήθεια προσφέρεται σε δόσεις και εφόσον είναι αποδεδειγμένο ότι τα κριτήρια που έχει θέσει έχουν εκπληρωθεί. Κάτι ανάλογο θα πρέπει να ισχύσει και στην Ευρώπη".

Μία ακόμη αναγκαία αλλαγή, όπως τονίζουν οι σχολιαστές -η οποία θα βοηθούσε όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και τις υπόλοιπες χώρες που δέχονται πιέσεις από τις αγορές-, είναι να καταστεί σαφές ότι η Ε.Ε. διαθέτει ένα σύστημα διαχείρισης κρίσεων, ένα σύστημα μέσω του οποίου θα μπορούσε, για παράδειγμα, να αποφευχθεί μία χρεοκοπία. Προκειμένου να πείσουν τις κυβερνήσεις να παραμείνουν στον ορθό δρόμο, οι συντάκτες του Συμφώνου πρόσθεσαν μία ατάκα για το ότι "δεν υπάρχει περίπτωση διάσωσης", δηλαδή απέκλεισαν την από κοινού παροχή βοήθειας σε μία χώρα. Όμως, αυτή η σκληρή γραμμή μάλλον δυσχεραίνει τα προβλήματα της Ελλάδας, ενισχύει τις ανησυχίες των αγορών και οδηγεί ακόμη υψηλότερα το κόστος δανεισμού.

Εάν δεν υπάρξει χαλάρωση της νευρικότητας των επενδυτών και η Ελλάδα υποβαθμιστεί περαιτέρω, υπάρχει ο φόβος τα ομόλογά της να μη γίνονται δεκτά ως εγγυήσεις για τη λήψη δανείων από την ΕΚΤ.

Η Ελλάδα θα μπορούσε να ζητήσει βοήθεια από το ΔΝΤ. Όμως, αυτή η προοπτική δεν γίνεται αποδεκτή από τα υπόλοιπα μέλη, καθώς θα έστελνε το μήνυμα ότι η ευρωζώνη δεν μπορεί να λύσει μόνη τα προβλήματά της.

Μία εναλλακτική λύση θα ήταν η δημόσια ανακοίνωση για την ύπαρξη άμεσης συνεργασίας και πιθανή παροχή βοήθειας όταν τα πράγματα φθάσουν στα άκρα από τους Ευρωπαίους. "Κάποιο είδος εγγύησης θα ήταν αρκετό, είμαι σίγουρος ότι δεν θα χρησιμοποιούνταν και δεν θα υπήρχε ροή κεφαλαίων", τονίζει ο κ. Γιάννης Στουρνάρας, επικεφαλής του ΙΟΒΕ.

Χωρίς αυτές τις διαβεβαιώσεις η Αθήνα βρίσκεται αντιμέτωπη με μία μακρά και σκληρή προσπάθεια να ανακτήσει την αξιοπιστία της. Τα συνδικάτα σχεδιάζουν "θορυβώδεις" κινητοποιήσεις αυτήν την εβδομάδα, που μπορεί να καταστρέψουν τη διακομματική συνέναιση και να αφαιρέσουν μέρος των ψήφων που απόλαυσε ο κ. Παπανδρέου.

Μία από τις ανησυχίες της Τράπεζας της Ελλάδος είναι ότι η κυβέρνηση έχει υποτιμήσει το μέγεθος της συρρίκνωσης της οικονομίας για φέτος. Η κυβέρνηση την τοποθετεί στο 0,3%. Ο κ. Γιώργος Προβόπουλος, διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, τονίζει πως είναι αναγκαία μία οικονομική μεταρρύθμιση, στήριξη των τομέων που έχουν πλεονεκτήματα, για παράδειγμα του τουρισμού, της ναυτιλίας, αλλά και η ανάδειξη της Ελλάδας σε μέρος όπου μπορούν να ζήσουν οι Ευρωπαίοι συνταξιούχοι. "Η ελληνική οικονομία δεν μπορεί να ανακάμψει εάν δεν ανακτήσουμε τη χαμένη μας ανταγωνιστικότητα", έχει τονίσει ο κ. Προβόπουλος.

Πριν, όμως, η Ελλάδα μετατραπεί στο Μαϊάμι της Ευρώπης, αναμένονται και άλλες θύελλες. Εάν δεν υποχωρήσουν οι ανησυχίες των αγορών, η διόγκωση του κόστους δανεισμού θα συνεχίσει να πιέζει την οικονομία. Βάσει του κυβερνητικού προγράμματος ο Απρίλιος και ο Μάιος είναι δύσκολοι μήνες. Για την ευρωζώνη η εποχή των καταιγίδων δεν έχει τελειώσει. Οι Έλληνες έχουν πολύ λίγο χρόνο για να... ασφαλίσουν τις φωλιές τους.

© The Financial Times Limited 2010. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation