Η τραπεζική οδύσσεια της Ιταλίας και το πραγματικό πρόβλημα

Πολλά έχουν γραφτεί για τον κίνδυνο που θέτουν οι αδύναμες ιταλικές τράπεζες στο υπόλοιπο χρηματοπιστωτικό σύστημα της ευρωζώνης. Ο κίνδυνος είναι πραγματικός, αλλά αποσπά την προσοχή από ένα μεγαλύτερο, ο οποίος μπορεί να εκτροχιάσει το πολιτικό και οικονομικό μέλλον της ευρωζώνης.

Τα προβλήματα του ιταλικού τραπεζικού τομέα προέρχονται από την έλλειψη ανάπτυξης που μαστίζει τις χώρες της ευρωζώνης, προκαλώντας γενικευμένη πολιτική δυσαρέσκεια που μπορεί να αφαιρέσει την νομιμοποίηση του Ματέο Ρέντσι και μαζί την ικανότητα του να προωθήσει μεταρρυθμίσεις.

Τα διορθωτικά μέτρα που λήφθηκαν για τις ιταλικές τράπεζες μπορεί να έχουν αποτρέψει το ξέσπασμα προσωρινών κρίσεων, αλλά δεν έχουν κάνει πολλά για να αντιμετωπίσουν αυτές τις βαθύτερες προκλήσεις.

Την περασμένη εβδομάδα, τράπεζες και ασφαλιστικές υποσχέθηκαν 1,6 δισ. ευρώ φρέσκο χρήμα στο Atlante 2, ένα ταμείο που συγκροτήθηκε από την ιταλική κυβέρνηση για να διοχετευθεί χρήμα του ιδιωτικού τομέα προς την διάσωση των τραπεζών.

To ταμείο έχει στηρίξει αυξήσεις κεφαλαίων στις πιο αδύναμες τράπεζες της χώρας και για την ώρα φαίνεται να είναι αρκετό για να συμμαζέψει κάπως την Monte dei Paschi di Siena, την τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της Ιταλίας και αυτήν με την χειρότερη επίδοση στα πανευρωπαϊκά stress tests.

Αυτό θα επιτρέψει στην κυβέρνηση Ρέντσι να παρακάμψει, προσωρινά, το πιο πιεστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει: αν θα χρησιμοποιήσει δημόσια κεφάλαια για την διάσωση της MPS, παραβιάζοντας τους κανονισμούς των Βρυξελλών ή αν θα επιτρέψει να σηκώσουν το βάρος οι ομολογιούχοι της τράπεζας, μεταξύ των οποίων και χιλιάδες μικροί επενδυτές.

Ποιος ξέρει τι είδους εκβιασμοί από την πλευρά της κυβέρνησης έπεισαν τους συνεισφέροντες να βάλουν χρήματα στο Atlante. Ορισμένα ασφαλιστικά ταμεία δέχτηκαν την τελευταία στιγμή, αλλά υπήρξαν και αρκετοί εταιρικοί σύμμαχοι που κλήθηκαν να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά.

Μπορεί να είναι αρκετό για να καθησυχάσει την αγορά για λίγο, αλλά το Atlante δεν θα προσφέρει μια μακροπρόθεσμη λύση. Τα προβλήματα της MPS είναι συμπτώματα μιας ευρύτερης ασθένειας. Ο τραπεζικός τομέας επιβαρύνεται από 360 δισ. ευρώ προβληματικών δανείων, που αντιστοιχούν στο ένα πέμπτο του ιταλικού ΑΕΠ και το Atlante δεν έχει τα πυρομαχικά, ούτε τα εργαλεία για να αντιμετωπίσει μια τόσο μεγάλη πρόκληση.

Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο στην Ιταλία. Το Centre for Economic Policy Research εκτιμά πως για το σύνολο της Ε.Ε., τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ήταν πάνω από 9% του ΑΕΠ στο τέλος του 2014, νούμερο που αντιστοιχεί σε 1,2 τρισ. ευρώ και είναι υπερδιπλάσιο από το επίπεδο του 2009.

Ο λόγος που οι αριθμοί έχουν επιδεινωθεί, στην Ιταλία και στην υπόλοιπη ευρωζώνη, είναι γιατί τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια είναι η κορυφή του παγόβουνου. Κάτω από την επιφάνεια καιροφυλαχτεί ένα μεγαλύτερο πρόβλημα: μια παρατεταμένη έλλειψη οικονομικής ανάπτυξης. Η Ιταλία βγήκε από την ύφεση την περασμένη χρονιά αλλά το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προέβλεψε πρόσφατα ότι η οικονομία της δεν θα επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα μέχρι το 2025.

Χιλιάδες μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν βουλιάξει, παίρνοντας μαζί τους και τα τραπεζικά δάνεια στα οποία βασίζονταν, καθώς και την ζήτηση για δανεισμό.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες δεν επηρεάζουν μόνο τις οικονομικές προοπτικές της Ιταλίας. Έχουν την δυναμική να εκτροχιάσουν και το πολιτικό της μέλλον.

Ο κ. Ρέντσι έχει δεσμευτεί να διεξάγει το Φθινόπωρο δημοψήφισμα για τη συνταγματική μεταρρύθμιση, το οποίο αν περάσει θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να κάνει πιο αποτελεσματικό το νέο εκλογικό της σύστημα. Η μεταρρύθμιση θα αφαιρέσει από την Γερουσία μεγάλο μέρος των εξουσιών της και θα μειώσει δραστικά τον αριθμό των μελών της. Το σχέδιο αποτελεί την βάση του ευρύτερου μεταρρυθμιστικού προγράμματος του κ. Ρέντσι.

Αν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι εναντίον του, ο κ. Ρέντσι έχει διαμηνύσει ότι θα παραιτηθεί, μια αυτό-υπονομευτική δήλωση που έχει μετατρέψει την διαδικασία σε μια ψήφο για αυτόν και την κυβέρνηση του. Αυτός είναι πάντοτε ο κίνδυνος με τα δημοψηφίσματα και η σύνδεση του μέλλοντος του κ. Ρέντσι με το αποτέλεσμα της ψήφου απλά θα ενθαρρύνει τους Ιταλούς να χρησιμοποιήσουν την κάλπη για να τιμωρήσουν την κυβέρνηση.

Θα θελήσουν να το κάνουν, γιατί όπως και οι περισσότεροι ψηφοφόροι στην Ευρώπη, έχουν φτάσει στα όρια τους. Η οικονομία αναπτύσσεται με πολύ αργό ρυθμό για να αποφέρει κάποιο απτό όφελος. Εν τω μεταξύ, το εκλογικό σώμα είναι απορροφημένο από τις ατελείωτες ιστορίες διαφθοράς στην πολιτική ελίτ.

Η τραπεζική οδύσσεια έχει φέρει περισσότερο στο προσκήνιο το κλίμα διαφθοράς και παρασκηνιακών συναλλαγών μεταξύ πολιτικών και επιχειρήσεων. Η ΜPS, που στηρίζεται από τοπικούς αξιωματούχους και έχει διασωθεί ήδη δύο φορές μετά από σκάνδαλα απάτης και κακοδιαχείρισης, είναι η μια πλευρά αυτής της θλιβερής ιστορίας. Στις υπόλοιπες περιλαμβάνεται και το κούρεμα ομολογιούχων χαμηλής εξασφάλισης σε τέσσερις μικρές τράπεζες το Δεκέμβριο. Πολλοί ψηφοφόροι πιστεύουν ότι η κυβέρνηση βοηθάει τις μεγάλες επιχειρήσεις σε βάρος των μικρών καταθετών, μια αφήγηση που στηρίζεται από την αυτοκτονία ενός συνταξιούχου ομολογιούχου και από το γεγονός πως ο αντιπρόεδρος ενός εκ των τραπεζών ήταν ο πατέρας ενός υπουργού της κυβέρνησης.

Η οργή απέναντι στο κατεστημένο έχει χαρίσει ήδη σημαντικές νίκες στο λαϊκιστικό Κίνημα Πέντε Αστέρων, το οποίο κέρδισε στη Ρώμη και στο Τορίνο στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως η πρόθεση των ψηφοφόρων στο δημοψήφισμα είναι μοιρασμένη.

Οι συνέπειες μιας νίκης του «Όχι» θα είναι τεράστιες. Η συνταγματική μεταρρύθμιση, στην καλύτερη περίπτωση, θα καθυστερήσει, οδηγώντας σε μια παράδοξη κατάσταση όπου το νέο εκλογικό σύστημα έχει εφαρμοστεί στην Κάτω Βουλή, αλλά όχι και στην Άνω.

Μια υπηρεσιακή κυβέρνηση θα ήταν αναποτελεσματική. Αν διεξαχθούν πρόωρες εκλογές, δεν πρόκειται να οδηγήσουν σε μια νέα κυβέρνηση με φιλο-μεταρρυθμιστική ατζέντα. Η άμεση καθώς και η μακροπρόθεσμη απώλεια θα είναι η ανάπτυξη.

Αυτό δεν έχει σημασία μόνο για την Ιταλία. Έχουν γραφτεί πολλά για τον κίνδυνο να μεταδοθούν τα προβλήματα των τραπεζών της στην υπόλοιπη ευρωζώνη. Αλλά μια ψήφος υπέρ του «Όχι» θα επέφερε ένα πολύ πιο σοβαρό πλήγμα στις προοπτικές της ευρωζώνης, πολιτικές και οικονομικές.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation