Wolf: Πώς πρέπει να αντιδράσει η Ευρώπη στο Brexit

Τον Οκτώβριο του 1996, καθώς πλησιάζαμε στην εισαγωγή του ευρώ, είχα υποστηρίξει ότι: «Η επιλογή που αντιμετωπίζει το Ηνωμένο Βασίλειο είναι να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση ή να μην ενταχθεί… Θα μετατραπεί σε μια επιλογή ανάμεσα στο να έχει μια φωνή στη λήψη αποφάσεων της Ευρώπης και στο να μην έχει. Με τον καιρό, θα αφορά το αν θα είναι εντός ή εκτός από την Ε.Ε.».

Για τον λόγο αυτό, είχα καταλήξει στο συμπέρασμα πως το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να εξετάσει την ένταξή του. Λίγο καιρό μετά άλλαξα γνώμη, υποστηρίζοντας ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπορεί να ευημερήσει εντός. Τα γεγονότα που ακολούθησαν, επιβεβαίωσαν αυτή τη διαπίστωση. Αλλά δικαιώθηκε και η αρχική μου ανησυχία.

To Hνωμένο Βασίλειο είναι εδώ και καιρό ημι-ανεξάρτητο και τώρα ετοιμάζεται να γίνει πλήρως ανεξάρτητο. Το επικείμενο διαζύγιο θέτει τεράστιες προκλήσεις για το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά δημιουργεί και προκλήσεις για την Ε.Ε.

Για να αναπτυχθεί, ενδεχομένως και για να επιβιώσει, πρέπει να αλλάξει. Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου είναι μια απειλή, αλλά ενδεχομένως και μια ευκαιρία.

Αυτό δεν σημαίνει πως το διαζύγιο ήταν προδιαγεγραμμένο. Το ότι καταλήξαμε στο σημείο που βρισκόμαστε είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς ατυχημάτων, μεταξύ των οποίων, η τρομακτική ανικανότητα του Ντέιβιντ Κάμερον, του απερχόμενου πρωθυπουργού. Αν μόλις το 2% από όσους ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης είχαν ψηφίσει υπέρ της παραμονής, τότε θα είχαν χάσει οι υπέρμαχοι του Brexit. Αν ο κ. Κάμερον δεν είχε κερδίσει τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, το δημοψήφισμα δεν θα είχε διενεργηθεί. Αν ήταν ο Ντέιβιντ Μίλιμπαντ ο αρχηγός του Εργατικού κόμματος, ο κ. Κάμερον πιθανότατα δεν θα κέρδιζε τις εκλογές.

Η λίστα είναι μεγάλη. Σε κάθε περίπτωση, η απομάκρυνση του Ηνωμένου Βασιλείου από το εγχείρημα της Ε.Ε. και η έλλειψη πίστης στην αναγκαιότητά της καθιστούσαν πάντοτε πιθανό αυτό το δυσάρεστο αποτέλεσμα.

Μπορεί το Brexit να μη συμβεί τελικά. Το δημοψήφισμα έχει άλλωστε καθαρά συμβουλευτικό χαρακτήρα. Δεν δεσμεύει το κοινοβούλιο και το κυριότερο, το κοινοβούλιο δεν μπορεί να δεσμεύσει τους διαδόχους του. Επιπλέον, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος απλά καθόρισε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να αποχωρήσει από την Ε.Ε.

Δεν προσδιόρισε τι σημαίνει η αποχώρηση. Καθώς οι Βρετανοί καταλαβαίνουν σταδιακά ποιες είναι οι επιλογές τους, μπορεί να αρχίσουν να νιώθουν ενοχές. Οι πιθανότητες να διενεργηθεί ένα ακόμα δημοψήφισμα είναι λίγες αλλά όχι μηδαμινές.

Το πολιτικό κόστος από την αγνόηση του αποτελέσματος ή από την προσπάθεια να ανατραπεί, είναι μεγαλύτερο από αυτό της αποδοχής. Ακόμα και αν δεν είναι έτσι, το πιστεύουν όλοι οι υποψήφιοι διάδοχοι του κ. Κάμερον. Το Ηνωμένο Βασίλειο φεύγει. Αυτό περιμένουν οι εταίροι του στην Ε.Ε., ειδικά αν η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων παραμένει μια απαράβατη αρχή. Οπότε πώς θα αντιδράσει το υπόλοιπο μπλοκ;

H σχεδόν βέβαιη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου απειλεί την Ε.Ε σε δύο επίπεδα.

Πρώτον, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μια γειτονική χώρα, μια αγορά, ένα χρηματοοικονομικό κέντρο, ένας σύμμαχος σε θέματα ασφαλείας και ένας σύνδεσμος με τον ευρύτερο κόσμο. Είναι προς το συμφέρον της Ε.Ε. να επιτύχει μια αμοιβαία ικανοποιητική σχέση, όσο εξοργιστικό και αν είναι το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα παραπάνω συνηγορούν υπέρ της υιοθέτησης μιας πραγματιστικής στάσης, σαν αυτής του υποψήφιου για το προεδρικό χρίσμα της γαλλικής κεντροδεξιάς, Αλέν Ζουπέ. Ο ίδιος έφτασε μέχρι το σημείο να υποστηρίξει ότι οι περιορισμοί στην ελεύθερη μετακίνηση πρέπει να είναι διαπραγματεύσιμοι. Αν είχε γίνει αυτό, το Brexit θα είχε αποφευχθεί.

Δεύτερον, το Brexit αποτελεί ένα προηγούμενο. Η πρώτη χώρα που θα αποχωρήσει από την Ε.Ε. αποτελεί αναγκαστικά ένα παράδειγμα για αυτούς που θέλουν να ακολουθήσουν και μια προειδοποίηση για αυτούς που δεν επιθυμούν κάτι τέτοιο. Είναι φυσικό οι τελευταίοι να προσπαθήσουν να υπονομεύσουν την απήχηση των πρώτων, τιμωρώντας το Ηνωμένο Βασίλειο. Τους καταλαβαίνω. Αλλά το ερώτημα που πρέπει να θέσουν στον εαυτό τους είναι αν ο καλύτερος τρόπος για να διατηρηθεί η Ε.Ε. είναι να μετατραπεί σε μια φυλακή, αντί από ένα ελκυστικό καταφύγιο.

Δεν θέλω να επιχειρηματολογήσω υπέρ της ανοχής, αλλά ενάντια στην εκδικητικότητα. 

Είναι κατανοητό ότι το κατεστημένο της Ε.Ε. επιθυμεί να μειώσει την απήχηση των λαϊκιστών. Αλλά ο καλύτερος τρόπος για να το κάνει, είναι να δώσει στους Ευρωπαίους την ασφάλεια και την ευημερία που χρειάζονται. Ένας από τους λόγους που τόσοι πολλοί στο Ηνωμένο Βασίλειο ήθελαν να φύγουν, είναι πως η Ε.Ε. δεν φαίνεται να τηρεί τις υποσχέσεις της. Αυτό δεν είναι μια δυσκολία μόνο μέσα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι μια δυσκολία σε όλο το μπλοκ. 

Για αυτό η βασική πρόκληση για την Ε.Ε. είναι να μπορέσει να λειτουργήσει -και να φανεί ότι λειτουργεί- προς όφελος της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών της. Όπως υποστηρίζει ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: «Το φάντασμα της διάλυσης κυνηγάει την Ευρώπη και το όραμα μιας ομοσπονδίας δεν μου φαίνεται η καλύτερη απάντηση». Είναι κατανοητό αυτό.

Η αποτυχία της Ε.Ε. δεν βρίσκεται στην πολιτική της δομή αλλά στις πολιτικές που ακολουθεί. Πρέπει να διασφαλίσει τη νομιμοποίηση μέσω πρακτικών επιτευγμάτων, αντί να διαβρώσει ακόμα περισσότερο την εθνική αυτονομία.

Το πιο τρανό παράδειγμα αποτυχίας είναι η ίδια η ευρωζώνη. Αυτό δεν έχει να κάνει τίποτα με το Ηνωμένο Βασίλειο. Η πικρή αλήθεια είναι πως αντί να δημιουργήσει μια περίοδο ευημερίας, το ευρώ έχει προκαλέσει μια μακρά περίοδο στασιμότητας και τεράστιες αποκλίσεις στο βιοτικό επίπεδο.

Aνάμεσα στο πρώτο τρίμηνο του 2008 και στο αντίστοιχο τρίμηνο του 2016, το ΑΕΠ της ευρωζώνης αυξήθηκε κατά μόλις 0,5%, με την πραγματική ζήτηση να υποχωρεί κατά 2,4%. Είναι μια πολύ σκοτεινή εικόνα. Ακόμα χειρότερα, από το 2007 ως το 2016, το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα προβλέπεται να αυξηθεί κατά 11% στη Γερμανία, να μείνει στάσιμο στη Γαλλία και να υποχωρήσει κατά 8% και 11% στην Ισπανία και την Ιταλία αντίστοιχα.

Τα απογοητευτικά αυτά νούμερα δεν είναι ένα ατύχημα. Είναι το αποτέλεσμα της λανθασμένης διάγνωσης της κρίσης, ως κατά κύριο λόγο δημοσιονομικής κρίσης, της ασύμμετρης μακροοικονομικής προσαρμογής και της σκοταδιστικής αντίθεσης στη δημοσιονομική τόνωση, ακόμα και σε μια εποχή αρνητικών πραγματικών επιτοκίων στον μακροπρόθεσμο δανεισμό. Η Γερμανία τα έχει πάει καλά με το ευρώ. Οι εταίροι της όχι. Η απόκλιση αυτή δημιουργεί μια μεγάλη απειλή. Δεν υπάρχει αποτελεσματικό σχέδιο για να μπει τέλος σε αυτό.

Η Ε.Ε. δύσκολα θα κερδίσει τη νομιμοποίηση που προέρχεται από τον δημοκρατικό έλεγχο: είναι πολύ μεγάλη και ανομοιογενής για αυτό. Ο καλύτερος δρόμος για τη νομιμοποίηση συνίσταται αντίθετα στη διαχείριση των πρακτικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει. Η αντιμετώπιση της μετανάστευσης είναι μια εξαιρετικά σημαντική και δύσκολη πρόκληση. Αλλά η επιστροφή της ευρωζώνης στην ευημερία είναι αναγκαία συνθήκη. Το Brexit είναι μια ενόχληση. Η προτεραιότητα είναι ένα πρακτικό σχέδιο που θα φέρει ανάπτυξη για όλους.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation