Wolf: Πώς θα ηττηθεί ο δεξιός λαϊκισμός

Η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ είναι, όπως υποστήριξα την περασμένη εβδομάδα, κυρίως ένα σύμπτωμα της αποτυχίας των ελίτ, αλλά όχι αποκλειστικά των ελίτ των Ρεπουμπλικάνων.

Ο κ. Τραμπ εκφράζει με επιτυχία τον θυμό και την οργή που έχουν συσσωρευτεί. Η τακτική δεν είναι νέα. Έχει κατ’ επανάληψη φέρει δημαγωγούς στην εξουσία. Αλλά οι δημαγωγοί δεν δίνουν απαντήσεις. Αντίθετα, κάνουν τα πράγματα χειρότερα.

Πολλοί φαίνεται να πιστεύουν ότι τα πράγματα δεν μπορούν να γίνουν χειρότερα. Δυστυχώς μπορούν. Τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ χειρότερα, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά σε όλο τον κόσμο. Αυτός είναι ο λόγος που ο κ. Τραμπ είναι τόσο επικίνδυνος: δεν έχει ιδέα για τα θεμέλια της επιτυχίας των ΗΠΑ.

Ο κ. Τραμπ είναι ένας συντηρητικός λαϊκιστής. Οι λαϊκιστές απεχθάνονται τους θεσμούς και δεν αποδέχονται την τεχνοκρατική γνώση. Προσφέρουν μόνο επικοινωνιακά χαρίσματα και άγνοια. Οι συντηρητικοί λαϊκιστές κατηγορούν επίσης τους ξένους. Ο κ. Τραμπ προσθέτει σε όλο αυτό μια οπτική «του ντιλ» ως παίγνιου μηδενικού αθροίσματος (σ.σ. αναφορά στο βιβλίο The art of the deal του Ντόναλντ Τραμπ).

Σε όλες τις χώρες, ο ενστερνισμός των ψευδαισθήσεων του λαϊκισμού έχει άσχημα αποτελέσματα. Στην Ιταλία για παράδειγμα, η ικανότητα του Σίλβιο Μπερλουσκόνι να παίζει τον ρόλο του μαγεμένου αυλού στους παραπλανημένους στοίχισε στη χώρα δύο χαμένες δεκαετίες. Αλλά οι ΗΠΑ έχουν μεγαλύτερη σημασία: έχουν διαμορφώσει τον σύγχρονο κόσμο με την ανάπτυξη ανθεκτικών θεσμών που χτίστηκαν πάνω σε νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις.

Τα δύο παραδοσιακά κόμματα των ΗΠΑ έχουν επιτύχει δύο επιτεύγματα που είναι άξια αναφοράς.

Το πρώτο είναι πως οι ΗΠΑ έχουν ισχυρές συμμαχίες. Ούτε η Κίνα ούτε και η Ρωσία έχουν τέτοιους συμμάχους. Δεν εμπιστεύονται καν η μία την άλλη. Οι ΗΠΑ δεν έχουν συμμάχους μόνο γιατί είναι ισχυρές. Ο βασικότερος λόγος είναι πως είναι αξιόπιστες.

Το δεύτερο είναι πως οι ΗΠΑ επιδεικνύουν μακροχρόνιες δεσμεύσεις. Ένα εύκολο παράδειγμα είναι η προώθηση του ελεύθερου εμπορίου. Χωρίς αυτήν, η πρόοδος σε πολλές αναδυόμενες οικονομίες τις τελευταίες δεκαετίες δεν θα είχε επιτευχθεί.

Με την αντίληψη του κόσμου ως ενός πεδίου οικονομικών ντιλ, ο κ. Τραμπ μπορεί να ακυρώσει και τις συμμαχίες και τους θεσμούς. Αυτό θα έβλαπτε, πιθανώς θα κατέστρεφε, τη σημερινή οικονομική και πολιτική τάξη. Αυτός και οι υποστηρικτές του μπορεί να πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ θα δραπετεύσουν χωρίς απώλειες, αν διαγράψουν τις δεσμεύσεις τους. Κάνουν λάθος. Αν αποδειχθεί ότι ο λόγος των ΗΠΑ δεν έχει ισχύ, θα αλλάξουν όλα προς το χειρότερο. 

Η αδιαφορία του κ. Τραμπ για την αξιοπιστία των ΗΠΑ πηγαίνει ακόμα πιο μακριά. Η χώρα προσφέρει το πιο πολύτιμο οικονομικό στοιχείο ενεργητικού στον κόσμο: τα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Από τη στιγμή που η δημοσιονομική θέση των ΗΠΑ έχει επιδεινωθεί, χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Οπότε τι προτείνει ο υποψήφιος του υποτίθεται πιο συνετού δημοσιονομικά κόμματος; Σύμφωνα με το Κέντρο Φορολογικής Πολιτικής, οι προτάσεις του θα αύξαναν το ομοσπονδιακό χρέος κατά 39% του ΑΕΠ. Μια απάντηση θα μπορούσε να είναι οι τεράστιες περικοπές δαπανών, τις οποίες δεν έχει εξηγήσει στους εύπιστους υποστηρικτές του. Μια άλλη θα ήταν η χρεοκοπία. Του «αρέσει να παίζει με το χρέος», λέει ο ίδιος. Εξετάζει ακόμα και την επαναγορά αμερικανικού χρέους με discount. Τέτοια «παιχνίδια» θα κατέστρεφαν την εμπιστοσύνη που έχουν χτίσει οι ΗΠΑ από την εποχή του Αλεξάντερ Χάμιλτον, του πρώτου υπουργού Οικονομικών της χώρας, με καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία. 

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι προσποιείται πως δεσμεύεται σε πολιτικές που ξέρει ότι θα καταστρέψουν την αξιοπιστία των ΗΠΑ και την παγκόσμια σταθερότητα. Αλλά αν είναι τόσο ανέντιμος, ποια είναι τα πραγματικά του όρια; Επιπολαιότητα ή κυνισμός -τι είναι χειρότερο;

Είναι ακόμα πιθανό αλλά καθόλου σίγουρο, ότι ο κ. Τραμπ θα χάσει στις εκλογές. Αυτό μπορεί να εξαρτηθεί από το αν ο Μπέρνι Σάντερς θα αποφασίσει να βάλει υποψηφιότητα ως ανεξάρτητος. Αλλά αν τελικά ηττηθεί, θα είναι αυτό το τέλος της ιστορίας;

Το πιθανότερο είναι πως όχι. Ναι, είναι αλήθεια ότι το λαϊκιστικό κίνημα μπορεί να σβήσει. Αλλά μπορεί και όχι. Σε κάθε περίπτωση, η εγχώρια νομιμοποίηση του ρόλου των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομία έχει υποχωρήσει.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στην παγκόσμια κρίση, αλλά και στο γεγονός ότι πολλοί Αμερικανοί έχουν ταλαιπωρηθεί οικονομικά τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτό δεν είναι αποκλειστικό πρόβλημα των ΗΠΑ. Ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς έχει επισημάνει στο βιβλίο του Παγκόσμια Ανισότητα ότι σε παγκόσμιο επίπεδο η ανώτερη-μεσαία τάξη, ουσιαστικά οι μεσαίες και χαμηλότερες τάξεις των χωρών υψηλού εισοδήματος, δεν τα έχει πάει και τόσο καλά τις τελευταίες δεκαετίες.

Οι καθηγητές του Πρίνστον Αν Κέις και Άνγκους Ντίτον σημειώνουν επιπλέον μια μεγάλη σχετική επιδείνωση στα ποσοστά θνησιμότητας και νοσηρότητας στους λευκούς Αμερικανούς άνδρες της μεσαίας τάξης, λόγω αυτοκτονιών και καταχρήσεων αλκοόλ και ναρκωτικών. Αυτό αναμφίβολα αντανακλά την απελπισία αυτών των ανθρώπων. Είναι δύσκολο να αποτυγχάνεις σε μια κουλτούρα που λατρεύει την προσωπική επιτυχία. Η στήριξη για τον κ. Τραμπ στην κοινωνική αυτή ομάδα πρέπει να εκφράζει αυτή την απελπισία. Ως ηγέτης τους, συμβολίζει την επιτυχία. Επίσης δεν προτείνει συνεκτικές λύσεις. Αλλά προσφέρει αποδιοπομπαίους τράγους.

Για να ηττηθεί ο συντηρητικός λαϊκισμός πρέπει να προτείνει κανείς εναλλακτικές. Σε ένα επερχόμενο άρθρο του, ο Ντάγκλας Ίρβιν του Darmouth College, υποστηρίζει ότι ο προστατευτισμός είναι ένα κακό φάρμακο.

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας αντιστοιχούσε σε πάνω από το 85% των απωλειών θέσεων εργασίας στη μεταποίηση ανάμεσα στο 2000 και στο 2010. Δύο αποτελεσματικές πολιτικές θα ήταν οι γενναίες εκπτώσεις φόρου εισοδήματος, σε συνδυασμό με τους υψηλότερους κατώτατους μισθούς. Τα στοιχεία από το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν πως το μείγμα αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό.

Κατανοητός είναι και ο θυμός για την παράνομη μετανάστευση. Οι εργοδότες εργαζομένων χωρίς χαρτιά θα έπρεπε να τιμωρούνται με αυστηρά πρόστιμα.

Οι αμερικανικές τράπεζες έχουν πληρώσει πάνω από 200 δισ. δολάρια σε πρόστιμα. Αλλά σχεδόν κανένας δεν πήγε στη φυλακή. Σε συνδυασμό με την (αναγκαία) διάσωση του χρηματοπιστωτικού τομέα, δημιούργησε την εντύπωση πως το σύστημα χειραγωγείται από αφερέγγυες κλίκες.

Το κυριότερο, εντός των χωρών υψηλού εισοδήματος, οι κερδισμένοι της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής εξέλιξης δεν φαίνεται να νιώθουν καμία ευθύνη απέναντι στους χαμένους. Η μείωση των φόρων δεν πρέπει να είναι τα πάντα. Η νομιμοποίηση του συστήματος βασίζεται πάνω από όλα στην επίδοση των ελίτ, η οποία ήταν πολύ φτωχή.

Η δέσμευση των ΗΠΑ στους θεσμούς και στις συμμαχίες ήταν σωστή. Η δημιουργία μιας ανοιχτής και δυναμικής παγκόσμιας οικονομίας και η καθιέρωση ενός πλαισίου συνεργασίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων παραμένει ένα μεγάλο επίτευγμα.

Ωστόσο, η απληστία, η ανεπάρκεια και η ανευθυνότητα των ελίτ έχει προκαλέσει μια μεγάλη λαϊκιστική οργή. Η άνοδος του κ. Τραμπ είναι ένα σύμπτωμα μιας ασθένειας που δίχως αμφιβολία θα την επιδεινώσει. Αν δεν είναι ακόμα πολύ αργά, πρέπει να βρούμε πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να τη θεραπεύσουμε.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation