Οι ηγέτες της Ευρώπης λογάριασαν χωρίς τους... ψηφοφόρους

Η κρίση της ευρωζώνης επέστρεψε. Οι εκλογές στην Ελλάδα τον επόμενο μήνα και η πιθανή νίκη του ακροαριστερού ΣΥΡΙΖΑ θα φοβίσει τους πολιτικούς και τους επενδυτές. Για μια ακόμη φορά θα γίνει η ζοφερή συζήτηση για μία αλυσίδα συνδεόμενων πιθανών καταστροφών: στάση πληρωμών, μαζική φυγή καταθετών, κρατική στήριξη, κοινωνική αναταραχή, πιθανή εκδίωξη της Ελλάδας από την ευρωζώνη.

Παραδόξως, ταιριάζει ότι αυτή η κρίση ξεσπά στο τέλος μίας χρονιάς κατά την οποία οι αγορές υπέκυψαν στον εφησυχασμό και πίστεψαν πως η κρίση είχε ουσιαστικά τελειώσει. Το κόστος δανεισμού των χωρών στην Ευρώπη έχει μειωθεί απότομα αντικατοπτρίζοντας την ευρεία πεποίθηση ότι η διάσημη υπόσχεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να κάνει «ο,τιδήποτε χρειάζεται» έχει απομακρύνει τον κίνδυνο κατάρρευσης του ευρώ.

Η ιδέα ήταν ανέκαθεν αφελής, όπως αποδεικνύουν τώρα οι εξελίξεις στην Ελλάδα. Στη θεωρία, ο αδύναμος κρίκος ήταν η ευρωπαϊκή πολιτική και ειδικότερα ο κίνδυνος να ξεσηκωθούν οι ψηφοφόροι ενάντια στην οικονομική λιτότητα και να ρίξουν την ψήφο τους σε αντισυστημικά κόμματα που απορρίπτουν την ευρωπαϊκή συναίνεση για το πώς θα κρατηθεί ενωμένη η νομισματική ένωση.

Εάν καταρρεύσει αυτή η συναίνεση, τότε όλο το οικοδόμημα με τα σαθρά θεμέλια των κρατικών στηρίξεων και της λιτότητας, θα αρχίσει να κλονίζεται. Αυτό ακριβώς παρατηρούμε τώρα στην Ελλάδα.

Η κρίση του ευρώ εξ αρχής περιλάμβανε τρεις αλληλοσυνδεόμενους παράγοντες: πολιτική, αγορές και οικονομία. Όταν τα πράγματα βελτιώνονται, αυτοί οι τρεις παράγοντες μπορούν να δημιουργήσουν έναν χρηστό κύκλο: οι ψηφοφόροι εκλέγουν παραδοσιακά κόμματα, οι αγορές χαλαρώνουν και τα επιτόκια μειώνονται κι έτσι η πραγματική οικονομία βελτιώνεται ενισχύοντας τη θέση του πολιτικού κέντρου. Διαφορετικά, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Οι οικονομικές αντιξοότητες οδηγούν σε πολιτικό ριζοσπαστισμό, ο οποίος τρομάζει τις αγορές οδηγώντας σε υψηλότερα επιτόκια, αύξηση του χρέους και μεγαλύτερη λιτότητα – που τελικά οδηγεί σε μεγαλύτερη ενίσχυση των πολιτικών ριζοσπαστικών δυνάμεων.

Όσοι ήλπιζαν για έναν χρηστό κύκλο στην Ελλάδα επεσήμαναν ότι η οικονομία επέστρεψε στην ανάπτυξη το 2014. Το πρόβλημα είναι πως η ανάπτυξη ήταν πολύ χαμηλή και αδύναμη για να αντισταθμίσει την αγωνία του λαού για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα. Η ελληνική οικονομία έχει συρρικνωθεί περισσότερο από 25% από την αρχή της κρίσης, η ανεργία των νέων ξεπερνά το 50% και ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ είναι πολύ υψηλότερος από ότι ήταν όταν ξεκίνησε η κρίση. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς γιατί υπάρχει άνοδος των αντισυστημικών κομμάτων.

Ανέκαθεν η Ελλάδα ήταν και είναι μία ακραία, αλλά όχι μεμονωμένη περίπτωση στην ευρωζώνη. Η λιτότητα έχει οδηγήσει σε άνοδο των ριζοσπαστικών κομμάτων και σε άλλες οικονομίες-κλειδιά. Στην Ισπανία, οι Podemos – το αριστερό κόμμα που έχει παρόμοια ιδεολογία με εκείνη του ΣΥΡΙΖΑ - είναι πρώτοι στις δημοσκοπήσεις. Στη Γαλλία, το Εθνικό Μέτωπο βγήκε πρώτο στις ευρωεκλογές του Μαΐου. Στην Ιταλία οι εξτρεμιστές τόσο από τη δεξιά όσο και από την αριστερά είναι ετοιμοπόλεμοι περιμένοντας την αποτυχία της μεταρρυθμιστικής κυβέρνησης του Ματέο Ρέντσι.  

Η άνοδος των αντισυστημικών κομμάτων απειλεί την επιβίωση του ευρώ επειδή το ενιαίο νόμισμα εξαρτάται από τη διατήρηση μίας φιλο-ευρωπαϊκής συναίνεσης μεταξύ των 18 χωρών που έχουν υιοθετήσει το νόμισμα. Ενόσω οι ηγέτες που συγκεντρώνονται στις έκτακτες συνόδους Κορυφής των Βρυξελλών δηλώνουν δεσμευμένοι στο εγχείρημα της ευρωζώνης, τότε θα βρουν κάποια λύση για να το διατηρήσουν ζωντανό.

Στη θεωρία, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν σπάει αυτή τη συναίνεση. Οι Έλληνες ριζοσπάστες δηλώνουν ότι στόχος τους είναι να διατηρήσουν τη χώρα εντός ευρωζώνης. Το πρόβλημα είναι ότι θέλουν επίσης να διαγράψουν το ένα τρίτο του χρέους της χώρας – αίτημα που πιθανότατα θα χαρακτηρίσουν απαράδεκτο άλλα μέλη της ευρωζώνης και κυρίως η Γερμανία.

Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να έχει δίκιο όταν υποστηρίζει ότι τα χρέη της Ελλάδας είναι αδύνατο να πληρωθούν. Όμως, η πολιτική του «παρατείνω και προσποιούμαι» (παράταση της περιόδου αποπληρωμής των δανείων με την παράλληλη προσποίηση ότι όλα τα χρέη τελικά θα αποπληρωθούν) ήταν ουσιώδης για να καταφέρει η Αγγέλα Μέρκελ, η Γερμανίδα καγκελάριος, να πείσει τους ψηφοφόρους της να συμφωνήσουν στα αλλεπάλληλα προγράμματα στήριξης. Εάν πει τώρα κάποιος στους Γερμανούς ψηφοφόρους ότι όλα τα δάνεια προς την Ελλάδα, πρακτικά, δεν θα αποπληρωθούν, τότε μπορεί και εκείνοι να στραφούν στα άκρα. Η αναδυόμενη δύναμη στη Γερμανία είναι προς τα δεξιά και όχι προς τα αριστερά με τη μορφή του αντιευρωπαϊκού κόμματος «Εναλλακτική Για τη Γερμανία».  

Υπάρχουν και άλλοι λόγοι που αναγκάζουν τη Γερμανία να είναι επιφυλακτική με το ΣΥΡΙΖΑ. Η διαγραφή του ελληνικού χρέους μπορεί να είναι οικονομικά εφικτή, αλλά σίγουρα θα ανοίξει την πόρτα για άλλα αντίστοιχα αιτήματα από την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ισπανία, ακόμη και τη Γαλλία.

Εύκολα λοιπόν προβλέπει κανείς το επερχόμενο δυστύχημα στην ευρωζώνη. Πώς μπορεί όμως, να αποφευχθεί; Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι.

Πρώτον, οι Έλληνες ψηφοφόροι μπορεί να φοβηθούν. Το προβάδισμα του ΣΥΡΙΖΑ στις δημοσκοπήσεις έχει περιοριστεί τις τελευταίες εβδομάδες και μπορεί να μειωθεί περαιτέρω μέχρι την 25η Ιανουαρίου. Έτσι, μπορεί να δοθεί η δυνατότητα στα κεντρώα κόμματα να ενωθούν για να απομακρύνουν τα αντισυστημικά κόμματα – πρόκειται για μοντέλο που συναντάμε όλο και πιο συχνά στην Ευρώπη. Δεύτερον, ακόμη κι αν ο ΣΥΡΙΖΑ αναλάβει την εξουσία, είναι πιθανό να μετριάσει τα αιτήματά του όταν δει την άβυσσο της χρεοκοπίας. Τίποτα δεν μπορεί να συγκεντρώσει το μυαλό καλύτερα από τα άδεια δημόσια ταμεία. Οι Γερμανοί επίσης, μπορεί να προσφέρουν περισσότερους συμβιβασμούς εάν αναλογιστούν την αναρχία που μπορεί να προκαλέσει η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ.

Το πιθανότερο αποτέλεσμα, όπως στοιχηματίζουν οι αγορές, φαίνεται πως θα είναι ένας ακατάστατος συμβιβασμός. Αυτό άλλωστε, υποδεικνύει και η πρόσφατη εμπειρία.

Η ιστορία του ευρώ όμως, ακόμη σχηματίζεται. Και δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα έχουμε happy ending.

© The Financial Times Limited 2014. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation