Μαθήματα για Ελλάδα από το πτωχευμένο Ντιτρόιτ

Καθώς πέρασα μέρος των καλοκαιρινών μου διακοπών μακριά από την ευρωζώνη, στο Ντιτρόιτ, το βλέμμα μου έπεσε σε ένα παλιό άρθρο του Χιλιανού συγγραφέα και φωτογράφου Camilo José Vergara. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 κατέθεσε κάτι που ο ίδιος αποκάλεσε «άσεμνη πρόταση»: να μετατραπούν καμία δεκαριά εγκαταλελειμμένα κτιριακά μπλοκ από ουρανοξύστες που είχαν κατασκευαστεί προ κρίσης σε μία «Αμερικανική Ακρόπολη».

Οι περισσότεροι κάτοικοι του Ντιτρόιτ μίσησαν και απέρριψαν την πρόταση για ένα «πάρκο από ερείπια ουρανοξυστών», αν και κάποιος, κοιτώντας το πλήρες μέγεθος της εγκατάλειψης στις μέρες μας, αναρωτιέται εάν τελικά θα πρέπει να επανεξεταστεί η συγκεκριμένη πρόταση. Ποτέ μου δεν είδα μία πόλη τόσο άδεια. Σχεδόν το 40% της έκτασης δεν χρησιμοποιείται, ενώ μεγάλο τμήμα της καλύπτεται από ερείπια.

Για μένα, πάντως, το ενδιαφέρον ερώτημα δεν είναι εάν το Ντιτρόιτ θα έπρεπε να μιμηθεί την Αρχαία Ελλάδα, αλλά εάν η σύγχρονη Ελλάδα θα καταλήξει εκεί όπου βρίσκεται σήμερα το Ντιτρόιτ.

Γνωρίζω τις διαφορές των οικονομικών μεταξύ μιας πόλης και μιας χώρας. Υπάρχουν, όμως, κι επικίνδυνες ομοιότητες, ειδικότερα εάν η χώρα είναι μέλος μιας νομισματικής ένωσης με τον θεσμικό σχεδιασμό της ευρωζώνης.

• Η πρώτη είναι, προφανώς, πως τόσο το Ντιτρόιτ όσο και η Ελλάδα χρεοκόπησαν. Η Ελλάδα προχώρησε σε αναδιάρθρωση του χρέους της. Το Ντιτρόιτ κατέθεσε αίτηση προστασίας από τους πιστωτές. 
• Η δεύτερη είναι πως ούτε η Ελλάδα, αλλά ούτε και το Ντιτρόιτ ευνοήθηκαν σε επαρκή κλίμακα από μεταφορές κεφαλαίων. Η Ελλάδα έλαβε διαρθρωτικά κονδύλια από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. και δάνεια για να παρατείνει την αποπληρωμή των χρεών της. Στο Ντιτρόιτ, οικονομικές υπηρεσίες όπως τα επιδόματα ανεργίας και η παιδεία στηρίζονται από την κυβέρνηση της πολιτείας αλλά και σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Τα κεφάλαια αυτά, όμως, δεν επαρκούσαν ούτε στο ελάχιστο για την ανατροπή της πτώσης. Όταν οι επιχειρήσεις και οι πολίτες φεύγουν, τότε η πολιτεία χάνει αναντικατάστατα φορολογικά έσοδα. 
• Τρίτον, η μετανάστευση είχε τεράστιο αντίκτυπο στην ύφεση. Οι Αμερικανοί οικονομολόγοι συχνά επισημαίνουν ότι η ροή των μεταναστών αποτελεί φυσικό σταθεροποιητή στις ΗΠΑ. Εάν μία περιοχή αντιμετωπίσει σοβαρό πρόβλημα ανεργίας, τότε ο κόσμος τα μαζεύει και αναζητά την τύχη του αλλού. Αυτό αρχίζει να συμβαίνει και στην ευρωζώνη. Στην Ιρλανδία, η ροή των μεταναστών βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο από τη δεκαετία του 1980.  Εάν, όμως, οι ταλαντούχοι φύγουν -αυτό ακριβώς συμβαίνει στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα-, τότε οι πιθανότητες επιστροφής της χώρας σε ανάπτυξη ελαχιστοποιούνται, ειδικότερα απουσία οποιασδήποτε μορφής κινήτρου. Η μόνιμη ύφεση του Νιτρόιτ είναι το τίμημα που πληρώνει κανείς για την κινητικότητα των εργαζομένων. Η μεσαία τάξη κυρίως εγκατέλειψε το Ντιτρόιτ για κοντινά προάστια όπως το Oakland County στο Βορρά, που είναι μία από τις πλουσιότερες περιοχές στις ΗΠΑ. Ο πληησμός του Ντιτρόιτ συρρικνώθηκε από 1,8 εκατ. το 1950 σε 700.000 το 2012. 
• Τέταρτον, η μείωση των μισθών δεν φέρνει ισορροπία. Στο Ντιτρόιτ, καθώς εξαφανίστηκαν οι θέσεις εργασίας που καλύπτονταν από οργανωμένα συνδικάτα, μειώθηκαν και οι μισθοί. Η ανεργία, όμως, παρέμεινε σε πολύ υψηλό επίπεδο και κορυφώθηκε το 2009, στο 27,8% (σχεδόν στο ίδιο ποσοστό που έχει τώρα η Ελλάδα). Έκτοτε το μέγεθός της μειώνεται (στο 18,6% τον Ιούνιο), αλλά παραμένει σε πολύ υψηλότερο σημείο από τον εθνικό μέσο όρο. 
• Πέμπτον, και στις δύο περιπτώσεις οι αισιόδοξοι προέβλεπαν ότι η ανάκαμψη είναι κοντά. Στο Ντιτρόιτ, η αισιοδοξία συχνά συσχετίζεται με την πορεία της ομάδας του baskeball, Detroit Tigers. Στην Ελλάδα, συνήθως βασίζεται σε ανέκδοτα στοιχεία. Ένας από τους συνομιλητές μου προσφάτως παρευρέθη στα εγκαίνια ενός καταστήματος στην Αθήνα και κατέληξε στο τρελό συμπέρασμα πως ξεκινά η ανάκαμψη. Οι επίσημες προβλέψεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τακτικά -και εσφαλμένα- δείχνουν ότι επίκειται ανάκαμψη. Το παράδειγμα του Ντιτρόιτ δείχνει ότι απουσία αποτελεσματικών εργαλείων πολιτικής οι οικονομίες δεν μπορούν να αυτοσταθεροποιηθούν. 

Η μόνιμη ύφεση, ακόμη, δεν είναι αναπόφευκτη ούτε για το Ντιτρόιτ, ούτε για την Ελλάδα. Στην αμερικανική πόλη, οι τιμές των κατοικιών είναι τόσο χαμηλές που ο κόσμος επιστρέφει γα να ξεκινήσει εκεί επιχειρήσεις, τουλάχιστον στις πιο ασφαλείς περιοχές. Ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις επενδύουν στο κέντρο του Ντιτρόιτ, ενώ επίσης στην πόλη υπάρχει δραστήρια καλλιτεχνική σκηνή. Εάν βρεθούν τα σωστά κίνητρα, απομακρυνθούν τα ερείπια και παταχθεί το έγκλημα, το Ντιτρόιτ μπορεί να ευδοκιμήσει ξανά μετά από 40 χρόνια ύφεσης, αν και σταθερά σε χαμηλότερο επίπεδο.

Όσον αφορά την Ελλάδα, η ευρωζώνη μπορεί πάλι να δεχθεί διαγραφή χρέους και να στρέψει προς τα εκεί κάποιες επενδύσεις. Εάν όλα όσα πήγαν στραβά τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια γίνουν τώρα σωστά, μπορεί να φανταστεί κάποιος ανάκαμψη στην ελληνική οικονομία μετά από έξι χρόνια ύφεσης. Δεν νομίζω ότι θα γίνει κάτι τέτοιο, αλλά θεωρητικά τουλάχιστον είναι εφικτό. Εν αντιθέσει με το Ντιτρόιτ, η Ελλάδα έχει την επιλογή να εγκαταλείψει τη νομισματική ένωση και να υιοθετήσει το δικό της νόμισμα. Δεν είναι όμως διόλου σαφές ότι η Αθήνα θα επιλέξει να κάνει κάτι τέτοιο -ακόμη κι αν ήταν προς το καλύτερο οικονομικό της συμφέρον-, δεδομένου ότι μάλλον θα επικρατήσουν πολιτικοί παράγοντες.

Η Ελλάδα, βεβαίως, έχει ήδη βιώσει την πτώση. Η Ακρόπολη είναι ίσως το πιο ισχυρό παράδειγμα της μακροπρόθεσμης πολιτικής πτώσης μιας ισχυρής πόλης-κράτους. Τα ερείπια στο Ντιτρόιτ συμβολίζουν την πτώση μιας σύγχρονης βιομηχανικής πόλης. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρήσει κανείς ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί και αλλού -ακόμη και σε ένα σύγχρονο κράτος- εάν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες.

© The Financial Times Limited 2013. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation