Πώς η Άνγκελα έγινε... Μέρκελ

Ένας πρώην δάσκαλος θυμάται την μικρή Άνγκελα Μέρκελ να τρέχει γύρω γύρω στο σχολείο της στην Ανατολική Γερμανία με ένα μπλε μπλουζάκι του FDJ, της κομμουνιστικής νεολαίας. Αργότερα, η Μέρκελ διετέλεσε γραμματέας πολιτισμού στο FDJ, ενώ εργαζόταν ως φυσικός στην Ακαδημία Επιστημών. Συμμορφώθηκε στο status quo, παρότι ποτέ δεν πίστεψε στον κομμουνισμό.

Αυτά φαίνονται παράξενα πρώτα βήματα για μια Γερμανίδα καγκελάριο. Ωστόσο υπάρχει συνέπεια. Μια σταθερή εικόνα της Μέρκελ προκύπτει από πέντε πρόσφατες βιογραφίες: του Stefan Kornelius στα γερμανικά, της Marion Van Renterghem στα γαλλικά, του Matthew Qvortrup στα αγγλικά, της Michèle de Waard στα ολλανδικά, συν μια επικριτική συντηρητική γερμανική συλλογή που επεξεργάστηκε ο Philip Plickert.

Η γυναίκα που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επανεκλεγεί στις 24 Σεπτεμβρίου, είναι διάνοια στον εντοπισμό του κέντρου οποιασδήποτε κοινότητας στην οποία βρίσκεται. Ο Χένρι Κίσινγκερ, άνθρωπος εμπιστοσύνης για χρόνια, είχε πει μια φορά πως παρουσιάζει «την τέλεια έκφραση του καιρού της». Η Μέρκελ είναι μια οπορτουνίστρια που συχνά κάνει στροφή 180 μοιρών, ωστόσο δείχνει απόλυτα κατάλληλη για να ηγηθεί της Δύσης.

Η κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία τη διαμόρφωσε. Στα πρώτα 35 της χρόνια, έμαθε πως η ιδεολογία είναι σε μεγάλο βαθμό ανοησίες. Έγινε φυσικός γιατί το πεδίο μετά βίας είχε μολυνθεί από το μαρξισμό-λενινισμό. Και ονειρευόταν να γίνει ελεύθερη για να πραγματοποιήσει αυτό που ήταν μέσα της. Μόλις μήνες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ενστερνίστηκε την κλίση της: ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ την έβαλε στο υπουργικό του συμβούλιο, ως σύμβολο γυναίκας από την Ανατολική Γερμανία.

Πολλούς άνδρες πολιτικούς τους βρήκε ματαιόδοξους, πολυλογάδες και ανενημέρωτους. Αρχικά την απέρριψαν ως γυναίκα βαρετή και «δεύτερη» και υποτίμησαν την επιθυμία της για δύναμη. Ο Κολ την χαρακτήρισε «ανίδεη» και είπε ότι «ποτέ δεν έμαθε να τρώει με μαχαίρι και πιρούνι». Το 1999 τον μαχαίρωσε πισώπλατα, μετά ξεπέρασε σε πονηριά τον αντίπαλο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και έγινε καγκελάριος. Δεν μπαίνει στον κόπο να κρατήσει κακίες: ο Σόιμπλε έγινε ο έμπιστος υπουργός της στα οικονομικά.

Το γραφείο της καγκελαρίου είναι 10 λεπτά με τα πόδια από το προηγούμενο στο ανατολικό Βερολίνο. Δεν έχει απομακρυνθεί πολύ από τις ρίζες της. Όταν έρχεται αντιμέτωπη με ένα πρόβλημα, συλλέγει αποδείξεις εμπειρογνωμόνων σαν επιστήμονας. Το 2007, ενώ ετοιμαζόταν να πάει στην όπερα, έλαβε γραπτό μήνυμα από τον οικονομικό της σύμβουλο: «Η IKB έχει πρόβλημα». Η Μέρκελ απάντησε (σύμφωνα με την Waard), «Τι είναι η IKB;» Ήταν μια γερμανική τράπεζα η οποία, αφού πειραματίστηκε με τα αμερικανικά ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου, χρειάστηκε διασώσεις δισεκατομμυρίων.

Όταν ξέσπασε η κρίση στην ευρωζώνη, η Μέρκελ γνώριζε ελάχιστα γύρω από τα οικονομικά. Είχε μόνο τα συνηθισμένα γερμανικά αντανακλαστικά της: καχυποψία για τους «κερδοσκόπους» της αγοράς, εμπιστοσύνη στις εταιρίες. Διδάσκοντας τον εαυτό της επάνω στο θέμα, ανακάλυψε με δυσαρέσκεια πως οι οικονομολόγοι -αντίθετα με τους φυσικούς- της έδιναν συστηματικά λανθασμένες αναλύσεις. Ωστόσο, απολάμβανε απροβάριστα σεμινάρια της θεωρίας «προβλήματος ρίσκου» των αγορών (fat tail). Η περιπλοκότητα δεν την τρομάζει. Εξάλλου, υπενθυμίζει στον εαυτό της, ως φυσικός έγινε αυθεντία στον ολοκληρωτικό λογισμό.

Κινείται αργά -συχνά υπερβολικά αργά στην κρίση του ευρώ, την οποία συνέκρινε με οδήγηση στην ομίχλη. Αλλά δεν της αρέσουν οι παρορμητικές αποφάσεις. Ακόμη και μέσα σε ελικόπτερο που δεχόταν πυρά από ρουκέτες των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, η Μέρκελ διατήρησε την ψυχραιμία της. Έχει μάθει να καταπιέζει το ένστικτό της να βάζει τα κλάματα όταν βρίσκεται σε σύγκρουση, γράφει ο Qvortrup. Τώρα οι τραμπούκοι απλά κάνουν γκελ στην ηρεμία της. Πρωταθλήτρια μαθήτρια στην Ανατολική Γερμανία του 1970 στα ρώσικα και στα μαθηματικά, μέχρι που έχει χτίσει μια βασική σχέση με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Ιδιωτικά, διασκεδάζει μιμούμενη νάρκισσους άνδρες ηγέτες.

Ένας συνάδελφος που τη «διάβασε» σωστά ήταν ο Τόνι Μπλερ. Συνέλαβε ότι, αυτή η λουθηρανή ζωντοχήρα από την ανατολική Γερμανία που ηγείται των καθολικών χριστιανοδημοκρατών, όπως και ο ίδιος, ήταν εισβολέας στο ίδιο της το κόμμα. Όπως ο Μπλερ, προσπάθησε να τοποθετήσει τον εαυτό της στο πολιτικό κέντρο της χώρας της. Μελετά αναίσχυντα τις δημοσκοπήσεις. Αλλά ενώ στον Μπλερ άρεσε η περιπέτεια, αυτό που ενδιαφέρει τη Μέρκελ είναι η επιβίωση της Δύσης. Έχοντας δει την Ανατολική Γερμανία να καταρρέει, πιστεύει πως οι Νοτιοευρωπαίοι μπορεί να έχουν την ίδια μοίρα αν δεν κάνουν τις οικονομίες τους ανταγωνιστικές.

Το επάγγελμά της είναι η διαχείριση των ξένων κρίσεων που απειλούν την ατάραχη Γερμανία: η χρηματοπιστωτική κρίση, η κρίση της ευρωζώνη, η κρίση στην Κριμαία και, τώρα, η κρίση με τον Τραμπ. Η De Waard την αποκαλεί «αρχηγό της πυροσβεστικής της Ευρώπης». Η Μέρκελ είναι ευέλικτη και αλλάζει κατεύθυνση σύμφωνα με τις νέες πληροφορίες. Υποστήριξε τον πόλεμο στο Ιράκ και την πυρηνική ενέργεια, μετά σταμάτησε. Αρνήθηκε να προσφέρει διάσωση στην Ελλάδα, μετά την πρόσφερε. Το Σεπτέμβριο του 2015, ξαφνικά άνοιξε την πόρτα σε ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Κάθε φορά αναζητούσε την χρυσή τομή ανάμεσα στο πολιτικό κέντρο της Γερμανίας, στη δική της ορθολογική ανάλυση και στις απαιτήσεις του έξω κόσμου. Της αρέσει να συμβιβάζεται -η απαραίτητη δεξιότητα στην γερμανική ή στην ευρωπαϊκή πολιτική.

Αλλά κάθε μεγάλος πολιτικός έχει έναν πυρήνα, μία ή δύο πεποιθήσεις που δεν τις αλλάζει με τίποτα. Οι πρόσφυγες αποκάλυψαν αργοπορημένα τον πυρήνα της Μέρκελ. Δίνει μεγάλη αξία στην ελευθερία του ατόμου να δημιουργήσει το ίδιο τη ζωή του. Τον Οκτώβριο του 2015, γράφει ο Qvortrup, όταν ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν, συμβούλευσε τη Γερμανία σε ευρωπαϊκή διάσκεψη να χτίσει έναν φράχτη, η Μέρκελ σιώπησε για λίγο και μετά είπε: «Έζησα για πολύ καιρό πίσω από έναν φράχτη. Δεν είναι κάτι που θέλω να κάνω ξανά». Όταν υποδέχθηκε τους πρόσφυγες, ήταν η μοναδική φορά που ξόδεψε πολιτικό κεφάλαιο. Αλλά τώρα το αποκαλεί one off. Το κέντρο της Γερμανίας δεν θα άντεχε επανάληψη.

Η δουλειά της εξακολουθεί να επεκτείνεται: από ηγέτιδα της Γερμανίας σε ηγέτιδα της Ευρώπης, σε ηγέτιδα της Δύσης μετά την εκλογή του Τραμπ. Την ίδια ώρα, η Μέρκελ παραμένει η ίδια. Κάθε βράδυ, γράφει η Van Renterghem, επιστρέφει στο απλό διαμέρισμά της, στον τέταρτο όροφο ενός κτιρίου κοντά στο Νησί των Μουσείων στο Βερολίνο, όπου το κουδούνι φέρει το όνομα του άντρα της: «Καθηγητής Δρ. Σόιερ».

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation