Ο υπόγειος ρόλος της Ρωσικής Εκκλησίας στην Ουκρανία

Η ιδέα ενός «ιερού πολέμου» στην Ευρώπη μπορεί να μοιάζει με πισωγύρισμα σε προηγούμενους αιώνες. Ωστόσο, στην ουσία έτσι έχουν παρουσιάσει την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και ο επικεφαλής της, Πατριάρχης Κύριλλος της Μόσχας.

Ο Πατριάρχης Κύριλλος έχει ηγηθεί των προσευχών υπέρ των Ρώσων στρατιωτών που πολεμούν για αυτό που αποκάλεσε την «πραγματική ανεξαρτησία» της Ρωσίας, επαναλαμβάνοντας το αφήγημα του Κρεμλίνου πως η Μόσχα πολεμάει για να υπερασπιστεί τον εαυτόν της από τους αμαρτωλούς εξωτερικούς εχθρούς· οι ιερείς που διαφωνούν, έχουν αποκηρυχθεί. Αυτή η συμπεριφορά δεν δείχνει μόνο το πόσο συνυφασμένα είναι εκκλησία και κράτος στη Ρωσία του Vladimir Putin, αλλά είναι επίσης σημαντική για να κατανοηθούν τα κίνητρα της εισβολής της Μόσχας στην Ουκρανία –και πόσα θεωρεί ότι διακυβεύονται.  

Αν και δεν αποτελεί επισήμως μέρος της, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει γίνει ένας de facto πυλώνας του αυταρχικού καθεστώτος του Putin. Μετά την καταπίεση δεκαετιών υπό το κομμουνιστικό καθεστώς, η εκκλησία έχει δημιουργήσει ένα μυστήριο δεσμό με τους απόγονους των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών που κάποτε ήταν οι διώκτες της. Έχει επιβραβευθεί ως αντάλλαγμα, με προνόμια για την κορυφή της ιεραρχίας και με την ανέγερση χιλιάδων νέων εκκλησιών.

Η σύνδεση πάει πέραν της απλής υποστήριξης των ενεργειών και του αφηγήματος του Κρεμλίνου. Η εκκλησία της Μόσχας διεκδικεί ρόλο ως υπερασπίστρια των «παραδοσιακών» αξιών έναντι της παρηκμασμένης δύσης, κάτι που αποτελεί βασικό στοιχείο της «σφραγίδας» Putin στον ρωσικό εθνικισμό. Οι πλούσιοι υποστηρικτές του συμπεριλαμβάνουν αρκετούς «Ορθόδοξους ολιγάρχες» και απογόνους των Λευκών Ρώσων που έφυγαν στο εξωτερικό μετά την Επανάσταση του 1917.

Η ηγεσία της εκκλησίας έχει συναινέσει στη δημιουργία από τον Putin μιας ιδεολογίας που αναμειγνύει τον σεβασμό για το τσαρικό, ορθόδοξο παρελθόν της Ρωσίας, με την έκφραση λατρείας για τη σοβιετική νίκη επί του φασισμού κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επιτομή αυτού αποτελεί ο Κύριος Καθεδρικός των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, 40 μίλια δυτικά της Μόσχας, που άνοιξε το 2020.

Αυτός ο τρόπος σκέψης παρουσιάζει την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία ως ιερή, καθώς στόχο έχει την επαναδιεκδίκηση του Κιέβου, της γενέτειρας της Ορθοδοξίας όταν ο Χριστιανισμός έφτασε τον 10ο αιώνα στην Κιεβική Ρωσία (Ρως του Κιέβου). Η Ρωσία επέβλεπε την Ορθόδοξη εκκλησία στην Ουκρανία μέχρι το 2019, όταν αποσχίστηκε μια νέα, ανεξάρτητη Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο πνευματικός ηγέτης της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, αναγνώρισε την ανεξαρτησία της.

Ο πόλεμος έχει στόχο να θεραπεύσει αυτό το σχίσμα –που η Μόσχα είδε ως μια κίνηση ενορχηστρωμένη από τις ΗΠΑ με στόχο να υπονομεύσει την Ορθοδοξία και το όραμα του Putin για ένωση των ρωσόφωνων εκτός των συνόρων της, σε έναν «ρωσικό κόσμο».

Όπως όμως η στρατιωτική σφιχτή «αγκαλιά» των Ουκρανών από τον Putin θα βάλει «σφήνα» μεταξύ των δυο λαών για πολλές γενιές, έτσι και ο πόλεμος απομακρύνει ακόμα περισσότερο της ηγούμενες από τη Μόσχα και το Κίεβο Ορθόδοξες εκκλησίες.

Η πλειοψηφία των ενοριών στην Ουκρανία επέλεξαν να συνεχίσουν να υπόκεινται στον Πατριάρχη Κύριλλο ακόμα και μετά το 2019 –περίπου 12.000 ή γύρω στο ένα τρίτο όλων των ενοριών. Τώρα, πολλοί κληρικοί υποστηρικτές της Μόσχας στην Ουκρανία αφήνουν τον Πατριάρχη Κύριλλο εκτός των προσευχών τους.

Εκατοντάδες Ουκρανοί ιερείς που παραμένουν επισήμως μέλη της εκκλησίας της Μόσχας έχουν ζητήσει να δικαστεί από ένα σπάνιο εκκλησιαστικό δικαστήριο ο Πατριάρχης, διότι ευλόγησε τον πόλεμο.

Ο Λόρδος Rowan Williams, πρώην Αρχιεπίσκοπος του Canterbury, που επισκέφθηκε την Ουκρανία την περασμένη εβδομάδα με άλλους θρησκευτικούς ηγέτες είπε πως υπάρχει μια «ισχυρή επιχειρηματολογία» για την αποβολή της Ρωσικής εκκλησίας από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, αν ο Πατριάρχης Κύριλλος δεν καταδικάσει τον σκοτωμό μελών «του ποιμνίου του».

Αν και μπορεί να υπάρχουν ηθικά επιχειρήματα για μια τέτοια κίνηση, ωστόσο είναι απίθανο πως θα αλλάξει τους υπολογισμούς τους Κρεμλίνου. Πράγματι, μπορεί απλά να δώσει τροφή στην λογική της πολιορκίας της Μόσχας –και στο αφήγημα πως εμπλέκεται σε έναν ενάρετο θρησκευτικό πόλεμο.

© The Financial Times Limited 2022. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation