Τα σενάρια ανατροπής του Πούτιν και το νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν δείχνει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τη ρωσική ιστορία. Το περασμένο καλοκαίρι δημοσίευσε ένα μακροσκελές δοκίμιο με τίτλο «Περί της ιστορικής ενότητας Ρώσων και Ουκρανών», το οποίο ήταν επίσης και ένα πολεμικό μανιφέστο.

Αλλά ενώ δείχνει να μελετά την ιστορία, ο Πούτιν δεν πρόσεξε ένα κρίσιμο επαναλαμβανόμενο μοτίβο: τον ρόλο που έχουν διαδραματίσει οι αποτυχημένοι πόλεμοι στην αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία.

Η ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησε τις συνθήκες για τη Ρωσική Επανάσταση το 1917. H ταπείνωση της Μόσχας στον πόλεμο με την Ιαπωνία το 1904-1905 συνέβαλε επίσης στο ξέσπασμα μιας αποτυχημένης επανάστασης. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος του 1853-56 οδήγησε στον θάνατο, πιθανότατα με αυτοκτονία, του Τσάρου Νικόλαου Α’. Πιο πρόσφατα, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είχε σημαντική συμβολή στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.

Η ΕΣΣΔ έχασε περίπου 14.000 στρατιώτες σε μία δεκαετία στον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Η ρωσική κυβέρνηση έχει παραδεχτεί ότι έχει χάσει περίπου 500, οι οποίοι σκοτώθηκαν τις πρώτες ημέρες της εισβολής στην Ουκρανία. Τα πραγματικά νούμερα ενδέχεται να είναι αρκετά πιο υψηλά. Η Λουντμίλα Ναρούσοβα, μέλος της ρωσικής Γερουσίας, αναφέρθηκε σε ομάδα Ρώσων στρατιωτών με μόλις τέσσερις επιζήσαντες. Και τα χειρότερα όσον αφορά τις συγκρούσεις είναι μάλλον μπροστά.

Οπότε, θα μπορούσε μια στρατιωτική αποτυχία να ανατρέψει ξανά τη ρωσική κυβέρνηση; Oι περισσότεροι ειδικοί με τους οποίους συνομίλησα πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι πιθανό -τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

Ο Μπεν Νομπλ του UCL αντιμετωπίζει «με επιφυλακτικότητα τους ισχυρισμούς ότι ο Πούτιν θα ανατραπεί από κάποιο πραξικόπημα ή ότι η υφιστάμενη ελίτ θα εκδιωχθεί με μαζικές διαδηλώσεις». Ο Ντόμινικ Λίβεν, αυθεντία στην πτώση της τσαρικής Ρωσίας, είναι επίσης επιφυλακτικός στο ενδεχόμενο γρήγορης διάλυσης του συστήματος Πούτιν.

Aπό την άλλη, χάρη στις δυτικές κυρώσεις, το οικονομικό πλήγμα που θα δεχτεί η Ρωσία από τον ουκρανικό πόλεμο θα γίνει αισθητό πολύ γρήγορα. Κέρδη μιας εικοσαετίας θα μπορούσαν να εξαφανιστούν μέσα σε λίγες εβδομάδες. O Mάικλ Μπέρνσταμ του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ πιστεύει ότι το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας θα έχει ως αποτέλεσμα να καταρρεύσουν σύντομα εμπορικές τράπεζες και εφοδιαστικές αλυσίδες, υποβαθμίζοντας μεγάλα τμήματα της ρωσικής οικονομίας στον αντιπραγματισμό.

Η μεσαία τάξη των πόλεων της Ρωσίας έχει συνηθίσει σε έναν κόσμο με ΙΚΕΑ, iPhones, πιστωτικές κάρτες Visa και ταξίδια στην Ευρώπη ή τις χώρες του Περσικού Κόλπου. Ο κόσμος αυτός αποτελεί παρελθόν. Πολλοί από τους ολιγάρχες, οι οποίοι στήριξαν τον Πούτιν για να σώσουν την περιουσία τους, έχασαν τα γιοτ τους και τις επιχειρήσεις που είχαν χτίσει στο εξωτερικό.

Eλευθερίες που έχουν κατακτηθεί με θυσίες και επαφές με τον έξω κόσμο έχουν επίσης εξαφανιστεί. Από πολλές απόψεις, η Ρωσία είναι ήδη πιο απομονωμένη από ό,τι ήταν στον Ψυχρό Πόλεμο -όταν ήταν δυνατό να ταξιδέψει κανείς στην Ανατολική Ευρώπη και οι σοβιετικές ομάδες μετείχαν στο Παγκόσμιο Κύπελλο και στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Tώρα η Ρωσία έχει αποκλειστεί από τις διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις και η Aeroflot έχει ακυρώσει τις διεθνείς πτήσεις, εκτός από τη γειτονική Λευκορωσία. Η απομόνωση αυτή είναι πιθανό να διατηρηθεί για όσο καιρό συνεχιστεί ο πόλεμος ή η κατοχή της Ουκρανίας.

Στην ίδια τη Ρωσία, η πρόσβαση στο Facebook και στις ξένες ενημερωτικές ιστοσελίδες όπως αυτή του BBC είναι πλέον αδύνατη. Η διάδοση «ψευδών πληροφοριών» για τον πόλεμο (ο οποίος δεν πρέπει να αποκαλείται πόλεμος, αλλά ειδική στρατιωτική επιχείρηση) τιμωρείται με 15 χρόνια φυλάκιση. Η Ρωσία είναι πλέον εξίσου απολυταρχική με την Κίνα -αλλά χωρίς μια ισχυρή οικονομία, ταξίδια στο εξωτερικό και καταναλωτικά αγαθά που βοηθούν να παραμείνει υπάκουη η κινεζική μεσαία τάξη.

Η καταφυγή του Πούτιν στην καταπίεση αποκαλύπτει πόσο άβολα νιώθει για την κατάσταση στο εσωτερικό. Με τους κροίσους και τη μεσαία τάξη των πόλεων να είναι σε αναμμένα κάρβουνα, ο Ρώσος δικτάτορας (γιατί αυτό είναι πλέον) μπορεί να βασίζεται μόνο σε δύο ομάδες: τους απλούς Ρώσους που ζουν έξω από τις μεγάλες πόλεις και έναν στενό κύκλο έμπιστων.

Οι δημοσκοπήσεις στη Ρωσία δείχνουν ότι η στήριξη για τον πόλεμο είναι υψηλή. Αλλά δεδομένου της καταπίεσης, οι δημοσκοπήσεις αυτές δεν πρέπει να θεωρούνται ιδιαίτερα αξιόπιστες. Ανεπίσημα στοιχεία δείχνουν όντως ότι πολλοί Ρώσοι, αν όχι η πλειονότητα, πιστεύουν την εκδοχή του Ρώσου προέδρου για τον πόλεμο. Η κρατική τηλεόραση ελέγχει το αφήγημα για τον ουκρανικό πόλεμο.

Αλλά η πραγματικότητα -με τη μορφή απωλειών ανθρώπινων ζωών και οικονομικής ένδειας- μπορεί πολύ σύντομα να υπονομεύσει το επίσημο αφήγημα. Ακόμα και έτσι, οι δημόσιες διαδηλώσεις απαιτούν υπέρμετρο σθένος. Οι διαδηλωτές κινδυνεύουν να ξυλοκοπηθούν, να φυλακιστούν ή να χάσουν τη δουλειά τους. Η καταστολή των διαδηλώσεων στη Λευκορωσία την περασμένη χρονιά δείχνει ότι η καταπίεση έχει συχνά αποτελέσματα, αν είναι αρκετά αδίστακτη.

Οι ελπίδες για απομάκρυνση του Πούτιν πρέπει να στηριχτούν σε ένα πραξικόπημα εκ των έσω. Όπως έχει παρατηρήσει ο πολιτικός επιστήμονας Μίλαν Σβόλικ, «η συντριπτική πλειονότητα των δικτατόρων χάνουν την εξουσία από αυτούς που βρίσκονται εντός του προεδρικού μεγάρου παρά από το πλήθος που βρίσκεται εκτός». Αλλά ο Πούτιν φαίνεται να περιστοιχίζεται από έμπιστους, οι οποίοι ενστερνίζονται την εθνικιστική και συνωμοτική κοσμοαντίληψή του και των οποίων η μοίρα είναι στενά δεμένη με αυτήν του ηγέτη.

Ακόμα και αν κάποιοι εντός του στενού κύκλου έχουν αμφιβολίες, μια κίνηση εναντίον του Πούτιν θα ήταν και πάλι εξαιρετικά ριψοκίνδυνη και δύσκολη. Ο Ρώσος ηγέτης πρόσεχε πάντοτε τους σωματοφύλακές του -κάποιοι από τους οποίους έχουν γίνει πολύ πλούσιοι.

Σε άλλα μέρη του κόσμου, δικτάτορες όπως ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε στη Ζιμπάμπουε ή ο Νικολάς Μαδούρο στη Βενεζουέλα καταδίκασαν τις χώρες τους στη φτώχεια και την απομόνωση, αλλά κατάφεραν να μείνουν στην εξουσία για πολλά χρόνια. Είναι κάτι τέτοιο εφικτό στη σύγχρονη Ρωσία; Μπορεί ο Πούτιν να φυλακίσει για άλλη μια φορά τους συμπατριώτες του πίσω από ένα Σιδηρούν Παραπέτασμα;

Η μοίρα της Ουκρανίας, της Ρωσίας και μεγάλο μέρος της υφηλίου θα εξαρτηθεί από την απάντηση.

© The Financial Times Limited 2022. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation