Λαϊκισμός και κλεπτοκρατία πάνε χέρι χέρι

Οι φιλελεύθεροι δημοκράτες, ιδιαίτερα στην ΕΕ, κρατούν αμυντική στάση. Το ίδιο το μπλοκ θεωρεί πως είναι η «ασπίδα» του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας και των διεθνών κανόνων ενάντια στον αυταρχικό λαϊκισμό.

Ο αγώνας υπέρ του κράτους δικαίου και των φιλελεύθερων αξιών είναι ένας ευγενής αγώνας. Όμως ενέχει τον κίνδυνο να «εξευγενίσει» ακούσια τους αντιπάλους του. Οι υπερασπιστές του φιλελευθερισμού συχνά αντιμετωπίζουν τους αντιφιλελεύθερους ηγέτες ως τρομερούς υπέρμαχους μιας αντίπαλης ιδεολογικής οπτικής, όταν τα κίνητρά τους είναι συχνά πολύ πιο ποταπά.

Αναλογιστείτε τα προβλήματα που αντιμετώπισε πρόσφατα ο Stephen Bannon. Ο πρώτος αδίστακτος εκμεταλλευτής στη φρουρά του προέδρου των ΗΠΑ Donald Trump, ήταν ο συγγραφέας της εναρκτήριας ομιλίας του, στην οποία υποσχόταν να σταματήσει το «μακελειό της Αμερικής», ενώ είχε αυτοδιοριστεί ως ο άνθρωπος που θα αποδομούσε το διοικητικό κράτος. Κάποτε ο κ. Bannon αντιμετωπιζόταν με δέος που θα ταίριαζε σε έναν λαϊκιστή Φάουστ που αγωνίστηκε μόνος ενάντια στον Διαφωτισμό.

Όμως, τον περασμένο μήνα τον… μάζεψαν από ένα πολυτελές γιοτ και τον κατηγόρησαν για απάτη σε εκστρατεία για τη συγκέντρωση πόρων. Και όχι μιας οποιασδήποτε εκστρατείας: τα χρήματα που φέρεται να απέσπασε ο κ. Bannon υποτίθεται πως θα χρηματοδοτούσαν το Τείχος του Τραμπ στα σύνορα με το Μεξικό.

Ο κ. Bannon δήλωσε αθώος. Αλλά ο αυταρχισμός και η κλεπτοκρατία -η κατάληψη της πολιτικής εξουσίας με σκοπό την κλοπή και την κατάχρηση- συχνά πάνε χέρι χέρι. Προχωρούν με παρόμοιες μεθόδους: μυστικά μέσω παραπληροφόρησης και σύγχυσης, διαλυμένης απόδοσης ευθυνών, χειραγωγημένης νομοθέτησης και διακυβέρνησης και κατάληξης των δυνάμεων επιβολής του νόμου. Είναι λάθος να αντιμετωπίζονται αυτά τα δύο ως ξεχωριστοί κίνδυνοι, πόσω μάλλον ωσάν το ένα να είναι λιγότερο επιβλαβές από το άλλο. Ο αυταρχισμός είναι συχνά απλώς το μέσο και η κλεπτοκρατία ο απώτατος σκοπός.

Στη Ρωσία, στην Ουκρανία και σε αρκετές μετασοβιετικές χώρες της κεντρικής Ασίας, τα ολιγαρχικά δίκτυα έχουν ιδιωτικοποιήσει το κράτος για δικό τους όφελος. Στις ΗΠΑ, υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος πρώην συνεργατών του κ. Trump που έχουν κατηγορηθεί για εγκλήματα που συνδέονται με ανθρώπους κυρίως από τις ίδιες αυτές χώρες. Στο δικό μου μυαλό, αυτό δεν αφήνει μεγάλο περιθώριο αμφιβολίας για την κλεπτοκρατική παρόρμηση πίσω από τις επιθέσεις του κ. Trump κατά ανεξάρτητων θεσμών.

Και στην Ευρώπη όμως θα πρέπει να σημαίνει κώδωνας κλεπτοκρατικού κινδύνου. Η χρήση δημόσιων πόρων για ιδιωτικό όφελος είναι συχνό φαινόμενο στην περιοχή. Προσοδοφόρες κρατικές συμβάσεις δίνονται σε προσωπικούς συνεργάτες ηγετών σε χώρες από την Ουγγαρία μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι δημοσιογράφοι Daphne Caruana-Galizia και Jan Kuciak φέρεται να δολοφονήθηκαν λόγω της προσπάθειάς τους να εκθέσουν Μαλτέζους και Σλοβάκους πολιτικούς.

Έπειτα, υπάρχει το αντίθετο πρόβλημα: η χρήση «βρώμικου» χρήματος για τη χειραγώγηση δημοκρατικών πολιτικών. Το κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου τόνισε το πώς οι Ρώσοι ολιγάρχες αγοράζουν επιρροή στο βρετανικό κατεστημένο. Το ρωσικό χρήμα έχει ομοίως έρθει να διασώσει την ακροδεξιά της Γαλλίας και, όπως λέγεται, και τη Λέγκα της Ιταλίας.

Οι νέες διαρροές που έγιναν με τις αναφορές τραπεζών προς τις αμερικανικές ρυθμιστικές αρχές για ύποπτες δραστηριότητες έχουν ενισχύσει τις ανησυχίες πως οι ευρωπαϊκές τράπεζες δεν έχουν κάνει αρκετά για να αποτρέψουν το ξέπλυμα των λαφύρων της κλεπτοκρατίας σε άλλα μέρη του κόσμου· επίσης, πως οι δημοκρατικοί ηγέτες της Ευρώπης δεν έχουν κάνει αρκετά για να το σταματήσουν.

Η πιθανή ανάμειξη σε ξέπλυμα χρήματος δεν περιορίζεται σε λίγες μόνο χώρες. Ενώ κέντρα του χρήματος όπως το Λονδίνο και η Κύπρος έχουν κατηγορηθεί ότι στεγάζουν «καθαριστήρια», γερμανικές και δανέζικες τράπεζες έχουν κατηγορηθεί για εκτεταμένη χρήση τους. Αυτό είναι ήδη κακό.

Όμως η έλλειψη πολιτικής βούλησης προκαλεί χειρότερη ζημιά. Η αποτυχία πάταξης όχι μόνο επιτρέπει την αδικοπραξία αλλά σηματοδοτεί επίσης πως πολιτικά αυτό δεν είναι σημαντική προτεραιότητα. Αυτό προσκαλεί τους κλεπτοκράτες σε άλλα μέρη του κόσμου να εκμεταλλευτούν για ίδιο όφελος το χρηματοοικονομικό σύστημα της Ευρώπης.

Αν η Ευρώπη παίρνει τα χρήματά τους χωρίς δισταγμό, τότε κανένας πραγματικός ή επίδοξος δικτάτορας δεν θα εντυπωσιαστεί από τις καταδικαστικές δηλώσεις πολιτικών. Και αν είναι εύκολο να «ξεπλυθεί» χρήμα στην Ευρώπη, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να διαφθαρούν ηγέτες στην περιοχή.

Εν ολίγοις, οι φιλελεύθεροι της Ευρώπης μπορούν να ελπίζουν ότι θα κρατήσουν μακριά τον αυταρχισμό μόνο αν είναι προσηλωμένοι στην καταπολέμηση της κλεπτοκρατίας στο εσωτερικό και το εξωτερικό.

Αυτό απαιτεί πολιτική βούληση. Η πάταξη του βρώμικου χρήματος στις ΗΠΑ δεν είναι ιδανική, όμως είναι πολύ πιο προχωρημένη απ’ ό,τι στην Ευρώπη. Γενικά, τις πιο σκανδαλώδεις αδικοπραξίες των ευρωπαϊκών τραπεζών τις μαθαίνουμε από τις αρχές των ΗΠΑ. Χρειάζονται περισσότεροι πόροι για διερεύνηση, αυστηρότερες ποινικές τιμωρίες και μεγαλύτερη αποφασιστικότητα για πάταξη.

Η ΕΕ πρέπει επίσης να δώσει μεγαλύτερη εξουσία σε πανεθνικές ρυθμιστικές αρχές. Στην ενιαία αγορά, ο πιο αδύναμος εθνικός ρυθμιστής μπορεί να υπονομεύσει τις προσπάθειες των άλλων. Αυτό συνέβη όταν έπρεπε να γίνουν ασφαλείς οι τράπεζες, πριν από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και ισχύει εξίσου σε ό,τι αφορά το πώς θα γίνουν τίμιες οι τράπεζες.

Η ΕΕ πρέπει να θέσει όρους στην πρόσβαση στις τράπεζές της, σε συνεργασία με τις προσπάθειές της για καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος. Επίσης, το Λονδίνο αποχωρεί από την ενιαία αγορά την 1η Ιανουαρίου. Αλλά στο πλαίσιο οποιασδήποτε συμφωνίας για το Brexit, η ΕΕ δεν θα πρέπει να ντραπεί να απαιτήσει το Ηνωμένο Βασίλειο να συμμορφωθεί σε ό,τι αφορά αυτούς που φοροαποφεύγουν και που «ξεπλένουν» χρήμα.

Γενικότερα, η ΕΕ θα πρέπει να φυλάξει την πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις σε ευρώ με τόσο ζήλο όσο αυτός που επιδεικνύουν οι ΗΠΑ με το δολάριο.

Τέλος, ήρθε η ώρα να ξεφορτωθούμε τη μυστικότητα των τραπεζικών λογαριασμών, όχι μόνο επισήμως αλλά και αποτελεσματικά: όλα τα χρήματα της ΕΕ πρέπει να είναι ανιχνεύσιμα, καταλήγοντας σε φυσικά πρόσωπα, με κοινά νομικά αναγνωριστικά στοιχεία που σε πρακτικό επίπεδο θα είναι ξεκάθαρα.

Η πρόεδρος της Κομισιόν Ursula von der Leyen δήλωσε την περασμένη εβδομάδα πως «οι ευρωπαϊκές αξίες δεν είναι προς πώληση». Τότε, ήρθε η ώρα να σταματήσουν να τις ξεπουλούν!

© The Financial Times Limited 2020. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation