Η απειλή και η υπόσχεση του ψηφιακού χρήματος

Ποιο είναι το μέλλον του χρήματος στην ψηφιακή εποχή; Αυτό ήταν το θέμα μιας εκδήλωσης στο Peterson Institute for International Economics την περασμένη εβδομάδα. Αυτό το σεμινάριο ήταν το αποκορύφωμα της επίσκεψής μου στην ετήσια Σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον.

Η πρώτη απάντηση σε αυτή την κρίσιμη ερώτηση είναι: «είναι περίπλοκο». Η δεύτερη είναι: «είναι πραγματικά σημαντικό», ειδικά μετά το σχέδιο Libra από το Facebook.

Αυτή η νέα ιδέα έχει αναγκάσει τους πολιτικούς να σκεφτούν πολύ, και καλά κάνουν. Το χρήμα είναι πολύ σημαντικό για να αφεθεί μόνο στον ιδιωτικό τομέα. Το κράτος πάντα είχε την επίβλεψη του χρήματος και πρέπει να συνεχίσουν. Η Lael Brainard, κυβερνήτης στην αμερικανική FED ξεκαθάρισε ότι θα έχει, σε μια εξαιρετική ομιλία κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης. Η FED, όμως, δεν είναι ο μόνος ρυθμιστής που αναλογίζεται αυτούς τους νέους παίκτες στο νομισματικό σύστημα.

Πώς πρέπει να το κάνουν; Σε ένα πάνελ το οποίο συντόνιζα, ο Hyun Song Shin της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών έκανε ένα διαχωρισμό μεταξύ της «αρχιτεκτονικής» του νομισματικού συστήματος και της «τεχνολογίας» που το διευκολύνει. Το σημερινό νομισματικό σύστημα προσφέρει ένα παράδειγμα. Ο όγκος των χρημάτων που χρησιμοποιούμε είναι υποπροϊόν του δανεισμού από ιδιωτικούς θεσμούς (τράπεζες). Κατά συνέπεια το χρήμα μας κατά κύριο λόγο αποτελείται από μεταβιβάσιμα χρέη των τραπεζών στους λογαριασμούς των δικαιούχων. Πριν από ένα αιώνα οι λογαριασμοί ήταν σε χαρτί. Τώρα είναι σε ηλεκτρονικές εγγραφές. Η αρχιτεκτονική, όμως, δεν άλλαξε.

Είναι αυτό που βλέπουμε σήμερα μια αλλαγή στην αρχιτεκτονική ή απλά στην τεχνολογία; Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση είναι χρήσιμο να αναλογιστούμε τις τρεις λειτουργίες του χρήματος: λογιστική μονάδα, αποθήκευση αξίας και μέσο πληρωμής.

Σήμερα η λογιστική μονάδα καθορίζεται από το κράτος, αλλά η αποθήκευση αξίας και τα συστήματα πληρωμών προσφέρονται κυρίως από τις τράπεζες. Σε αυτό το πλαίσιο, σκεφτείτε τρεις μορφές ψηφιακού χρήματος: κρυπτονομίσματα, καθιερωμένα συστήματα ηλεκτρονικών πληρωμών, όπως το Alipay της Alibaba και το Libra του Facebook.

Τα κρυπτονομίσματα προσφέρουν νέες λογιστικές μονάδες, αποθήκευση αξίας και μέσα πληρωμής. Ετσι, προσφέρουν επίσης μια νέα αρχιτεκτονική για την δημιουργία και χρήση χρήματος. Είναι, όμως, μια απαίσια αρχιτεκτονική. Όπως το έθεσε η κα Brainard στην ομιλία της: «Οι αρχικές προσεγγίσεις των κρυπτονομισμάτων έχουν επιδείξει ακραία μεταβλητότητα, περιορισμένη διεκπεραιωτική ικανότητα, απρόβλεπτα κόστη συναλλαγών, περιορισμένη ή καθόλου διακυβέρνηση και περιορισμένη διαφάνεια». Είναι μια αναρχική φαντασία.

Τα νέα συστήματα πληρωμών, ωστόσο, είναι πραγματικά και μεγάλα. Σύμφωνα με την κα Brainard «στην Κίνα καταναλωτές και επιχειρήσεις συμμετέχουν σε δυο δίκτυα, τα Alipay και WeChat Pay τα οποία με βάση κάποιους υπολογισμούς διαχειρίστηκαν πέρυσι πληρωμές μέσω κινητών αξίας άνω των 37 τρισεκατομμυρίων».

Αν μη τι άλλο, αυτά τα συστήματα μεταφέρουν πληρωμές λιανικής σε νέους παίκτες. Όπως, όμως, υποστηρίζει μια σημαντική έκθεση των Markus Brunnermeier και Harold James (αμφότεροι του Princeton) καθώς και του Jean-Pierre Landau (Sciences Po), τα συστήματα ψηφιακών πληρωμών μπορούν επίσης δυνητικά να δημιουργήσουν αντίπαλα οικοσυστήματα, με πληρωμές που συνδέονται με δίκτυα δεδομένων, με την τραπεζική και την διαχείριση ενεργητικού ως δευτερεύουσες λειτουργίες.

Ενώ όμως τα συστήματα αλλάζουν τον τρόπο που γίνονται οι πληρωμές λιανικής, οι επιπτώσεις για το νομισματικό σύστημα πρέπει να αντιμετωπιστούν ρεαλιστικά. Αυτοί οι πάροχοι χρησιμοποιούν καταθέσεις τραπεζών ή κεντρικών τραπεζών ως μέσα αποθήκευση αξίας. Επιπλέον το ισοζύγιο πληρωμών της Alipay και της WeChat αντιστοιχεί μόλις στο 2% των τραπεζικών καταθέσεων στην Κίνα. Πάνω απ’ όλα οι πληρωμές χοντρικής κάνουν να φαίνονται ως «νάνοι» οι πληρωμές λιανικής. Δεδομένων των ενδοημερήσιων διακυμάνσεων και της κλίμακας, οι αγορές χονδρικής εξαρτώνται στην ενδοημερήσια πίστωση από την κεντρική τράπεζα. Δεν μπορούν να λειτουργήσουν στη βάση της προκαταβολής μετρητού.

Το Libra, ωστόσο, υπόσχεται ένα νέο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών που στηρίζεται σε ένα σταθερό νόμισμα (stablecoin) στηριγμένο με ένα μη διαφανή τρόπο από ενεργητικά εκπεφρασμένα σε εθνικά νομίσματα. Αυτό εγείρει σωρεία θεμάτων: ξέπλυμα χρήματος, χρηματοδότηση εγκλήματος και τρομοκρατίας, προστασία καταναλωτή, το αντίκτυπο στην νομισματική πολιτική και την σταθερότητα, αντίκτυπο στο τραπεζικό σύστημα και αποτελεσματικότητα των παγκόσμιων κανόνων. «Κινήσου γρήγορα και σπάσε πράγματα» είναι το τελευταίο μοτό που χρειάζεται στην οικονομία. Επιπρόσθετα, το Facebook δεν έχει αποδείξει ότι είναι αξιόπιστο, για να το θέσουμε ήπια.

Που αφήνουν τα παραπάνω κυβερνήσεις, κεντρικές τράπεζες και ρυθμιστικές αρχές; Σε επαγρύπνηση ελπίζει κανείς. Πρέπει, όμως, και να αναγνωρίσουν τις νέες ευκαιρίες για ταχύτερες και φθηνότερες πληρωμές, ιδιαίτερα διασυνοριακά και μεγαλύτερη οικονομική ενσωμάτωση. Εως τώρα, όμως, τα κρυπτονομίσματα είναι υπερτιμημένα, οι νέες πλατφόρμες πληρωμών χρήσιμες και το Libra πηγή ανησυχίας.

Κι’ όμως, σε αυτόν τον νέο ψηφιακό κόσμο οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να αναρωτηθούν το εάν και πως θα δημιουργήσουν το δικό τους ψηφιακό χρήμα. Και αυτό όχι μόνο για να αντικαταστήσουν το αυξανόμενα ξεπερασμένο χάρτινο μετρητό (μια τεχνολογία ηλικίας 1.000 ετών), αλλά και για να ανταγωνιστούν τις εμπορικές τραπεζικές καταθέσεις.

Όπως το διαδίκτυο κατέληξε να είναι περισσότερο πηγή διευρυμένου κυβερνητικού ελέγχου απ’ ότι πηγή μεγαλύτερες ελευθερίας, όπως ήλπιζαν οι φιλελεύθεροι πριν από δυο δεκαετίες, έτσι και η επανάσταση στο ψηφιακό χρήμα ίσως επιτρέψει στις κεντρικές τράπεζες να αντικαταστήσουν τις υποχρεώσεις των ιδιωτικών τραπεζών με δικές τους. Με αυτό τον τρόπο το κυριαρχικό δικαίωμα της δημιουργίας χρήματος που τώρα απολαμβάνουν οι ιδιωτικές τράπεζες θα μεταφερθεί πίσω στους φορολογουμένους.

Η FED δεν σκοπεύει να ακολουθήσει αυτό το μονοπάτι. Η Σουηδία, όμως, το σκέφτεται, όπως δήλωσε ο διοικητής της Riksbank, Stefan Ingves, στο σεμινάριο του Peterson Institute. Μπορεί να ακολουθήσουν και άλλοι.

Κάποιες από τις νέες ιδέες μπορεί να αποδειχτούν πολύ λιγότερο επαναστατικές απ’ ότι ελπίζουν πολλοί. Κάποιες μπορεί να απορριφθούν πλήρως. Άλλες, όμως, δείχνουν πολύ ποιο πολύτιμες, ιδιαίτερα αυτή του ψηφιακού νομίσματος κεντρικών τραπεζών. Αυτό μπορεί να μεταμορφώσει τα σημερινά νομισματικά συστήματα κάτι που μπορεί να αποδειχτεί ένα πραγματικά καλό στοιχείο.

Ας αφήσουμε τις ψηφιακές τεχνολογίες να τροφοδοτήσουν τον πειραματισμό, αλλά προσεκτικά.