«Παλιοί φίλοι» απειλούν την ηγεμονία του Ερντογάν

Όταν ο Αχμέτ Νταβούτογλου εκδιώχθηκε από πρωθυπουργός της Τουρκίας το Μάιο του 2016, ορκίστηκε αιώνια πίστη στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. «Θα διατηρήσω τη σχέση εμπιστοσύνης με τον πρόεδρό μας ως την τελευταία μου ανάσα», δήλωνε ο πιστός στρατιώτης του κ. Ερντογάν, παρά τις γνωστές εντάσεις μεταξύ των δυο. «Κανείς δεν έχει ακούσει – και δεν θα ακούσει – από το στόμα μου ούτε μια λέξη εναντίον του προέδρου μας».

Μετά από τρία χρόνια, ο φιλομαθής ακαδημαϊκός έχει σπάσει αυτή τη σιωπή και έχει αναδειχτεί σε έναν από τους μεγαλύτερους επικριτές της κυβέρνησης Ερντογάν. Στις 13 Σεπτεμβρίου παραιτήθηκε από το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) μετά τις απειλές για αποπομπή από το κόμμα του οποίου κάποτε ήταν πρόεδρος.

Ο κ. Νταβούτογλου είναι ένας από τους πολλούς πρώην υπουργούς που παραιτήθηκαν από το κόμμα τους τελευταίους μήνες. Και είναι ένας από τους δυο που σχεδιάζουν τη δημιουργία δικού τους κόμματος απέναντι στον κ. Ερντογάν. Ο δεύτερος είναι ο κ. Αλί Μπαμπατζάν, ο 52χρονος πρώην υπουργός οικονομικών και αναπληρωτής πρωθυπουργός, που έχει τη στήριξη ενός ακόμη πάλαι ποτέ συμμάχου του Ερντογάν, του πρώην προέδρου Αμπτουλάχ Γκιούλ.

Οι βετεράνοι πολιτικοί αναμένεται να ανακοινώσουν την επίσημη ίδρυση νέων κομμάτων πριν το τέλος του έτους.

Κορυφαία στελέχη και στα δυο στρατόπεδα αναφέρουν ότι ο λόγος που προχωρούν σε αυτές τις κινήσεις είναι η αυξανόμενη ανησυχία τους για τις καταπιεστικές τακτικές του κ. Ερντογάν προς τους αντιπάλους του, τη σκληρή εθνικιστική του ρητορική, τα λάθη στον τομέα της οικονομίας, η αδιαφορία του για το κράτος δικαίου και η προφανής απροθυμία του να ακούσει όσους τον καλούν να αλλάξει πορεία.

«Νομίζαμε ότι ίσως θα λάμβανε το μήνυμα», αναφέρει ένα από τα κορυφαία στελέχη που αποστάτησε από το ΑΚΡ. «Αλλά πάντοτε υπάρχουν δικαιολογίες… Αν δεν κάνουμε κάτι τώρα, θα το μετανιώσουμε μελλοντικά».

Η διάσπαση δεν είναι σημαντική μόνο για τον πρωτοφανή διχασμό που προκαλεί στις τάξεις του ΑΚΡ αλλά και για την πολιτική ζημιά που μπορεί να προκαλέσει στην 17χρονη κυριαρχία του κ. Ερντογάν στην τουρκική πολιτική σκηνή.

Σε μία χώρα που το εκλογικό σώμα μπορεί να χωριστεί χοντρικά σε «ερντογανικούς» και «αντιερντογανικούς», ακόμη και η απώλεια ενός μικρού ποσοστού από τη συμμαχία του AKP – που κέρδισε τις περυσινές προεδρικές εκλογές με 52,6%- μπορεί να μεταβάλλει ριζικά το πολιτικό τοπίο.

«Κάθε ψήφος που μπορούν να μαζέψουν μπορεί να αλλάξει την ισορροπία ισχύος» τονίζει ο τούρκος δημοσκόπος Ιμπραήμ Ουσλού. «Γι αυτό το λόγο, αυτά τα νέα κόμματα είναι ό,τι πιο σημαντικό συμβαίνει στην τουρκική πολιτική», προσθέτει.

Στις πολιτικές του ομιλίες ο κ. Ερντογάν αρέσκεται να επαναλαμβάνει τους στίχους του αγαπημένου του τουρκικού λαϊκού τραγουδιού. «Μαζί περπατήσαμε σε αυτούς τους δρόμους» φωνάζει στα πλήθη, μετατρέποντας ένα τραγούδι για την αγάπη σε μήνυμα πολιτικής ενότητας. Όμως, όπως σημείωσε πρόσφατα ο τούρκος δημοσιογράφος Μπάρις Τέρκογλου, όσο περνάει ο καιρός γίνεται δυσκολότερο για το ΑΚΡ να τραγουδά αυτό το τραγούδι. Πλέον, πολύ λίγοι από αυτούς που σχημάτισαν το κόμμα με τον κ. Ερντογάν το 2001 είναι ακόμη δίπλα του.

Η δυσαρέσκεια στα κορυφαία στελέχη του κυβερνώντος κόμματος είναι έκδηλη. Πρώην υπουργοί δηλώνουν ότι υπήρχαν σημάδια εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία ότι ο πρωθυπουργός είναι απρόθυμος για συμβουλές και επιθετικός στην κριτική. Η τάση αυτή επιταχύνθηκε, λένε, καθώς ο κ. Ερντογάν ήλθε αντιμέτωπος με διάφορες προκλήσεις για την ηγεσία του, μεταξύ των οποίων οι μαζικές διαδηλώσεις που συντάραξαν τη χώρα το 2013, η έρευνα για διαφθορά αργότερα εντός του έτους, καθώς και το βίαιο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016.

Η άνοδος του γαμπρού του κ. Ερντογάν, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, που πέρυσι τοποθετήθηκε στη θέση του «τσάρου» της τουρκικής οικονομίας, έχει αποτελέσει μια ακόμη εστία εντάσεων. Τόσο ο ίδιος όσο και το πανίσχυρο δίκτυο συμμάχων του έχουν συγκεντρώσει την κριτική του κόμματος.

Οι συγκρούσεις μεταξύ του περιβάλλοντος Αλμπαϊράκ και του κ. Νταβούτογλου επέσπευσαν την αποχώρηση του πρώην πρωθυπουργού το 2016. Τα τελευταία χρόνια, ο γαμπρός του κ. Ερντογάν έχει συγκρουστεί με τον υπουργό εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού αλλά και με τον υπουργό δικαιοσύνης Αμπντουλχαμίτ Γκιουλ.

Πολλοί στο ΑΚΡ βλέπουν τον 41χρονο Αλμπαϊράκ ως προβληματικό στοιχείο για το κόμμα και αισθάνονται δυσαρέσκεια για την μεγάλη του επιρροή στην κυβέρνηση, η οποία ξεπερνά κατά πολύ τα καθήκοντά του ως υπουργός οικονομικών.

Ο έλεγχος του Ερντογάν στα διαφορετικά επίπεδα του κράτους έφτασε στο ζενίθ το 2018, όταν ανέλαβε επικεφαλής σε ένα σύστημα διακυβέρνησης που εξαφανίζει το ρόλο του πρωθυπουργού και συγκεντρώνει τις εξουσίες στα χέρια του. Η ηγεμονία του στο ΑΚΡ προσομοιάζει με την ηγεμονία στο κράτος.

«Το κόμμα έχασε τους εσωτερικούς του ελέγχους», δηλώνει πρώην υπουργός που προς το παρόν παραμένει μέλος του ΑΚΡ. «Πλέον είναι ενός ανδρός αρχή».

Αυτό που πυροδότησε την κινητοποίηση των δυσαρεστημένων, μετά από χρόνια παρασκηνιακών μόνο παραπόνων ήταν η επίπονη ήττα στις δημοτικές εκλογές. Για πρώτη φορά από τότε που ανέλαβε την εξουσία το 2002, το ΑΚΡ έχασε τον έλεγχο των μεγαλύτερων και σημαντικότερων πόλεων το Μάρτιο, καθώς οι ψηφοφόροι το τιμώρησαν για την οικονομική ύφεση που ακολούθησε την περυσινή νομισματική κρίση, ενώ απέδωσαν και οι συμμαχίες μεταξύ κομμάτων της αντιπολίτευσης.

Στην Κωνσταντινούπολη, η απόφαση να επιβληθεί επανάληψη των δημοτικών εκλογών που είχε κερδίσει η αντιπολίτευση γύρισε μπούμερανγκ, καθώς το εκλογικό σώμα οδήγησε το ΑΚΡ σε πιο μεγάλη ήττα.

Ο κ. Ντασβούτογλου αντέδρασε στις ήττες δημοσιοποιώντας ένα άρθρο 4.000 λέξεων που ασκεί κριτική στην κατεύθυνση που ακολουθεί το ΑΚΡ, προειδοποιώντας ότι το κόμμα και η χώρα «δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί σε ένα «στενόμυαλη ομάδα που έχουν γίνει σκλάβοι των προσωπικών τους φιλοδοξιών».

Δυο μήνες αργότερα, ο κ. Μπαμπατζάν παραιτήθηκε από το κόμμα, το οποίο είχε βοηθήσει να ιδρυθεί. «Τα τελευταία χρόνια, μεγάλες διαφορές έχουν προκύψει μεταξύ των πολιτικών που ακολουθούνται σε διάφορους τομείς και τις προσωπικές μου αρχές, αξίες και ιδέες» έγραψε, προσθέτοντας ότι η Τουρκία χρειάζεται ένα «νέο όραμα».

Ο κ. Μπαμπατζάν και ο κ. Νταβούτογλου κάνουν λόγο για ανάγκη να αποκατασταθεί η στιβαρή διαχείριση των οικονομικών, η ελευθερία λόγου και το κράτος δικαίου, ενώ έχουν αναφερθεί και στην αποκατάσταση της ισχύος του κοινοβουλίου.

Ωστόσο, οι δυο άντρες στοχεύουν σε διαφορετικά ακροατήρια. Ο κ. Νταβούτογλου απευθύνεται «στα πιο συντηρητικά στοιχεία του πληθυσμού», λέει η Αϊσέ Αγιάτα, καθηγήτρια πολιτικής επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Αγκυρας. Από την άλλη, η «φράξια» του κ. Μπαμπατζάν έχει απήχηση σε ένα πιο «παγκοσμιοποιημένο ΑΚΡ» ή την «μπουρζουαζία», όπως αναφέρει. «Είναι δυο διαφορετικά στιλ και δυο διαφορετικά κομμάτια του πληθυσμού».

Ο κ. Μπαμπατζάν θέλει το κόμμα του να μην θεωρηθεί ένα συνονθύλευμα δυσαρεστημένων πρώην στελεχών του ΑΚΡ. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην αντιπολιτευόμενη εφημερίδα Karar, είπε ότι θέλει να συγκεντρώσει μια ταλαντούχα ομάδα «με πολλές διαφορετικές φωνές» της τουρκικής κοινωνίας. Επίσης έχει αντισταθεί στις νύξεις συνεργασίας από τον κ. Νταβούτογλου.

Οι αναλυτές βλέπουν τον κ. Μπαμπατζάν, ο οποίος εγκατέλειψε την κυβέρνηση το 2015, ως τον υποψήφιο με τις καλύτερες προοπτικές επιτυχίας. Μετά την περυσινή υποτίμηση της τουρκικής λίρας κατά 30% έναντι του δολαρίου, πολλές οικογένειες έχουν έλθει αντιμέτωπες με υψηλό πληθωρισμό και ανεργία, καθώς η χώρα εισήλθε στην πρώτη ύφεση την τελευταία δεκαετία. Ο πρώην υπουργός οικονομικών υπενθυμίζει τις καλές εποχές για τη χώρα.

Από την άλλη, ο κ. Νταβούτογλου, συνδέεται στενά με την παρεμβατική προσέγγιση της Τουρκίας στον πόλεμο της Συρίας και τα εκατομμύρια πρόσφυγες που έχουν εισέλθει στη χώρα.

«Ο χρόνος τους στην κυβέρνηση λειτουργεί υπέρ του Μπαμπατζάν αλλά εναντίον του Νταβούτογλου», σημειώνει ο Καν Σελκούκι, στέλεχος του οργανισμού οικονομικών ερευνών της Κωνσταντινούπολης.

Το περίεργο με την ξαφνική κινητικότητα και των δυο ομάδων να ιδρύσουν και επίσημα τα κόμματά τους τους επόμενους μήνες, είναι ότι θεωρητικά δεν προβλέπονται εκλογές στην Τουρκία ως το 2023. Ωστόσο σε μια χώρα που είχε 14 εκλογές ή δημοψηφίσματα τα τελευταία 12 χρόνια, δύσκολα πιστεύει κανείς ότι θα περάσουν τέσσερα χρόνια ως την επόμενη αναμέτρηση.

Οι προσπάθειες ανάκαμψης μέσω αύξησης της προσφοράς χορηγήσεων αντιμετωπίζονται ως σινιάλο ότι ο κ. Ερντογάν θα μπορούσε να προκαλέσει πρόωρες εκλογές, αλλά πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι ο Τούρκος πρόεδρος δύσκολα θα καταφέρει να πετύχει τους ρυθμούς ανάπτυξης που τροφοδότησαν τις προηγούμενες εκλογικές νίκες του ΑΚΡ.

Απρόβλεπτος παράγοντας είναι ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ο ηγέτης του εθνικιστικού κόμματος ΜΗΡ που έχει στηρίξει την κυβέρνηση Ερντογάν την τελευταία τριετία. Ο κ. Μπαχτσελί έχει εμπειρία από κυβερνήσεις που καταρρέουν, ένας παράγοντας που έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην απόφαση του κ. Μπαμπατζάν να ιδρύσει τώρα το κόμμα του, σύμφωνα με ανθρώπους κοντά στο σκεπτικό του.

Πολλοί αναλυτές αμφιβάλλουν για το κατά πόσο κάποιος από τους δυο υποψήφιους θα μπορούσε να κερδίσει τις εκλογές. Η ασάφειά τους σε θέματα περί στρατηγικής και πολιτικών στόχων έχει προκαλέσει σειρά αναπάντητων ερωτημάτων: σκοπεύουν να συμμετάσχουν στη συμμαχία των κομμάτων της αντιπολίτευσης που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια; Θα στήριζαν έναν κοινό υποψήφιο για την προεδρία, όπως ο Εκρέμ Ιμάμογλου, νέος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης; Θα μπορούσαν να συνασπιστούν σε ένα κοινό αίτημα της αντιπολίτευσης για αποκατάσταση του παλαιού κοινοβουλευτικού συστήματος;

Παρά τα ερωτήματα, οι υποστηρικτές του Ερντογάν βλέπουν τους αποστάτες ως απειλή. «Εάν ο Μπαμπατζάν πάρει 10%, εμείς θα πάρουμε 35% και ο Ιμάμογλου θα γίνει πρόεδρος», αναφέρει στέλεχος του ΑΚΡ, προσθέτοντας ότι «οι άνθρωποι του κόμματος θα πρέπει να σταματήσουν τα παράπονα».

Ο Ονούρ Ερίμ, πρώην σύμβουλος του ΑΚΡ που διατηρεί στενούς δεσμούς με το κυβερνών κόμμα, δηλώνει ότι ούτε ο Μπαμπατζάν ούτε ο Νταβούτογλου μπορούν να ανταγωνιστούν το χάρισμα του Ερντογάν που – παρά τα όσα έχουν προηγηθεί – έχει ακόμη εκατομμύρια υποστηρικτές που τον λατρεύουν. «Μπορεί να είναι καλοί τεχνοκράτες», λέει, «αλλά δεν νομίζω ότι μπορούν να κινητοποιήσουν το πλήθος».

Την ίδια άποψη έχει και ο Αλαν Μακόβσκι, ειδικός σε θέματα Τουρκίας στο αμερικανικό think tank Center for American Progress. «Δεν βλέπω κανέναν από τους δυο να το καταφέρνει», δηλώνει.

Ο κ. Μακόβσκι σαστίζει με τις φήμες για πρόωρες εκλογές, υποστηρίζοντας ότι η αριθμητική του κοινοβουλίου καθιστά σχεδόν αδύνατη την επιβολή μιας ψήφου από την αντιπολίτευση, ακόμη και εάν τα νέα κόμματα πείσουν κάποιους βουλευτές να αποστατήσουν. «Οι επόμενες εκλογές δεν θα πραγματοποιηθούν πριν το 2023 και δεν βλέπω πώς θα μπορούσαμε σε μια αναμέτρηση νωρίτερα», σημειώνει. Οι Μπαμπατζάν και Νταβούτογλου «έως το 2023 μπορεί να μην είναι απλώς χθεσινά νέα αλλά αρχαία ιστορία ως τότε», προσθέτει.

Τα νέα κόμματα θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν ένα πολιτικό κλίμα που κάνει πολλούς να το ξανασκέφτονται προτού επικρίνουν ανοιχτά τον κ. Ερντογάν. Ο Σελίμ Τεμουρτσί, πρώην πρόεδρος του ΑΚΡ στην Κωνσταντινούπολη που παραιτήθηκε μαζί με τον Νταβούτογλου, τονίζει ότι ο φόβος είναι ένας σημαντικός περιορισμός. «Όταν μιλάμε με στελέχη του ΑΚΡ ένας προς έναν, συμφωνούν μαζί μας. Όμως φοβούνται», συμπληρώνει.

Ο ίδιος ο κ. Ερντογαν έχει κινηθεί μεταξύ απειλών και απόρριψης των προοπτικών των νέων κομμάτων. Σε μια συνάντηση με κομματικά στελέχη τον Ιούλιο, έκανε και τα δυο ταυτόχρονα. «Εχουμε δει πολλούς να διασπώνται από εμάς και να σχηματίζουν καινούργια κόμματα. Αν σας ρωτήσω τώρα για αυτούς, δεν θα μπορείτε να θυμηθείτε ούτε τα ονόματά τους», είπε, προτού προσθέσει ότι «αυτοί που λαμβάνουν μέρος σε τέτοια προδοσία θα πληρώσουν βαρύ τίμημα».

Παραμένει πιθανό ο κ. Ερντογάν, εν όψει της επικείμενης «επανάστασης», να προσαρμοστεί και να αλλάξει τακτική. Ο 65χρονος πρόεδρος της Τουρκίας έχει συχνά βγει αλώβητος από δύσκολες θέσεις, όντας πραγματιστής και ευέλικτος. Κάποιοι αναλυτές υποπτεύονται επίσης ότι ίσως προσπαθήσει να αλλάξει το εκλογικό σύστημα που υιοθετήθηκε πέρυσι, το οποίο απαιτεί ποσοστό άνω του 50% για να επικρατήσει κάποιος υποψήφιος για την προεδρία. Ετσι ίσως θα διευκολυνόταν στην εξασφάλιση μιας ακόμη θητείας.

Όμως κάποιοι από τους αποχωρήσαντες από το ΑΚΡ είναι πεπεισμένοι ότι, δεδομένης της διάρρηξης των δεσμών με τη δύση, την πιεσμένη οικονομία και ένα κόμμα που βρίσκεται στα όριά του, έχει φτάσει το τέλος της διαδρομής για τον κ. Ερντογάν. Πιστεύουν ότι, μετά από σχεδόν δυο δεκαετίες, πολλοί θα εκπλαγούν από το πόσο γρήγορα μπορεί να καταρρεύσει το ΑΚΡ.

«Υπάρχουν πολλοί που θεωρούνται πιστοί οπαδοί», λέει υψηλόβαθμο στέλεχος του ΑΚΡ που αποχώρησε. «Όμως δεν είναι πραγματικοί. Είναι εκεί επειδή ο Ερντογάν βρίσκεται στην εξουσία. Όταν τη χάσει, θα μείνει μόνος του. Δεν νομίζω ότι το αντιλαμβάνεται αυτό».

Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα με τα οποία είναι αντιμέτωπες οι ομάδες του Νταβούτογλου και του Μπαμπατζάν είναι το αν θα είναι πρόθυμοι να συνεργαστεί με τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης – και αν αυτά θα δεχτούν μια τέτοια συνεργασία.

Το τοπίο στην τουρκική πολιτική σκηνή άλλαξε άρδην από έναν νόμο του 2018 που άνοιξε το δρόμο σε εκλογικές συμμαχίες, ώστε να μπορέσει να συνεργαστεί ο Ερντογάν με το εθνικιστικό ΜΗΡ. Όμως η παλαιότερα κατακερματισμένη αντιπολίτευση αξιοποίησε επίσης το νέο νόμο. Εχοντας συνασπιστεί υπέρ του «όχι» στο αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα του 2017 για την ενίσχυση των εξουσιών του Προέδρου, ένωσαν και επίσημα τις δυνάμεις τους στις εκλογές του επόμενου έτους. Η συμμαχία αυτή αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για τις νίκες της αντιπολίτευσης σε Κωνσταντινούπολη, Αγκυρα και άλλες μεγάλες πόλεις στις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου.

Πρόκειται για μια εκλογική συμμαχία που συνδυάζει ένα κοσμικό κόμμα με ένα υπερσυντηρητικό κόμμα ισλαμιστών, ένα δεξιό εθνικιστικό κόμμα και έναν αριστερό οργανισμό που επικεντρώνεται στα δικαιώματα της κουρδικής μειονότητας στη χώρα.

Αυτό που τους ενώνει είναι η αντίθεσή τους στον κ. Ερντογάν και αυτό που θεωρούν ως διάβρωση της τουρκικής δημοκρατίας. Όλα τα κόμματα επικρίνουν το νέο προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης που εφαρμόζεται από πέρυσι.

Δεν είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, αν η συμμαχία θα καλωσορίσει μια ή και τις δυο ομάδες που διασπάστηκαν από το ΑΚΡ. Τα καθιερωμένα κόμματα της αντιπολίτευσης ίσως τους αντιμετωπίσουν με καχυποψία ή να θεωρήσουν ότι η σύνδεσή τους με το κυβερνών κόμμα θα τους προκαλέσει ζημιά.

Ηδη οι απόψεις διίστανται για το ποιος θα μπορούσε να αποτελέσει έναν ενιαίο υποψήφιο απέναντι στον κ. Ερντογάν σε μια αναμέτρηση για την προεδρία. Κάποιοι αναλυτές πιστεύουν ότι είτε ο κ. Μπαμπατζάν είτε ο σύμμαχός του και πρώην πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ έχουν τις προϋποθέσεις. Αλλοι πιστεύουν ότι ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου είναι η μόνη βιώσιμη λύση.

© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation