Ποια παγκοσμιοποίηση χρειάζεται πραγματικά ο πλανήτης

“Homo sum: himani nihil a me alienum puto” (Άνθρωπος είμαι, τίποτα το ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο). Αυτά τα λόγια του Τερέντιου, του Ρωμαίου κωμωδιογράφου του 2ου αιώνα π.Χ., μπορούν να γίνουν ένα ευγενές σύνθημα της εποχής μας.

Προσδιορίζουν μια θέση που πολλοί -περιλαμβανομένου του προέδρου των ΗΠΑ- καταδίκασαν ως «παγκοσμισμό». Ωστόσο, αυτό θα έπρεπε να σημαίνει πολλά περισσότερα από την οικονομική -ή όπως την αποκαλούν πολλοί, «νεοφιλελεύθερη»- παγκοσμιοποίηση. Θα έπρεπε να σημαίνει πως η ανθρωπότητα έχει παγκόσμιες υποχρεώσεις και συμφέροντα. Για να ανταποκριθεί στις πρώτες και να προωθήσει τα δεύτερα, το έθνος-κράτος είναι η αρχή. Πρέπει όμως επίσης να σκεφτούμε και να ενεργήσουμε πολύ πέραν αυτού.

Αυτό έγινε κατανοητό για πολλούς από τις φωτογραφίες της Γης, που φαίνεται σαν μια μπλε μπίλια να αιωρείται στο Διάστημα. Ήταν το αποκορύφωμα μισής χιλιετίας εξερεύνησης και επιστημονικών ανακαλύψεων που ζωντάνεψαν τα λόγια του Τερέντιου. Οι άνθρωποι είναι στενά συνδεδεμένοι. Είναι μέρος ενός περίπλοκου ιστού ζωής. Μοιράζονται έναν πλανήτη που είναι ο μοναδικός στο ηλιακό σύστημα που φέρει ζωή. Μπορεί να υπάρχει και αλλού ζωή στο σύμπαν. Όμως μέχρι στιγμής δεν την έχουμε ανακαλύψει. Είμαστε μόνοι.

Αυτό από μόνο του θα πρέπει να μας κάνει να σκεφτόμαστε παγκόσμια. Όμως υπάρχουν και άλλοι λόγοι, τόσο ηθικοί όσο και πρακτικοί.

Ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα της συνόδου του Bretton Woods, την 75η επέτειο της οποίας γιορτάζουμε αυτό τον μήνα, ήταν πως συμπεριέλαβε ως στόχο την ανάπτυξη. Αυτό κατοχύρωσε την ηθική υποχρέωση να βοηθηθούν όλοι οι άνθρωποι, ώστε να επιτύχουν ένα βιοτικό επίπεδο που θα ήταν επαρκές για να ζήσουν ικανοποιητικές ζωές.

Μπορεί να γκρινιάζουμε για την έκταση της επιτυχίας, όμως πλέον είμαστε κοντά στην εξάλειψη της ακραίας ανθρώπινης ένδειας -αυτών των «άσχημων, βίαιων και σύντομων» ζωών που περιέγραφε ο πολιτικός φιλόσοφος του 17ου αιώνα Τόμας Χομπς. Η μείωση της αναλογίας των ανθρώπων που ζουν στην απόλυτη φτώχεια, σε λιγότερο από το 10%, είναι ένα τεράστιο επίτευγμα.

Δεν βρίσκω δικαιολογίες για να συνεχίσω να στηρίζω πολιτικές και προγράμματα, περιλαμβανομένης της προσανατολισμένης προς το εμπόριο ανάπτυξης, που βοήθησαν στο να επιτευχθεί αυτό. Η ιδέα πως μπορεί να είναι απαραίτητο να αποτρέψουμε την οικονομική άνοδο των μη δυτικών χωρών προκειμένου να εδραιώσουμε τη δυτική κυριαρχία, είναι κατά την άποψή μου βδέλυγμα.

Εντούτοις, η παγκοσμιοποίηση όπως την έχω ορίσει -μια ανησυχία για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη συνολικά- είναι επίσης ένα πρακτικό ζήτημα. Σε άρθρο το 2012, με τίτλο «Ο κόσμος διψά για δημόσια αγαθά», υποστήριζα πως το εύρος των δημόσιων αγαθών που χρειαζόμαστε τώρα αυξήθηκε με την περιπλοκότητα των οικονομιών και των κοινωνιών μας.

Για τον ίδιο λόγο, όλο και περισσότερα από αυτά τα δημόσια αγαθά είναι παγκόσμια. Μοιραζόμαστε τη βιόσφαιρα. Αυτό καθιστά την προστασία του περιβάλλοντος ένα δημόσιο αγαθό. Αμφιβάλλει κανείς στην Ευρώπη ή στις ΗΠΑ πως οι πόλεμοι στις γειτονικές μας περιοχές τούς επηρεάζουν; Έτσι και η ειρήνη είναι ένα παγκόσμιο δημόσιο αγαθό. Το ίδιο είναι και μια προβλέψιμα ανοικτή και σταθερή παγκόσμια οικονομία. Το ίδιο είναι και η ανάπτυξη: ένας κόσμος σε ένδεια είναι ένας ασταθής κόσμος. Όπου και αν κοιτάξουμε, βλέπουμε παγκόσμια δημόσια αγαθά.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι νικητές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αποφάσισαν να δημιουργήσουν αποτελεσματικούς διεθνείς θεσμούς. Είχαν βιώσει την ανεξέλεγκτη εθνική κυριαρχία. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό. Από τότε δεν υπάρχει τίποτα που να έχει καταστήσει λιγότερο ζωτικής σημασίας την παγκόσμια συνεργασία. Αυτό ισχύει στην Ευρώπη, και γι’ αυτό η απόφαση των Βρετανών να γυρίσουν την πλάτη τους στην ΕΕ είναι καταθλιπτική. Αυτό ισχύει παγκοσμίως, και γι’ αυτό η απόφαση των ΗΠΑ να γυρίσουν την πλάτη τους στη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και να απορρίψουν τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου είναι επίσης καταθλιπτική. Τα παγκόσμια δημόσια αγαθά μπορούν να παρασχεθούν μόνο μέσω της συνεργασίας των κρατών. Αν αρνηθούν, τότε δεν θα παρέχονται αυτά τα αγαθά.

Η παγκοσμιοποίηση, όπως ορίζεται ευρύτερα, είναι αναπόφευκτη. Αλλά επίσης δημιουργεί προκλήσεις.

Οι πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες είναι οργανωμένες πολιτικά εντός των κρατών. Αυτά τα κράτη λειτουργούν επειδή δημιουργούν ταυτότητες και αφοσίωση. Αυτά είναι απαραίτητα για να λειτουργήσουν επιτυχώς τα κράτη -ιδιαίτερα τα δημοκρατικά κράτη. Η παγκόσμια συνεργασία εξαρτάται επίσης από τη λειτουργία αποτελεσματικών και ως εκ τούτου και νόμιμων κρατών. Εννοείται πως οι πολιτικές θα πρέπει επίσης να κρίνονται σε όρους εσωτερικής νομιμότητας.

Σε ορισμένες περιπτώσεις -με τη μετανάστευση να είναι μεταξύ των σημαντικότερων- η ισορροπία αυτή χάθηκε. Ο έλεγχος επί του ποιος ζει σε μια χώρα είναι μια θεμελιώδης πτυχή της κυριαρχίας.

Παγκοσμιοποίηση δεν σημαίνει ένας κόσμος χωρίς σύνορα. Αυτό δεν θα είναι λειτουργικό: χωρίς σύνορα, δεν θα υπήρχαν κράτη. Χωρίς κράτη, δεν θα υπήρχε τάξη, εγχώρια ή παγκόσμια.

Η άλλη πρόκληση είναι η διαχείριση της διασύνδεσης του παγκόσμιου με το εθνικό. Η εμπειρία δείχνει πως σε ορισμένους τομείς το παρακάναμε και σε άλλους δεν έχουμε κάνει αρκετά. Στα οικονομικά, η παγκοσμιοποίηση της χρηματοοικονομικής παράγινε. Ορισμένοι πιστεύουν πως το διεθνές εμπόριο επίσης παράγινε. Όμως μια προσεκτική έρευνα αποδεικτικών στοιχείων του Ελχανάν Χέλπμαν του Χάρβαρντ στην Παγκοσμιοποίηση και Ανισότητα, έδειξε πως αυτό δεν αληθεύει. Το φιλελεύθερο εμπόριο δεν υπήρξε κυρίαρχη πηγή για την αύξηση της ανισότητας στις χώρες. Εν τω μεταξύ, στους τομείς που η παγκόσμια συνεργασία δεν έχει κάνει αρκετά, περιλαμβάνονται η επιχειρηματική φορολόγηση και το περιβάλλον.

Η τελευταία και ίσως σημαντικότερη πρόκληση είναι ο περιορισμός της φυσικής ανθρώπινης τάσης να καθιστά αποδιοπομπαίο τράγο τους ξένους για τις αποτυχίες της εγχώριας πολιτικής και της διάσπασης των εγχώριων συμφερόντων. Αν το εμπόριο δεν είναι η κυρίαρχη πηγή της αύξησης της ανισότητας, τότε τι είναι; Η τεχνολογία είναι μια απάντηση.

Η αλλαγή των κανόνων της εταιρικής διακυβέρνησης είναι μια άλλη απάντηση. Όμως είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν αυτά, από το να κατηγορούνται οι εισαγωγές και οι μετανάστες. Επιπλέον, πολλά δεινά δεν έχουν καμία σχέση με το «παγκόσμιο». Η εξάρτηση των Αμερικανών από την ασφάλιση υγείας που σχετίζεται με την εργασία αποτελεί μια τεράστια πηγή ανασφάλειας και άγχους. Αυτό είναι ξεκάθαρο πως δεν έχει καμία σχέση με το εμπόριο. Το να επιρρίπτονται ευθύνες για τα δεινά στους ξένους, μπορεί να είναι μια επιτυχημένη τακτική αντιπερισπασμού. Παράλληλα, είναι εξαιρετικά καταστροφικό.

Θα πρέπει να σκεφτόμαστε και να δρούμε παγκόσμια. Δεν έχουμε εναλλακτική. Αυτό δεν είναι το ίδιο με το να στηρίζουμε ένα παγκόσμιο laissez faire. Αντίθετα, έχει να κάνει με την υπεράσπιση της συνεργατικής παγκοσμιοποίησης. Μια τέτοια παγκοσμιοποίηση βασίζεται στα νόμιμα κράτη. Κανένας δεν το αμφισβητεί αυτό. Όμως τα νόμιμα κράτη δεν χρειάζεται να είναι ξενοφοβικοί τραμπούκοι. Αντιθέτως, μπορεί και πρέπει να επιτυγχάνουν μια ισορροπία μεταξύ των ισχυρισμών και των ανησυχιών του τοπικού, του εθνικού, του περιφερειακού και του παγκόσμιου. Αυτό είναι δύσκολο. Το απλούστερο πράγμα που μπορεί να κάνει κανείς είναι να επιρρίπτει ευθύνες για οτιδήποτε πάει στραβά στους ύπουλους ξένους και στους υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης.

Είναι μια αποτελεσματική πολιτική πολεμική κραυγή, λόγω της ανθρώπινης φύσης, ωστόσο, δυνητικά, είναι καταστροφική.

© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation