Γιατί είναι τόσο εύθραυστη η παγκόσμια οικονομία

Θα πρέπει να μας ανησυχεί η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας; Ναι: πάντα έχει λογική να ανησυχούμε. Αυτό δεν σημαίνει πως κάτι οπωσδήποτε θα πάει στραβά στο κοντινό μέλλον. Αντιθέτως, η παγκόσμια οικονομία φαίνεται να οδεύει απλώς προς μια ήπια κυκλική επιβράδυνση. Πολύ σημαντικότερο είναι το δυσμενές μακροπρόθεσμο διαρθρωτικό και κυκλικό πλαίσιο, διότι καθιστά την όποια βραχυπρόθεσμη μεταβολή πολύ πιο επικίνδυνη.

Σύμφωνα με τη Goldman Sachs, η δυναμική της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης επιβραδύνθηκε σημαντικά το 2018. Η σημαντικότερη παγκοσμίως επιβράδυνση ήταν αυτή της κινεζικής οικονομίας –της βασικής «μηχανής» της παγκόσμιας ανάπτυξης από το την χρηματοοικονομική κρίση του 2007-2008. Όμως η Γερμανία και η Ιαπωνία επίσης κατέγραψαν οικονομική συρρίκνωση το γ’ τρίμηνο του περασμένου έτους. Αναταράξεις υπήρξαν επίσης και στα χρηματιστήρια μετοχών. Εν μέρει, αυτό πιθανότατα αντανακλά την επιδείνωση των αντιλήψεων για τις προοπτικές. Αυτές οι υπό πτώση αγορές θα αποδυναμώσουν επίσης την κατανάλωση και τις επενδύσεις.

Όλα αυτά υποδηλώνουν πως έρχεται κυκλική επιβράδυνση. Ωστόσο, οι συμβατικοί προγνώστες δεν ανησυχούν άδικα. Ο ΟΟΣΑ ανέφερε τον περασμένο Νοέμβριο πως η «παγκόσμια επέκταση έχει κορυφωθεί» και πως η ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ «προβλέπεται να περιοριστεί σταδιακά από το 3,7% το 2018 γύρω στο 3,5% το 2019 και 2020, ευθυγραμμιζόμενο ευρύτερα με την υποκείμενη δυνητική ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ».

Αυτό θα αποτελούσε μια εξαιρετικά ήπια προσγείωση. Η πλειονότητα των προβλέψεων αυτό υποστηρίζει: οι προβλέψεις του Δεκεμβρίου για την ανάπτυξη του 2019 ελάχιστα διαφέρουν από αυτές που έγιναν πριν από έναν χρόνο. Οι προοπτικές ανάπτυξης για τις ΗΠΑ μάλιστα έχουν αναβαθμιστεί ελαφρώς.

Μια ήπια οικονομική επιβράδυνση δεν θα ήταν ιδιαίτερα προβληματική. Αντιθέτως, θα πρέπει να είναι αναμενόμενη. Στις οικονομίες υψηλού εισοδήματος, που εξακολουθούν να παράγουν τα τρία πέμπτα του παγκόσμιου ΑΕΠ (σε τιμές αγοράς), η κυκλική άνοδος έχει «παλιώσει» και η υπερβάλλουσα δυναμικότητα έχει μειωθεί σημαντικά. Εκεί που η επέκταση είναι μεγαλύτερη και η υπερβάλλουσα δυναμικότητα έχει εξαφανιστεί, η νομισματική πολιτική έχει αναλόγως περιοριστεί. Ευτυχώς, ο πληθωρισμός παραμένει υποτονικός και τα ονομαστικά και πραγματικά επιτόκια είναι χαμηλά. Ενώ οι αγορές μετοχών έχουν πράγματι σημειώσει διόρθωση, οι αμερικανικές μετοχές σπάνια υπήρξαν τόσο υψηλά αποτιμημένες όσο είναι σήμερα.

Τίποτα εδώ δεν υποδηλώνει πως έρχεται μια σοβαρή παγκόσμια ύφεση. Πράγματι, πρέπει να θυμόμαστε πως ενώ οι καπιταλιστικές οικονομίες πάντα ήταν κυκλικές, οι σοβαρές υφέσεις, ιδιαίτερα οι παγκόσμιες, είναι σπάνιες. Εν ολίγοις, θα φαινόταν συνετό όλοι να «ηρεμήσουν και να προχωρήσουν».

Ωστόσο, υπάρχει μια «παγίδα» -και μάλιστα μεγάλη. Όπως υποστηρίζει ο Ray Dalio της Bridgewater σε σημείωμά του για το τι συμβαίνει, ο βαρχυπρόθεσμος κύκλος είναι το μικρότερο από τα προβλήματά μας. Υπάρχουν επίσης οι διαρθρωτικές αλλαγές, τις οποίες συνοψίζει σε όρους διαφορικών παραγωγικών τάσεων, και ο μακροπρόθεσμος κύκλος χρέους. Το κρίσιμο είναι πως οι εξελίξεις αυτές έχουν κάνει την παγκόσμια οικονομία εύθραυστη.

Η «παραγωγικότητα» θα πρέπει να θεωρείται ο «στενογραφικός» τρόπος με τον οποίον συνοψίζονται οι μεταβολές στην παγκόσμια οικονομική δύναμη, η διευρυνόμενη ανισότητα, η κατάρρευση της απασχόλησης στη μεταποίηση, η άνοδος της ψηφιακής οικονομίας και ο «κορεσμός αποταμιεύσεων» των περασμένων δεκαετιών. Ο μακροπρόθεσμος κύκλος χρέους, που επιταχύνθηκε από τη δεκαετία του 1980, ήταν, μεταξύ άλλων, ένας τρόπος για να υπάρξει διαχείριση των κοινωνικών και οικονομικών συνεπειών αυτών των διαρθρωτικών μεταβολών.

Αυτές οι διαρθρωτικές μεταβολές είχαν μεγάλες πολιτικές επιπτώσεις: μια άνοδο του εθνικισμού και του λαϊκισμού, το Brexit, την εκλογή του κ. Τραμπ, έναν εμπορικό πόλεμο μεταξύ των δυο σημαντικότερων οικονομιών του κόσμου και μια διάβρωση της φιλελεύθερης παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Ο μακροπρόθεσμος πιστωτικός κύκλος έφτασε στο τέλος του κατά την καταστροφική χρηματοοικονομική κρίση του 2007-2008. Σήμερα, η Κίνα, ο μακροπρόθεσμος κύκλος χρέους της οποίας επιταχύνθηκε περαιτέρω μετά την κρίση, αγγίζει και αυτή τα όρια της συσσώρευσης χρέους.

Αυτές οι μακροπρόθεσμες συνθήκες περιορίζουν σημαντικά την όποια αισιοδοξία μπορεί αν αισθάνεται κάποιος για την βραχυπρόθεσμη κυκλική επιβράδυνση.

Μια ισχυρή επίπτωση είναι πως το περιθώριο αντίδρασης σε μια ύφεση θα ήταν περιορισμένο, με βάση τα ιστορικά στάνταρντ, ιδιαίτερα στη νομισματική πολιτική. Αν η Fed έπρεπε να δώσει μια τυπική απάντηση σε μια σημαντική ύφεση, τα βραχυπρόθεσμα επιτόκιά της ίσως χρειαστεί να είναι μείον 2,5 τοις εκατό. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Τράπεζα της Ιαπωνίας θα έπρεπε να πάνε ακόμα παραπέρα. Στη χειρότερη περίπτωση, η Fed και η ΕΚΤ ίσως αναγκαστούν να ακολουθήσουν την BoJ σε ακόμα πιο μη συμβατικές πολιτικές. Ενώ η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας έχει περισσότερο περιθώριο ελιγμού, η αναζωπύρωση της πιστωτικής «έκρηξης» της Κίνας ενέχει μακροπρόθεσμους κινδύνους.

Ο μετασχηματισμός του παγκόσμιου περιβάλλοντος φέρνει περαιτέρω κινδύνους, τόσο αρνητικούς όσο και θετικούς. Ο μεγαλύτερος αρνητικός κίνδυνος είναι πως θα ήταν αδύνατο να υπάρξει μια συντονισμένη και αποτελεσματική αντίδραση σε μια σοβαρή παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση. Ένας προφανής θετικός κίνδυνος έρχεται από την πιθανότητα τα ιδιωτικά και δημόσια χρέη που έχουν συσσωρευτεί, να μην είναι διαχειρίσιμα. Ένας άλλος κίνδυνος είναι μια κατάρρευση της παγκόσμιας πολιτικής τάξης να δημιουργήσει μια δική της σοβαρή οικονομική αναταραχή, ίσως μέσω μιας κατάρρευσης του εμπορίου, ίσως ως αποτέλεσμα κάποιου άλλου γεωπολιτικού γεγονότος.

Το ζήτημα για το οποίο θα πρέπει να ανησυχούμε τότε δεν είναι η κατάσταση του βραχυπρόθεσμου κύκλου. Είναι απόλυτα πιθανό πως θα υπάρξει μια μέτρια και διαχειρίσιμη επιβράδυνση, που να μην οδηγήσει σε μεγάλη ζημιά. Η ανησυχία πρέπει να είναι αναφορικά με το πλαίσιο στο οποίο μπορεί να συμβεί μια τέτοια επιβράδυνση. Είναι η πολιτική αστάθεια και η αστάθεια πολιτικής, σε συνδυασμό με την εξάντληση ασφαλών επιλογών για πιστωτική επέκταση, που θα καθιστούσαν το χειρισμό ακόμα και μιας περιορισμένης και φυσικά βραχύβιας επιβράδυνσης, δυνητικά τόσο περίπλοκη.

Δυστυχώς, δεν υπάρχουν τώρα απλοί μηχανισμοί για τον περιορισμό αυτών των πηγών ευθραυστότητας. Είναι βαθιά ριζωμένες και, δεδομένων των πρόσφατων πολιτικών εξελίξεων, πιο πιθανό να επιδεινωθούν παρά να βελτιωθούν. Αν θέλετε να ανησυχήσετε, θα πρέπει να ανησυχήσετε για αυτό.

© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation