Η πιο σκοτεινή ώρα του λαϊκισμού

Θα μπορούσε να είναι η φετινή χρονιά αυτή κατά την οποία θα ξεφουσκώσει το φαινόμενο του λαϊκισμού; Το 2016 η ψήφος υπέρ του Brexit και του Ντόναλντ Τραμπ συγκλόνισαν το πολιτικό κατεστημένο στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Αλλά το 2019 είναι αρκετά πιθανό να αποδειχθεί η χρονιά που το λαϊκιστικό εγχείρημα θα καταρρεύσει, καθώς φαίνεται όλο και πιο καθαρά ότι οι κακές ιδέες έχουν κακές επιπτώσεις.

Οι αισιόδοξοι ισχυρισμοί που είχαν γίνει για το Brexit το 2016 έχουν ήδη διαψευσθεί. Η συμφωνία της Τερέζα Μέι με την Ε.Ε. έχει απορριφθεί ως προδοσία από τους περισσότερους εκ των πρωτεργατών της καμπάνιας υπέρ της εξόδου. Αλλά ένα Brexit χωρίς συμφωνία, το οποίο υπερασπίζονται πολλοί υπέρμαχοι της εξόδου, απειλεί να προκαλέσει ταπείνωση και ταλαιπωρία. Εν τω μεταξύ, η απόφαση για ένα δεύτερο δημοψήφισμα θα αποτελούσε μια ακόμα πιο εντυπωσιακή υποχώρηση από την κορύφωση του λαϊκισμού πριν από τρία χρόνια.

Οι προοπτικές των αμερικανών λαϊκιστών δεν φαίνονται καλύτερες. Τα ποσοστά του κ. Τραμπ υποχωρούν ξανά και η αγορά μετοχών – το αγαπημένο του μέτρο για την επιτυχία – έχει βουτήξει. Η έρευνα του Ρόμπερτ Μιούλερ θα ολοκληρωθεί σύντομα και μπορεί να οδηγήσει σε διαδικασίες παραπομπής του προέδρου. Ενδεχομένως να είναι πιο επικίνδυνο για τον πρόεδρο πως υψηλόβαθμοι Ρεπουμπλικάνοι έχουν ανησυχήσει μετά τα αρνητικά αποτελέσματα στις ενδιάμεσες εκλογές και την παραίτηση του Τζιμ Μάτις από τη θέση του υπουργού Άμυνας.

Αλλά αν και είναι δελεαστικό να υποστηρίξει κανείς πως αρχίζει η κάμψη του λαϊκισμού, είναι επίσης και πρώιμο. Υπάρχουν τρεις λόγοι για αυτό.

Ο πρώτος είναι ότι παρότι οι λαϊκιστικές πολιτικές δεν αποδίδουν, οι υποκείμενες οικονομικές και πολιτισμικές δυνάμεις που έδωσαν ώθηση στο κίνημα δεν έχουν απομακρυνθεί.

Δεύτερον, ο λαϊκισμός έχει ακροδεξιές και ακροαριστερές εκδοχές. Αν και η ακροδεξιά εκδοχή αντιμετωπίζει δυσκολίες στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ακροαριστερή εκδοχή θα ενισχυθεί φέτος.

Ο τρίτος λόγος είναι πως ο λαϊκισμός είναι πλέον ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Οι λαϊκιστές πολιτικοί βρίσκονται στην εξουσία από τη Βραζιλία ως τη Βουδαπέστη και από τη Ρώμη ως τη Μανίλα. Οι ιταλικές και βραζιλιάνικες εκλογές του 2018 ήταν ιδιαίτερα σημαντικές. Η κυβέρνηση της μεγαλύτερης χώρας της Λατινικής Αμερικής και μιας μεγάλης ευρωπαϊκής χώρας βρίσκονται στα χέρια λαϊκιστών.

Ο Ζαϊρ Μπολσονάρο, ο πρόεδρος της Βραζιλίας, έχει υιοθετήσει αρκετά στοιχεία από τη ρητορική του κ. Τραμπ, μεταξύ των οποίων και οι επιθέσεις κατά της Κίνας, του «παγκοσμισμού» και των ελίτ. Αλλά ο κ. Μπολσονάρο, σε αντίθεση με το βορειοαμερικανικό ίνδαλμά του, θα μπορούσε να έχει μια καλή χρονιά το 2019, με άνοδο τις επιχειρηματικής και καταναλωτικής εμπιστοσύνης, εν μέρει λόγω της υπόσχεσης του να προχωρήσει σε φιλελεύθερες οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Ο Ματέο Σαλβίνι, το πρόσωπο του ιταλικού λαϊκισμού, θα μπορούσε να έχει και αυτός μια καλή χρονιά. Η Ιταλία φαίνεται πως απέφυγε τη σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας και πολλοί Ιταλοί απολαμβάνουν που έχουν μια κυβέρνηση η οποία έχει υιοθετήσει μια πιο επιθετική στάση απέναντι στις Βρυξέλλες. Αν η Λέγκα του κ. Σαλβίνι συγκεντρώσει υψηλά ποσοστά στις ευρωεκλογές του Μαϊου, ενδέχεται να υπάρξουν εκλογές στην Ιταλία, οι οποίες θα επιτρέψουν στη Λέγκα να γίνει η κυρίαρχη πολιτική δύναμη στη χώρα. Τα δημοσιονομικά προβλήματα της χώρας σημαίνουν ότι ο ιταλικός λαϊκισμός είναι ευάλωτος σε μια αντίδραση των αγορών. Αλλά προς το παρόν, οι μετοχές του κ. Σαλβίνι συνεχίζουν να ανεβαίνουν.

Πολλοί λαϊκιστές ηγέτες έχουν εγκωμιάσει τον κ. Τραμπ. Οπότε μια παραπομπή του αμερικανού προέδρου θα έχει σίγουρα αντίκτυπο στο ηθικό των λαϊκιστών σε όλον τον κόσμο όπως και η εσωτερική κατάρρευση του Brexit. Αλλά ακόμα και αν η αγγλοαμερικανική εμπροσθοφυλακή του λαϊκισμού συναντήσει δυσκολίες, οι παγκόσμιες δυνάμεις που θρέφουν το κίνημα φαίνονται ακόμα ισχυρές. Ο φόβος της μετανάστευσης, η οικονομική ανασφάλεια και ο πολιτισμικός συντηρητισμός συνεχίζουν να αποτελούν ένα ισχυρό κοκτέιλ.

Οι εκκλήσεις σε ένα φαινομενικά πιο απλό παρελθόν θα συνεχίσουν να γίνονται. Η Νταμάρες Άλβες, υπουργός οικογένειας, γυναικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην κυβέρνηση του κ. Μπολσονάρο, διαμήνυσε την περασμένη εβδομάδα ότι στη νέα Βραζιλία τα «αγόρια φοράνε μπλε και τα κορίτσια ροζ».

Τα πολιτισμικά ζητήματα πυροδοτούν τον λαϊκισμό της δεξιάς. Εν τω μεταξύ, η ακροαριστερή εκδοχή του λαϊκισμού θα συνεχίζει να δίνει έμφαση στα δικαιώματα των μειονοτήτων και στην οικονομία. Η επερχόμενη χρονιά μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά γόνιμη για τους αριστερούς λαϊκιστές. Η κούρσα για τον επόμενο υποψήφιο των Δημοκρατικών έχει ξεκινήσει. Τη μεγαλύτερη ενέργεια φαίνεται να εκπέμπει η «προοδευτική» πτέρυγα του κόμματος, την οποία εκπροσωπούν η Ελίζαμπεθ Γουόρεν, ο Μπέρνι Σάντερς και η Αλεξάντρια Οκάσιο-Κορτέζ. Είναι όλοι τους πολιτικοί που επιτίθενται στους πλούσιους και ευνοημένους με έναν τρόπο που αποτελούσε ταμπού για το κυρίαρχο ρεύμα της αμερικανικής πολιτικής.

Στη Βρετανία, η μελαγχολία μετά το Brexit θα μπορούσε να δώσει στον Τζέρεμι Κόρμπιν την ευκαιρία να γίνει πρωθυπουργός. Μια νίκη του Κόρμπιν στη Βρετανία θα ενθάρρυνε τους αριστερούς λαϊκιστές σε όλο τον κόσμο, όπως το Brexit έπεισε τους δεξιούς λαϊκιστές (μεταξύ των οποίων και την καμπάνια του Τραμπ) πως η ιστορία κινείται με το μέρος τους.

Ο λαϊκισμός της αριστεράς έχει ένα σημαντικό λατινοαμερικανικό παρακλάδι. Η εκλογή του Αντρές Μανουέλ Λόπεζ Ομπραντόρ ως προέδρου του Μεξικού το 2018 χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από την άκρα αριστερά σε όλο τον κόσμο. Ο κ. Κόρμπιν, άλλοτε ένθερμος υποστηρικτής του Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα, είναι παλιός φίλος του κ. Λόπεζς Ομπραντόρ και ήταν επίτιμος καλεσμένος στην ορκωμοσία του.

Οι πραγματιστές κεντρώοι θα υποψιαστούν ότι τόσο το μεξικανικό όσο και το βραζιλιάνικο πείραμα με τον λαϊκισμό θα ατονήσουν, όπως και το Brexit και η προεδρία του Τραμπ. Αλλά το κέντρο χρειάζεται νέα αφηγήματα. Πολιτικοί όπως ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, η απάντηση του οποίου στον λαϊκισμό ήταν να παίζει την ίδια μουσική απλώς πιο δυνατά, κινδυνεύουν να πνιγούν.

Ο λαϊκισμός αντιμετωπίζει προβλήματα, αλλά η στιγμή του λαϊκισμού δεν έχει περάσει.

© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation