H κρίση της δημοκρατίας και η άρρωστη παγκόσμια τάξη

Την περασμένη χρονιά, ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν ένα φάντασμα που πλανιόταν πάνω από την ετήσια συνάντηση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) στο Νταβός. Τη φετινή χρονιά, μπορεί να είναι εκεί με σάρκα και οστά.

Αν συμβεί αυτό, θα είναι μια άβολη επίσκεψη. Ο Αμερικανός πρόεδρος απορρίπτει τις αξίες της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης που έχει προωθήσει η χώρα του τις τελευταίες επτά δεκαετίες.

Οι αξίες αυτές κινητοποιούν και το WEF. Είναι αυτές που το κάνουν κάτι περισσότερο από ένα φόρουμ των πιο ισχυρών και πλούσιων του κόσμου. Όπως υποστηρίζει σε πρόσφατο άρθρο του ο Τζον Ικενμπέρι του Princeton, οι «HΠΑ και οι εταίροι τους έχτισαν μια πολύπλευρη και εκτεταμένη διεθνή τάξη, οργανωμένη στη βάση των ανοικτών οικονομιών, των πολυμερών θεσμών, της αμυντικής συνεργασίας και της δημοκρατικής αλληλεγγύης». Το σύστημα αυτό κέρδισε τον ψυχρό πόλεμο. Η νίκη αυτή με τη σειρά της πυροδότησε μια παγκόσμια μετατόπιση προς πιο δημοκρατικές πολιτικές και οικονομικές πρακτικές της ελεύθερης αγοράς.

Σήμερα, ωστόσο, η διεθνής φιλελεύθερη τάξη είναι άρρωστη. Όπως αναφέρει δημοσίευση του Οίκου Ελευθερίας, ενός αμερικανικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού, «Η Δημοκρατία είναι σε κρίση». Για 12η συνεχή χρονιά, οι χώρες που υπέφεραν από δημοκρατικά πισωγυρίσματα ξεπέρασαν αυτά που κατέγραψαν κέρδη. Τα κράτη που πριν από μια δεκαετία φαίνονταν ελπιδοφόρα success stories -όπως η Τουρκία και η Ουγγαρία- διολισθαίνουν προς μια αυταρχική διακυβέρνηση.

Αλλά τώρα, που ισχυρά αυταρχικά καθεστώτα προκαλούν τη δημοκρατία, οι ΗΠΑ έχουν αποσύρει την ηθική τους στήριξη. Ο κ. Τραμπ δείχνει μέχρι και συμπάθεια για ξένους αυταρχικούς ηγέτες. Ακόμα χειρότερα, υποστηρίζει ο Οίκος Ελευθερίας, παραβιάζει τους κανόνες της δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Υπό την ηγεσία του κ. Τραμπ, οι ΗΠΑ αμφισβητούν επίσης και το πλέγμα της διεθνούς συνεργασίας -τις αμυντικές συνθήκες, τις ανοικτές αγορές, τους πολυμερείς θεσμούς- και τις προσπάθειες να αντιμετωπιστούν παγκόσμιες προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή. Έχουν αντίθετα διακηρύξει την πρόθεσή τους να κοιτάξουν τα δικά τους συμφέροντα, ακόμα και εις βάρος μακροχρόνιων συμμάχων. Οι σχέσεις τώρα βασίζονται στη συναλλαγή.

Ούτε τα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομίας βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση. Η οικονομία μπορεί να ανακάμπτει, αλλά μετά την ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001 δεν υπήρξε καμία αξιοσημείωτη εμπορική φιλελευθεροποίηση. Το Brexit θα αποδειχθεί επίσης και μια πράξη αποπαγκοσμιοποίησης. Οι εμπορικές και κεφαλαιακές ροές δεν αυξάνονται με πιο γρήγορο ρυθμό από το παγκόσμιο ΑΕΠ. Η εχθρότητα απέναντι στη μετανάστευση είναι ανεξέλεγκτη. Η Κίνα, μια νέα υπερδύναμη, ελέγχει μέχρι και τη ροή ιδεών.

Αυτοί που πιστεύουν στη συμβίωση της δημοκρατίας, μιας φιλελεύθερης παγκόσμιας οικονομίας και μιας παγκόσμιας συνεργασίας, πρέπει να τα βρίσκουν όλα αυτά κάτι παραπάνω από τρομακτικά.

Οπότε γιατί συνέβησαν όλα αυτά; Η απάντηση πρέπει να περιλαμβάνει τις αλλαγές στον κόσμο και στις συνθήκες στο εσωτερικό των κρατών, ειδικά των δημοκρατιών υψηλού εισοδήματος. Μεταξύ των παγκόσμιων αλλαγών, η πιο σημαντική είναι η φθίνουσα θέση της Δύσης ως μιας αμυντικής κοινότητας μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, μαζί με την πτώση του ειδικού οικονομικού της βάρους, ειδικά σε σχέση με την Κίνα. Πολλοί Αμερικανοί νιώθουν ότι έχουν λιγότερους λόγους και μικρότερη δυνατότητα να είναι γενναιόδωροι με τους πρώην εταίρους τους.

Όσον αφορά τις εγχώριες αλλαγές, πολλοί στις χώρες υψηλού εισοδήματος νιώθουν πως η παγκόσμια φιλελεύθερη τάξη στην οποία είναι δεσμευμένες οι χώρες τους έχει κάνει πολύ λίγα για αυτούς. Προκαλεί αντίθετα μια αίσθηση χαμένων ευκαιριών, εισοδημάτων και σεβασμού. Μπορεί να έφερε τεράστια κέρδη στους ανθρώπους που συχνάζουν στο Νταβός, αλλά πολύ λιγότερα σε όλους τους άλλους. Ειδικά μετά το σοκ της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η παλίρροια δεν φαίνεται να ανεβαίνει και σίγουρα δεν σηκώνει όλες τις βάρκες.

Όπως επισημαίνει ο κ. Ικενμπέρι: «Η κρίση της φιλελεύθερης τάξης είναι μια κρίση νομιμοποίησης και κοινωνικού σκοπού». Το πρόγραμμα του κ. Τραμπ, το οποίο το έχω ονομάσει «πλουτο-λαϊκισμό», είναι ένα αναγνωρίσιμο αποτέλεσμα όλων αυτών. Λέει στους υποστηρικτές του ότι τα συμφέροντά τους θα σταματήσουν να θυσιάζονται: θα έρχονται πρώτα. Το γεγονός ότι οι πολιτικές της κυβέρνησης δύσκολα θα φέρουν τέτοια οφέλη περνάει απαρατήρητο. Ελάχιστοι άνθρωποι ακούν όσους τα λένε αυτά.

Για όσους πιστεύουν ότι μια φιλελεύθερη διεθνής τάξη που βασίζεται σε δημοκρατικές αρχές είναι ηθικά ορθή και ο καλύτερος τρόπος να συμφιλιωθεί η παγκόσμια συνεργασία με την εγχώρια νομιμότητα, η κατάσταση προκαλεί θλίψη. Οι άνδρες και οι γυναίκες στο Νταβός πρέπει να σκεφτούν τι πρέπει να γίνει για να σωθεί η παγκόσμια τάξη από την κατάρρευση.

Θα μπορούσε κανείς να ελπίζει απλά για το καλύτερο. Η ανάκαμψη της οικονομίας μπορεί να επιστρέψει την αισιοδοξία. Αυτό με τη σειρά του θα περιόριζε ένα μέρος της δυσαρέσκειας. Αλλά αυτό είναι λάθος. Οι δυνάμεις εντός των οικονομιών μας που οδηγούν σε αποκλίνοντα αποτελέσματα είναι ισχυρές. Δεν είναι καθόλου προφανές πως ακόμα και η χρηματοοικονομική ευπάθεια έχει ξεπεραστεί.

Αντί να επαναπαυτούμε, πρέπει να θέσουμε δύο ερωτήματα.

Το πρώτο ερώτημα είναι τι θα επιλέγαμε ως πιο σημαντικό αν ήμασταν αναγκασμένοι: την εγχώρια πολιτική συνοχή ή τη διεθνή οικονομική ενσωμάτωση; Έστω και οριακά, πρέπει να είναι το πρώτο. Η οικονομική ζωή απαιτεί πολιτική σταθερότητα. Το εύρος των πολιτικών -δημοσιονομικών, νομισματικών και χρηματοοικονομικών- πρέπει να κάνουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να νιώσει ότι τα συμφέροντά του μετράνε. Διαφορετικά η δημοκρατική σταθερότητα βρίσκεται σε κίνδυνο.

Το δεύτερο είναι πού πρέπει να επικεντρωθούν οι προσπάθειες στην παγκόσμια συνεργασία. Η απάντηση πρέπει να είναι ότι η διαχείριση των παγκόσμιων κοινών και η διατήρηση της παγκόσμιας σταθερότητας έρχονται πρώτα. Αν και θα ήθελα να δω περαιτέρω απελευθέρωση του εμπορίου, πρέπει να γίνει με τον σωστό τρόπο και δεν αποτελεί πλέον προτεραιότητα. Ακόμα λιγότερο πιεστικό είναι το περαιτέρω άνοιγμα των συνόρων στην ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων ή ακόμα και η διατήρηση της ελεύθερης ροής του παγκόσμιου κεφαλαίου. Η πολιτική είναι εθνικό ζήτημα. Τα αποτελέσματα των πολιτικών επιλογών πρέπει να ικανοποιούν τους ανθρώπους κάθε χώρας.

Ο κ. Τραμπ δεν είναι η θεραπεία. Αλλά είναι εμφανέστατα το σύμπτωμα. Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη παραπαίει, εν μέρει γιατί δεν ικανοποιεί τους ανθρώπους των κοινωνιών μας. Αυτοί που επισκέπτονται το Νταβός πρέπει να το αναγνωρίσουν αυτό. Αν δεν τους αρέσουν οι απαντήσεις του κ. Τραμπ -που δεν θα έπρεπε-, θα πρέπει να βρουν καλύτερες.

© The Financial Times Limited 2018. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation