Ο Τραμπ, ο Ξι και η «σκοτεινή» χρονιά για τη δημοκρατία

Ο Ντόναλντ Τραμπ παραμένει πηγή αμηχανίας και σύγχυσης στο αμερικανικό κατεστημένο. Ωστόσο, ένιωσα ότι κατάλαβα καλύτερα τον αμερικανό πρόεδρο, μετά από ταξίδια κατά τη διάρκεια του 2017 σε Νότια Αφρική, Τουρκία, Βραζιλία και Κίνα, όπου πολιτικοί σαν τον κ. Τραμπ είναι πολύ οικείοι.

Είναι ο ηγέτης που φωνάζει, που είναι έτοιμος να επιτεθεί και να υπονομεύσει τα θεσμικά όργανα της πατρίδας του – αντί να δεχθεί ελέγχους στην εξουσία του ή προκλήσεις στην αξιοπιστία του.

Είναι ο δημαγωγός, ο οποίος είναι πάντα πρόθυμος να απευθύνει έκκληση στον όχλο πάνω από τα κεφάλια των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Είναι ο αλαζονικός πρόεδρος, που προσελκύει δουλοπρεπείς καιροσκόπους και διεφθαρμένους τυχοδιώκτες. Είναι ο άνθρωπος της εξουσίας, πολύ πρόθυμος να ανακατέψει τις επιχειρηματικές με τις πολιτικές του υποχρεώσεις.

Η ανάδειξη του κ. Τραμπ -που προστέθηκε στην αυξανόμενη δύναμη της Κίνας- άλλαξε την πολιτική ατμόσφαιρα στον κόσμο. Υπάρχει κάτι που λέγεται παγκόσμια διάθεση και τα μηνύματα που προέρχονται από την Ουάσινγκτον και το Πεκίνο είναι ανησυχητικά.

Η διοίκηση του Τραμπ στέλνει το μήνυμα ότι οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονται πλέον να υπερασπιστούν τη δημοκρατία και την «καθαρή» κυβέρνηση. Εν τω μεταξύ, η Κίνα του Ξι Ζινπινγκ εμφανίζεται όλο και πιο σίγουρη στο να υποστηρίξει ένα αυταρχικό μοντέλο, το οποίο ανέχεται τον καπιταλισμό - αλλά συντρίβει την κοινωνία των πολιτών.

Οι έμμεσες επιδράσεις αυτών των σημάτων έχουν ανατροφοδοτήσει μια κρίση φιλελεύθερων αξιών που είναι ορατή σε πολύ διαφορετικά μέρη όπως η Νότια Αφρική, η Τουρκία και η Βραζιλία.  Αυτές οι τρεις χώρες είναι σημαντικές μεσαίου μεγέθους δυνάμεις και μέλη της ομάδας των κορυφαίων εθνών του G20. Κάθε μία από αυτές, στο πρόσφατο παρελθόν, έμοιαζαν με κράτη όπου οι φιλελεύθερες και δημοκρατικές αξίες προχωρούσαν σταθερά.

Ωστόσο, όλες τους τώρα αγωνίζονται για να διατηρήσουν ανεξάρτητους θεσμούς που μπορούν να καταπολεμήσουν τη διαφθορά και να ελέγξουν τη δύναμη των πολιτικών ηγετών. Οι ρίζες των ξεχωριστών τους κρίσεων είναι τοπικές και συγκεκριμένες. Αλλά οι φιλελεύθεροι και στις χώρες θεωρούν ότι τώρα κολυμπούν ενάντια στην παγκόσμια παλίρροια.

Η αίσθηση ότι οι ελευθερίες που κερδήθηκαν σκληρά, κινδυνεύουν, ήταν πολύ αισθητή στη Νότια Αφρική τον Ιανουάριο - καθώς η χώρα περίμενε να δει ποιος θα διαδεχτεί τον Τζέικομπ Ζούμα ως ηγέτη της. Μια ακόμη δεκαετία διαφθοράς τύπου Ζούμα θα μπορούσε να μετατρέψει τη Νότια Αφρική σε «αποτυχημένο κράτος». Επομένως, είναι ένα ελπιδοφόρο σημάδι ότι η χρονιά τελείωσε με την εκλογή του ευρέως σεβαστού Σύριλ Ραμαφόσα, ως νέου ηγέτη του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου.

Η ιστορία της Τουρκίας είναι πολύ πιο σκοτεινή. Υπό τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν - ένας διασπορέας ψευδών ειδήσεων που προβάλει εαυτόν ως «κάτι σπουδαίο» - η χώρα μπαίνει σε δεσποτισμό.

Ο κ. Ερντογάν χρησιμοποίησε ως κάλυψη την αποτυχημένη απόπειρας πραξικοπήματος το 2016 για να επιτεθεί στην ανεξαρτησία των δικαστηρίων και των μέσων ενημέρωσης. Η συζήτηση με συναδέλφους δημοσιογράφους στην Κωνσταντινούπολη τον Μάιο, μου υπενθύμισε πόσο ευτυχισμένος είμαι που δουλεύω χωρίς την απειλή φυλάκισης ή δίωξης.

Κατά κάποιον τρόπο, η επίσκεψη στη Βραζιλία, λίγους μήνες αργότερα, παρείχε ένα εμπνευσμένο αντίθετο παράδειγμα. Οι θαρραλέοι εισαγγελείς της Βραζιλίας εξουδετερώνουν τη διαφθορά.

H Πρόεδρος, Ντίλμα Ρούσεφ, καθαιρέθηκε από το αξίωμα της, ύστερα από ψηφοφορία του κοινοβουλίου. Οι νυν και πρώην πρόεδροι, Μικέλ Τεμέρ και Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, διώκονται επίσης για διαφθορά.

Ωστόσο, υπάρχει ένα κόστος που πρέπει να καταβληθεί για όλο αυτό το καθάρισμα. Η εμπιστοσύνη του κοινού στο πολιτικό σύστημα της Βραζιλίας έχει πέσει κατακόρυφα. Και η υποστήριξη στον ακροδεξιό λαϊκιστή, Ζαΐρ Μπολσονάρο, αυξάνεται - και θα δοκιμαστεί στις προεδρικές εκλογές το 2018.

Οι εισαγγελείς της Βραζιλίας ανησυχούν, ιδιαίτερα, για το κατά πόσο οι παλιές πρακτικές και συνήθειες θα είναι δύσκολο να ξεριζωθούν εντελώς. Έχουν βρει σχετικά λίγα παραδείγματα εκστρατειών κατά της διαφθοράς που έχουν δημιουργήσει διατηρήσιμη αλλαγή. Ένα από τα λίγα που παραθέτουν οι Βραζιλιάνοι είναι η εμπειρία του Χονγκ Κονγκ υπό τους Βρετανούς.

Αλλά στο ίδιο το Χονγκ Κονγκ, αυξάνονται οι φόβοι για τη διάβρωση της προσέγγισης «μια χώρα, δύο συστήματα», που η Κίνα έχει χρησιμοποιήσει για να διοικήσει την περιοχή, από το τέλος της βρετανικής κυριαρχίας το 1997. Αυτή τη χρονιά είδε τη φυλάκιση των Joshua Wong, Nathan Law και Alex Chow, τρεις από τους νέους ηγέτες του δημοκρατικού «κινήματος της ομπρέλας» του Χονγκ Κονγκ.

Η καταστολή στο Χονγκ Κονγκ αντανακλά τον αυξανόμενο αυταρχισμό της κυβέρνησης της Κίνας. Το 19ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος τον Οκτώβριο είδε «τη σκέψη του Ξι Ζίνπινγκ» να ενσωματώνεται στην επίσημη ιδεολογία του κόμματος. 

Στην Κίνα εκείνη την εβδομάδα, υπήρξε μια έντονη αντίθεση μεταξύ του ενθουσιασμού των εθνικιστών, οι οποίοι θεώρησαν ότι η χώρα τους ήταν σε κίνηση προς τα εμπρός και τη, σχεδόν, απελπισία των φιλελευθέρων που έβλεπαν το όνειρό τους για μετάβαση στη δημοκρατία να απομακρύνεται περισσότερο.

Για τους φιλελεύθερους πολιτικούς στην Κίνα και αλλού, λειτουργεί αποπροσανατολιστικά, να μην είναι πλέον σε θέση να πάρουν κουράγιο από την Ουάσιγκτον. Τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης του Τραμπ, η κινεζική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι χορήγησε πολλά πολύτιμα εμπορικά σήματα στον οργανισμό Τραμπ. Όπως μου είπε ένας κινέζος ακαδημαϊκός κουνώντας αρνητικά το κεφάλι του: «Φαίνεται ότι μόλις δωροδοκήσαμε τον αμερικανικό πρόεδρο».

Ήταν μια μικρή στιγμή. Φάνηκε όμως να συλλαμβάνει κάτι σημαντικό και αποθαρρυντικό για το 2017.

 

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation