H καταλανική κρίση, το φάντασμα του Φράνκο και η ΕΕ

Το πρόβλημα της Καταλονίας ήταν γνωστό εδώ και δεκαετίες σε όλους όσους παρακολουθούσαν από κοντά τις πολιτικές εξελίξεις στην Ισπανία. Αλλά πολύ λίγοι πίστευαν πως θα έφτανε ποτέ σε αυτό το σημείο: μια επίσημη ψήφο υπέρ της ανεξαρτησίας από το καταλανικό κοινοβούλιο που αψηφά την ισπανική κυβέρνηση στη Μαδρίτη.

Οι περιστασιακοί επισκέπτες της Βαρκελώνης, αντιμετώπιζαν τον καταλανικό εθνικισμό ως ένα γραφικό στοιχείο, κάτι που έδινε ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο «El Clásico», τον αγώνα ποδοσφαίρου ανάμεσα στην Μπαρτσελόνα και τη Ρεάλ Μαδρίτης. Αλλά τίποτα το πιο σοβαρό.

Το κίνημα ανεξαρτησίας της Καταλονίας δεν είχε τα βίαια, απειλητικά χαρακτηριστικά του βάσκικου εθνικισμού, που δημιούργησαν ένα τρομοκρατικό κίνημα σαν τον ETA. Για το λόγο αυτό, μέχρι πολύ πρόσφατα ακόμα και οι αρχές της Μαδρίτης έδειχναν να ανησυχούν πολύ περισσότερο για την αποσχιστική απειλή από τη χώρα των Βάσκων, παρά για την Καταλονία.

Αλλά η γλώσσα των δύο αντιμαχόμενων πλευρών είναι εδώ και καιρό ανησυχητικά σκληρή.

Είναι συνηθισμένο να ακούς τους Καταλανούς εθνικιστές να απευθύνονται στην ισπανική κυβέρνηση ως «φασίστες», σε μια επίκληση της εποχής του Φράνκο, όταν εδραιώθηκαν πολλές από τις πτυχές μιας διαφορετικής καταλανικής ταυτότητας.

Την ίδια στιγμή, είναι εδώ και καιρό φανερό πως πολλοί μη Καταλανοί Ισπανοί είναι θυμωμένοι και θιγμένοι από τον καταλανικό εθνικισμό, με τον αέρα πολιτιστικής ανωτερότητας που αποπνέει, την επιμονή του στην χρήση της καταλανικής γλώσσας και την αλλαγή των βιβλίων της ιστορίας για την ενίσχυση της καταλανικής ταυτότητας.

Πολλοί στη Μαδρίτη υποστηρίζουν ότι η ισπανική κυβέρνηση ήταν υπερβολικά ανεκτική απέναντι στον καταλανικό εθνικισμό εδώ και πολύ καιρό. Με αυτή την εντύπωση να έχει εδραιωθεί και με την δημιουργία ενός κλίματος αντιπαράθεσης, ο κίνδυνος προσφυγής στη βία είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτός. Όπως υποστηρίζει ένας ξένος παρατηρητής στη Μαδρίτη: «Έχω χάσει το μέτρημα για το πόσες φορές μου έχουν πει “δύο τανκς στην Plaça de Catalunya και το θέμα θα έχει τελειώσει”».

Οι ιστορικοί του μέλλοντος είναι αυτοί που θα συζητήσουν για ποιους ακριβώς λόγους, μετά από χρόνια αγνόησης του προβλήματος, το καταλανικό ζήτημα ξέσπασε το 2017. Ορισμένοι στην Ισπανία κατηγορούν τα χρόνια της λιτότητας και την υψηλή ανεργία που ακολούθησε μετά την οικονομική κρίση του 2008, υποστηρίζοντας πως η τελευταία πραγματική εξέγερση του καταλανικού εθνικισμού συνέβη τη δεκαετία του 1930.

Από την άποψη αυτή, οι αναταραχές στην Ισπανία μπορούν να αντιμετωπιστούν ως ένα μέρος του γενικότερου μετασχηματισμού της πολιτικής πραγματικότητας στη Δύση που οδήγησε και στην εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ και στο Brexit.

Άλλοι θα μπορούσαν να επισημάνουν τις πιο καθαρά ισπανικές ρίζες της κρίσης. Μπορεί να υποστηρίξει κανείς πως ο ασύμμετρος φεντεραλισμός του ισπανικού συντάγματος, που υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της δημοκρατικής μετάβασης της χώρας, ήταν εγγενώς ασταθής. Άλλες πλευρές του μετα-φρανκικού συμβιβασμού, ειδικότερα το «σύμφωνο της λήθης», με το οποίο όλες οι πλευρές συμφώνησαν να θάψουν τις διαφορές του ισπανικού εμφυλίου, μπορεί να ήταν εξίσου ανέφικτες.

Η ένταξη της Ισπανίας στην Ε.Ε. αναμενόταν να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στη δημιουργία ενός σύγχρονου, δημοκρατικού κράτους. Αλλά η ύπαρξη της Ε.Ε. κατέστησε και πιο πιθανή την ιδέα μιας ανεξάρτητης Καταλονίας, από τη στιγμή που επέτρεπε να υποστηρίξει κανείς ότι μια ανεξάρτητη Καταλονία θα μπορούσε να γίνει ένα εύπορο μικρό κράτος υπό τον προστασία της Ε.Ε.

Στην προκειμένη περίπτωση ωστόσο, η ΕΕ δεν έχει δώσει κανένα ενθαρρυντικό σινιάλο στους Καταλανούς αυτονομιστές. Αυτό ενισχύει τη θέση της Ισπανίας στην διαχείριση της καταλανικής κρίσης.

Επίσης, η ισπανική κυβέρνηση έχει το νόμο με το μέρος της, ενώ έχει να αντιμετωπίσει μια διχασμένη Καταλονία, με περίπου το 50% των πολιτών να εκτιμάται ότι δεν συμφωνούν με την ανεξαρτησία της περιφέρειας.

Ο κίνδυνος ωστόσο είναι ότι η κυβέρνηση Ραχόι θα υπερεκτιμήσει τη θέση της. Μια πολύ έντονη αντίδραση από τη Μαδρίτη θα μπορούσε να γυρίσει μπούμερανγκ και να δημιουργήσει ξεκάθαρη πλειοψηφία υπέρ της καταλανικής ανεξαρτησίας, που δεν υφίσταται στην παρούσα συγκυρία.

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation