Η Καταλονία και τα όρια του δικαιώματος για αυτοδιάθεση

«Δεν σκέφτηκα ποτέ ότι θα δω κάτι τέτοιο στην πόλη μου», μου είπε περίλυπος ένας φίλος από τη Βαρκελώνη. Πολλοί άλλοι στην Ευρώπη, χωρίς συναισθηματικούς δεσμούς με την Καταλονία, είχαν βαθύτατα ενοχληθεί από τις σκηνές χάους και βίας σε μια από τις πιο όμορφες και επιτυχημένες πόλεις της Ευρώπης.

Όντας αντίθετος στον αγώνα για ανεξαρτησία, ο φίλος μου ήταν θυμωμένος τόσο με την απόφαση της καταλανικής κυβέρνησης να διεξάγει δημοψήφισμα ανεξαρτησίας, όσο και με τη βίαιη αντιμετώπισή του από την κυβέρνηση στη Μαδρίτη. Όπως γνωρίζει πολύ καλά, η τραγωδία της περασμένης Κυριακής είναι ότι η αντίδραση της Ισπανίας προσέφερε στην Καταλονία τις εικόνες που θα ενισχύσουν την υπόθεσή της, δίνοντας ενδεχομένως ώθηση στην πορεία της προς την απόσχιση.

Οι Καταλανοί αυτονομιστές βασίζουν το επιχείρημά τους για ανεξαρτησία στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Αν και περιλαμβάνεται στον κατάλογο των δικαιωμάτων του ΟΗΕ, η εφαρμογή του δικαιώματος αυτού στη μετα-αποικιακή εποχή έχει αποδειχθεί πολύ δύσκολη, ειδικά όταν έρχεται σε σύγκρουση με την εδαφική ακεραιότητα κρατών. Θα μπορούσε να ικανοποιηθεί μέσω μιας εσωτερικής μορφής αυτοπροσδιορισμού, την αυτονομία.

Μέχρι τώρα τουλάχιστον, η επίκληση του δικαιώματος της αυτοδιάθεση από τους Καταλανούς αντιμετωπιζόταν με περίγελο: όσοι έχουν επισκεφτεί την περιοχή μπορούν να βεβαιώσουν ότι οι Καταλανοί δεν αντιμετωπίζουν καταπίεση και διακρίσεις, ούτε ζουν ως αποικία της Ισπανίας. Αντίθετα, απολαμβάνουν ήδη ένα μεγάλο βαθμό αυτονομίας.

Όπως μου έχει πει ο Άλεν Μπουκάναν, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Duke και ειδικός σε θέματα αυτοδιάθεσης, η ύπαρξη μιας διαφορετικής κουλτούρας και η δυσανάλογη συνεισφορά στον εθνικό προϋπολογισμό -στα οποία βασίζεται το επιχείρημα των Καταλανών- δεν συνιστούν λόγο για να ισχυριστεί κανείς ότι αδικείται. Διαφορετικά, οι πλούσιες πόλεις, κουρασμένες από την επιδότηση των πιο φτωχών, θα αποσχίζονταν και το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση θα γινόταν ένας δρόμος προς τον κατακερματισμό των κρατών.

Ο καθηγητής Μπουκάναν υποστηρίζει ωστόσο πως στην περίπτωση της Καταλονίας μπορεί να ισχύουν δύο άλλες προϋποθέσεις για τη δικαιολόγηση μιας απόσχισης: η πρώτη είναι αν ανακληθεί η αυτονομία (το οποίο μπορεί να είναι το επόμενο βήμα της Μαδρίτης, αν οι Καταλανοί κηρύξουν ανεξαρτησία) και η δεύτερη, αν το κράτος αρνηθεί να διαπραγματευτεί με μια περιοχή που έχει σοβαρούς λόγους να ζητάει αυτονομία.

Οι Καταλανοί ισχυρίζονται πως η τελευταία προϋπόθεση ισχύει ήδη, μετά τη συνταγματική απόρριψη ενός νέου καταστατικού το 2010, που θα έδινε στην περιοχή περισσότερη αυτονομία. Η Μαδρίτη διαφωνεί. Ο μόνος λογικός δρόμος προς τα εμπρός, που θα ικανοποιεί τη δυσαρέσκεια των Καταλανών και θα σέβεται το ισπανικό Σύνταγμα, είναι μια νέα συμφωνία για την αυτονομία.

***

Περίπου 5.000 χιλιόμετρα μακριά από τη Βαρκελώνη, διεξάγεται ένας άλλος αγώνας για αυτοδιάθεση. Σε αντίθεση με την Καταλονία, το δημοψήφισμα της 25ης Σεπτεμβρίου στο Κουρδιστάν στο Βόρειο Ιράκ κύλησε ομαλά, χωρίς να κατασχεθούν κάλπες ή να τραυματιστούν ψηφοφόροι. Σε αντίθεση με την Καταλονία, είναι εύκολο να αναγνωρίσει κανείς το δικαίωμα των Κούρδων στην αυτοδιάθεση: έχουν υποστεί μια άνευ προηγουμένη καταπίεση, μεταξύ άλλων και επιθέσεις με χημικά όπλα. Επιπλέον, η ημιαυτόνομη περιοχή τους είναι κομμάτι ενός κράτους που έχει αποδειχθεί ανίκανο να μοιραστεί την εξουσία ή να υπηρετήσει τον λαό του.

Ακόμα και έτσι, είναι αμφίβολο ότι το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση πρέπει να ασκηθεί. Με την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ να είναι αντίθετη και να έχει την δυνατότητα να καταπνίξει πρακτικές κινήσεις προς την απόσχιση, και τους γείτονες -την Τουρκία και το Ιράν- να είναι σθεναρά στο πλευρό της Βαγδάτης, το κόστος θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο από το όφελος.

Η βιωσιμότητα της ανεξαρτησίας υπονομεύεται από τον κίνδυνο ενός εμφύλιου πολέμου ανάμεσα στους Άραβες και τους Κούρδους.

***

Ένας άλλος φίλος, ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα, επέστρεψε πρόσφατα στο Νότιο Σουδάν. «Μια ανθρωπιστική καταστροφή τεραστίων διαστάσεων» είναι ο τρόπος που περιγράφει την νεότερη χώρα στον κόσμο, η οποία αποσχίστηκε από το Σουδάν το 2011. Και εδώ δεν υπήρχε ερώτημα όσον αφορά στη νομιμότητα του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση, με τους κατοίκους του Νότιου Σουδάν να έχουν υποστεί πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις.

Έγιναν διάφορες προσπάθειες για μια ενδιάμεση λύση, πείθοντας ένα μεγάλο μέρος του κόσμου για την ανάγκη να δημιουργηθεί το κράτος του Νότιου Σουδάν. Και πάλι, λιγότερο από τρία χρόνια μετά την ανεξαρτησία, το Νότιο Σουδάν είναι αντιμέτωπο με έναν εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος έχει εκτοπίσει δύο εκατομμύρια ανθρώπους.

Η νεότερη χώρα του κόσμου έγινε και το νεότερο αποτυχημένο κράτος.

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation